Imiteren, variëren en overtreffen

• Tekenen
• Beeldende vorming
• +2
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 5,6

Introductie

Vincent van Gogh keek voor inspiratie naar zijn omgeving én naar het werk van andere kunstenaars. Deze les over imiteren, variëren en overtreffen kunnen leerlingen zelfstandig doen.

Instructies

Algemene leerdoelen
- De leerlingen maken kennis met Vincent van Gogh
- De leerlingen kunnen voor een aantal werken Van Gogh beargumenteren of zij het een imitatie, variant en overtreffing vinden.
- De leerlingen maken zelf een imitatie, variant of overtreffing van een werk uit de collectie van het Van Gogh Museum.

Aansluiting op het curriculum
- Tehatex: examenthema Voorbeeldig.

Benodigde materialen
Om de les zelfstandig te kunnen doen hebben de leerlingen een mobiel of computer nodig.

Differentiatie
Om tijd te besparen kunnen er één of meerdere opdrachten worden overgeslagen.

Achtergrondinformatie
Meer informatie over Van Gogh en Japan.

Imitatio, variatio en aemulatio

In de kunstgeschiedenis spelen de Latijnse begrippen 'imitatio', 'variatio' en 'aemulatio' een belangrijke rol. Met de termen wordt het volgende bedoeld:
- imitatio staat voor imiteren;
- variatio voor interpreteren en variëren;
- aemulatio voor overtreffen.

Inspiratie uit de werkelijkheid

Om ideeën te krijgen voor zijn schilderijen keek Vincent van Gogh goed naar de wereld om zich heen. Hij zag dorpen en steden, velden, heuvels, bossen, mensen ... 

Kunstenaar Vincent van Gogh

Titel Korenveld 

Datering juni 1888

Collectie Collectie P. and N. de Boer Foundation, Amsterdam

... en soms zichzelf!

Als we Vincents werk zien, lijkt het alsof we door zíjn ogen kijken.

Dit schilderij heet De schilder op de weg naar Tarascon. Vincent schilderde het in 1888. In de Tweede Wereldoorlog werd het door een bombardement vernietigd.

Natuurlijk keek Vincent ook naar het werk van andere kunstenaars. Soms gebruikte hij die kunst zelfs als direct voorbeeld...

Kunstenaar Vincent van Gogh

Titel Zelfportret als schilder

Datering 1887 - 1888

Locatie Parijs

Collectie Van Gogh Museum Amsterdam

Westerse kunst als inspiratiebron

... zoals bij het schilderij De dorser. Daarvoor gebruikte Vincent een reproductie van een werk van de Franse schilder Jean François Millet. Deze schilder bewonderde hij zeer.

Kunstenaar Vincent van Gogh
Titel De Dorser (naar Millet)
Datering september 1889
Locatie Saint-Rémy-de-Provence
Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

Hier zie je de werken naast elkaar. De voorstellingen zijn bijna helemaal gelijk, maar de vormgeving is totaal verschillend. Vincents kleurgebruik en zijn wervelende penseelstreken maken dat dit geen kopie is. Het is een overtreffing van het origineel.

Vincent schreef hier zelf over: "Ik heb het gevoel dat het schilderen naar die tekeningen van Millet meer ze in een andere taal vertalen is dan ze kopiëren."

Vincent aan zijn broer Theo op 3 november 1889.

Millets werk was vaker een inpiratiebron voor Vincent, maar zeker niet de enige. Hij schilderde ook naar werk van andere kunstenaars zoals Rembrandt en Eugène Delacroix.

Kunstenaar Vincent van Gogh
Titel De opwekking van Lazarus (naar Rembrandt)
Datering mei 1890
Locatie Saint-Rémy-de-Provence
Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

De opwekking van Lazarus
(prent naar ets van Rembrandt)

Als je op het icoon klikt zie je dat Vincent maar een stukje van de prent gebruikte. De belangrijkste figuur, Christus, liet hij weg.

Vincent identificeerde zich waarschijnlijk met Lazarus in de graftombe. Hij gaf hem het rode haar dat hij zelf ook had. 

