10.2 Soorten veranderen 5H 2021

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

H9: Erfelijkheid

H10: Evolutie

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

Paragraaf 10.2: Soorten veranderen

Doel en begrippen 10.2

Je leert hoe het komt dat een soort voortdurend verandert

mutatie, allel, allelfrequentie, evolutie, mutageen, puntmutatie, chromosoommutaties, genoommutatie, tetraploïde cellen, recombinatie, genetische variatie, genenpool, voortplantingssucces, natuurlijke selectie, adaptatie, selectiedruk, fitness, genetic drift, toeval, seksuele selectie, kunstmatige selectie

Evolutie

"survival of the fittest" (Charles Darwin)

Evolutie

Voor evolutie zijn de volgende zaken nodig:

Genetische variatie in een populatie 

Selectiedruk

Genetische variatie

Genetische variatie onstaat door:

* mutaties

* recombinatie

Mutaties

Bij elke celdeling kunnen kopieer- of delingsfouten plaatsvinden -> mutaties. Als dit gebeurt bij het aanmaken van geslachtscellen dan erven de nakomelingen dit veranderde DNA.

Sommige invloeden van buitenaf vergroten de kans op mutaties: UV straling, radioactieve straling, chemische stoffen (roken bijv).

Deze dingen noem je mutageen.

Mutaties

Een mutatie is een verandering in de basevolgorde van het DNA of in het aantal chromosomen.

Bij een verandering in de basevolgorde in een gen kan het eiwit dat hier door wordt gecodeerd anders gaan werken. Het werkt niet meer of het werkt juist extra goed. Daardoor levert het een andere eigenschap op.

Soorten mutaties

Puntmutatie: Eén base(paar) verandert. 

Chromosoommutaties: Een deel van een chromosoom verandert, vaak meerder genen.

Delen van chromosomen ontbreken, zijn dubbel, zijn omgedraaid of verplaatst.

Genoommutatie: het aantal chromosomen verandert (bijvoorbeeld trisomie 21)

Puntmutatie

Chromosoommutatie

Genoommutatie

Tetrapoloïde/ triploïde

De stof colchicine verstoort de meïose (geen trekdraden) en blijven de geslachtscellen diploïd.

Bij planten soms levensvatbaat en met voordelen: kwekers gebruiken het.

Vraag

Niet alle mutaties leveren een verandering op die zichtbaar is in het fenotype.

Leg uit dat een mutatie in het gen voor oogkleur niet zichtbaar is als de mutatie plaatsvindt in een huidcel.

Recombinatie

Geslachtelijke voortplanting vergroot de genetische variatie binnen een populatie omdat kinderen een toevallige combinatie van de chromosomen van hun ouders krijgen.

Dit proces heet recombinatie.

De beschikbare genen binnen een populatie heet de genenpool.

Selectiedruk

Doordat in een populatie de individuen (bijna) allemaal genetisch verschillend zijn (variatie) hebben ze allemaal een grotere of kleinere kans om zich voort te planten. De gunstige genen (hoge fitness) hebben een grotere kant om in de nieuwe generatie terecht te komen dan ongunstige genen (lage fitness).

Dit proces heet natuurlijke selectie (selectiedruk).

In een populatie

Het veranderen van de eigenschappen van een populatie door de selectiedruk heet adaptatie.

De allelfrequentie van het allel verandert.

Voorbeeld: Berkenspanner

Evolutie

Het veranderen van soorten, tot zelfs het ontstaan van nieuwe soorten heet evolutie.

Evolutie gaat langzaam. 

Evolutie is niet gestuurd, je weet vooraf niet welke kant het op gaat, mutaties ontstaan bij toeval.

Evolutie is nooit klaar.

Voorbeeld nu: paardenbloemen

In het veld: lichte zaden, waaien ver weg
.

Voordeel: Grote verspreiding van de soort.

In de stad: zwaardere zaden, waaien niet ver weg
.

Voordeel: Zaden komen vaker op een geschikt stuk grond terecht.

Vraag

Licht toe in welke situatie(s) sprake is van een evolutiestap door veranderd DNA.

1. 
   Een rups verandert in een vlinder. 
2. 
   De populatie van een grassoort blijkt na herhaalde sprinkhaanplagen gifstoffen tegen sprinkhanen te maken. 
3. 
   Vissen hebben schubben, vogels veren. 
4. 
   Een orangoetan ontdekt dat een plant ontstekingen remt. Na een tijdje weten alle orangoetans de plant te vinden. 

Genetic drift (verschuiving in verhoudingen van de allelen door omstandigheden)

Soms verandert de allelfrequentie van een populatie door iets anders dan natuurlijke selectie: door toeval.

• Bij een bosbrand gaan toevallig meer planten met rode dan met witte bloemen dood.
• Er worden toevallig meer individuen met rood haar geboren in een bepaalde periode (meer dan je zou verwachten op basis van de kansberekening).

Dit verschijnsel heet genetic drift.

Seksuele selectie

Bij de partnerkeuze wordt op specifieke eigenschappen gelet. Deze eigenschappen hebben daarom een hoge fitness, hoewel ze misschien niet erg handig zijn voor het individu (lange pauwenstaart, groot gewei enz.)

Dit proces heet seksuele selectie.

Kunstmatige selectie= veredelen

Mensen kiezen bij het kweken van planten en het fokken van dieren bewust bepaalde eigenschappen uit.

Dit proces heet kunstmatige selectie.

Vraag- Welke term hoort erbij?

1. Planten die gifstoffen maken, blijven langer leven

2. Paradijsvogels met felle kleuren paren het meest

3. Poolvossen hebben kleinere oren dan woestijnvossen

4. In een gebied groeien planten met witte en paarse bloemen. Bij de aanleg van een fietspad komt het asfalt toevallig op vooral planten met witte bloemen te liggen.

Kies uit:

GENETIC DRIFT/ NATUURLIJKE SELECTIE/ ADAPTATIE/ SEKSUELE SELECTIE

Doel en begrippen 10.2

Je leert hoe het komt dat een soort voortdurend verandert

mutatie, allel, allelfrequetie, evolutie, mutageen, puntmutatie, chromosoommutaties, genoommutatie, tetraploïde cellen, recombinatie, genetische variatie, genenpool, voortplantingssucces, natuurlijke selectie, adaptatie, selectiedruk, fitness, genetic drift, toeval, seksuele selectie, kunstmatige selectie

MAAKWERK

Maak de opdrachten 9 t/m 14 van 10.2