De twee vrouwen zijn in Vincents versie twee bekenden uit zijn voormalige woonplaats Arles: mevrouw Roulin met de groene jurk en mevrouw Ginoux in een jurk met kleurige strepen.

Hier zie je een zelfportret van Vincent. Hierop is zijn rode haar duidelijk zichtbaar.
Zelfportret als schilder, 1887-88

En deze dame in het groen is mevrouw Roulin.
Augustine Roulin (La Berceuse)
1889
Stedelijk Museum, Amsterdam

Hier is mevrouw Ginoux in haar streepjesjurk te zien.
L'Arlésienne, 1890
Kröller Müller Museum, Otterlo

Vraag 1

Is Vincents Opwekking van Lazarus volgens jou een imitatie van, een variant op of een overtreffing van Rembrandts ets? Beargumenteer je antwoord.

Japanse kunst als inspiratiebron

Vincent werkte niet alleen naar westerse voorbeelden. Japanse prentkunst was een van zijn grootste inspiratiebronnen. De prenten leerden hem om op een andere manier naar de wereld te kijken.

Kunstenaar Utagawa Hiroshige
Titel Plotselinge stortbui op de Grote Brug bij Atake
Datering 1857
Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

"En je kunt volgens mij de Japanse kunst niet bestuderen zonder veel vrolijker en gelukkiger te worden en het doet ons terugkeren naar de natuur, ondanks onze opvoeding en ons werk in een wereld vol conventies"

Vincent aan zijn broer Theo, 23 of 24 september 1888.

Japan gekte

Vincent was zeker niet de enige die geinspireerd was door Japan. In zijn tijd waren Japanse spullen een echte rage. Houtsneden werden in grote getalen uit Japan geïmporteerd.

Na 200 jaar bijna geheel van het westen te zijn afgesloten werd Japan in 1854 geforceerd zijn deuren te openen. Nagenoeg onbekende Japanse kunst en gebruiksvoorwerpen, zoals kimono's, waaiers, parasols, gelakte voorwerpen en kamerschermen werden vervolgens een rage bij het Europese publiek. De Wereldtentoonstelling van 1862 in London en 1867 in Parijs droegen hieraan bij.

Een houtsnede is een in hout uitgesneden voorstelling die is gedrukt op bijvoorbeeld papier.

Vincent, zijn broer Theo en hun kunstenaarsvrienden legden hele verzamelingen Japanse prenten aan. Vincent organiseerde zelfs een tentoonstelling van zijn prenten in een café in Parijs.

Hier zie je Agostina Segatori. Zij was de eigenaresse van café Le Tambourin waar Vincent een tentoonstelling van Japanse prenten hield. In de achtergrond van dit schilderij zie je Japanse prenten hangen. Misschien schilderde hij Agostina wel tijdens die expositie.

Kunstenaar Vincent van Gogh
Titel In het café: Augustina Segatori in Le Tambourin
Datering januari - maart 1887
Locatie Parijs
Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

Voor dit werk, Brug in de regen, gebruikte Vincent een houtsnede van de Japanse kunstenaar Hiroshige als voorbeeld.

Aan zijn broer Theo schreef Vincent: "Ik benijd de Japanners om de buitengewone duidelijkheid die alle dingen bij hen hebben. Nooit is het saai en nooit lijkt het te veel in haast gemaakt." (24 sept 1888)

Opdracht 2

Vergelijk de voorstelling en de vormgeving van deze werken. Vind jij dat Vincents Brug in de regen een imitatie van, een variant op of een overtreffing van Hiroshige's houtsnede is? Beargumenteer je antwoord.

Kunstenaar Utagawa Hiroshige
Titel Plotselinge stortbui op de Grote Brug bij Atake

Datering 1857

Kunstenaar Vincent van Gogh
Titel Brug in de regen (naar Hiroshige)
Datering oktober - november 1887
Locatie Parijs
Collectie Van Gogh Museum, Amsterdam

Opdracht 3

Nu jij... Kies een werk uit de collectie van het Van Gogh Museum en maak daar een 'kopie', 'variant' of een 'overtreffing' van.

Klik hier en ga aan de slag.

Tip

Keuzestress? Gebruik een zoekterm zoals de naam van een kunstenaar of een onderwerp.