herhaling regeling en waarneming/gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Leren voor het SE

Thema 1 en 2 + thema 4 Evolutie (vwo4)

mee nemen naar SE

eigen binas

rekenmachine niet grafisch

woordenboek

Herhaling thema 1 regeling

terugkoppeling (negatief en positief)

hormonen (zie binas 89A,B,C)

doelwitorganen (zie binas 89A)

secondmessenger

neurosecretie

IH en RH

neuronen 3 soorten (88C)

impulsoverdracht/synaps (88G)

onderdelen van de hersenen (88B)

ruggenmerg (88I)

reflex (88J)

autonoom zenuwstelsel (88K)

neurale regulatie (88F)

saltatoire (sprongsgewijze) impulsgeleiding

Impuls sterkte

impuls frequentie

typen spierweefsel (81A)

bouw spieren / contractie (90D)

motorisch eindplaatje

 

Homeostase

Wordt bereikt door de samenwerking van verschillende organen

(regelkring)

Informatie word doorgegeven dmv neuronen (zenuwstelsel) of dmv hormonen (bloedvatstelsel)

Hormoon-receptorcomplex

Second-messenger

Regeling hormonen

• Neuronen in hypothalamus, verbinding zenuwstelsel en hypofyse, produceren neurohormonen (neurosecretie)
  
• Neurosecretie oxitocine en ADH via neurohypofyse (achterkwab) naar bloed
  
• Neurohormonen IH en RH  via haarvaten naar adenohypofyse (voorkwab), remmen of stimuleren afgifte hormonen

controle

hypothalamus-hypofyse

2. Iemand raakt met een arm een heet voorwerp aan en schreeuwt: "Auww!"
Via welke typen neuronen zijn dan impulsen geleid?

1. alleen via sensorische en via motorische neuronen
2. via sensorische, via motorische en via schakelneuronen
3. alleen via motorische neuronen
4. alleen via sensorische neuronen

1. In een zenuw, die het ruggenmerg en een onderarm met elkaar verbindt, bevinden zich uitlopers van neuronen. Welke typen neuronen kunnen dat zijn?

1. sensorische, motorische en schakelneuronen
2. alleen motorische en schakelneuronen
3. alleen sensorische en schakelneuronen
4. alleen sensorische en motorische neuronen

Soorten neuronen

Welke zenuwen liggen in zijn geheel in het centrale zenuwstelsel?

1. Motorische neuronen
2. sensorische neuronen
3. Schakelneuronen
4. Gemengde zenuwen

Gliacellen

• Oligodendrocyten en cellen van Schwann onderdeel van myelineschede
• Stevigheid zenuwweefsel, beschermen en voeden neuronen, handhaven homeostase weefselvloeistof rondom neuronen

Ruggenmerg

• Ruggenmergszenuwen
• Rugkant gevoelszenuwen, verdikkingen door cellichamen sensorische neuronen (spinale ganglia)
• Buikkant bewegingszenuwen

motorische neuronen en sensorische neuronen

                       in de hersenschors

Releasing-, inhibiting- en neurohormonen

Releasing-hormonen: stimuleren de voorkwab van de hypofyse tot het maken van FSH, LH en groeihormonen. Ze ontstaan in de hypothalamus

Inhibiting-hormonen: remmen aanmaak hormonen door hypofyse

Neurohormonen: geproduceerd door neuronen, gaan naar hypofyseachterkwab en gaan direct het bloed in (ADH en oxycine)

grijze stof (cellichamen)kun je zowel in de hersenen als in het ruggenmerg vinden. Waar in de twee onderdelen?

1. hersenen: aan de binnenkant ruggenmerg: aan de binnenkant
2. hersenen: aan de binnenkant ruggenmerg: aan de buitenkant
3. hersenen: aan de buitenkant ruggenmerg: aan de binnenkant
4. hersenen: aan de buitenkant ruggenmerg: aan de buitenkant

Reflexboog, de hersenen worden pas later geïnformeerd: via witte stof

Rib

Gat voor ruggenmerg

Borstbeen

Borstwervel

Ruggenmerg

• Bevat zenuwen die van en naar hersenen gaan

Ruggenmerg

• Drie ruggenmergvliezen
• Ruggenmergszenuwen
• Rugkant gevoelszenuwen, verdikkingen door cellichamen sensorische neuronen (spinale ganglia)
• Buikkant bewegingszenuwen

BS 5 Neurale regulatie

Leerdoelen:

• je kunt de volgorde van openen en sluiten van ionkanalen toepassen
• je kunt uitleggen hoe impulsgeleiding van zenuwcel naar zenuwcel gaat
• je kunt de functie van de myelineschede uitleggen
• je kunt uitleggen hoe een sterke en zwakke prikkel eruit ziet

Een actiepotentiaal ontstaat óf wel, óf niet, er is geen tussenweg. Als deze ontstaat, gaat de lading altijd van - 70 mV naar +30 mV en weer via iets lager dan -70mV naar - 70 mV. Deze impulssterkte is altijd gelijk, voor elke zenuw.

De impulsfrequentie kan wel verschillen, bij een sterke prikkel ontstaat vaker een actiepotentiaal dan bij een zwakke prikkel.

Synaps

• Ruimte tussen twee zenuwcellen geleidt geen impulsen
• Neurotransmitters geproduceerd als impuls bij einde axon aankomt
• Neurotransmitters losgelaten in synaptische spleet
• Binden aan receptoren volgende zenuwcel
• Nieuwe impuls ontstaat

neurotransmitter in synaps

BS 6 Spieren en beweging

Leerdoelen:

• je kunt de drie typen spierweefsel als afbeelding herkennen mbv Binas 80E
• je kunt de innervatie van spieren uitleggen
• je kunt de contractie van spieren uitleggen mbv Binas 90C
• je kunt de werking van een spierspoeltje uitleggen
  

In de afbeelding is schematisch weergegeven op welke wijze enkele neuronen in een bepaalde reflexboog met elkaar zijn verbonden.

Door uitrekking van de spier P ontstaan impulsen in de sensorische vezel verbonden met het spierspoeltje.  

Daarop volgt een reflex die de spier weer in de oorspronkelijke toestand brengt. Een aantal synapsen en schakelingen is genummerd.

waarneming en gedrag

verschillende soorten receptoren

adequate prikkels

het oog (87C)

accomoderen

lensbreking

pupilreflex

netvlies

diepte zien

prikkel

ethologie

gedragssystemen

ethogram en protocol

motivatie

sleutelprikkel

supranormale prikkel

soorten leren

sociaal gedrag

gedrag bij mensen

adequate prikkel

Een prikkel waar het zintuig gevoelig voor is, heet een adequate prikkel voor dat zintuig.

Voor de gezichtszintuigen is licht de adequate prikkel.

Voor de gehoorzintuigen is geluid de adequate prikkel.

Voor de reukzintuigen is geur de adequate prikkel.

Voor de smaakzintuigen zijn zoet, zout, zuur en bitter adequate prikkels.

Voor de gevoelszintuigen zijn druk, warmte, kou en pijn adequate prikkels.

Accomoderen

Scherp zien

Je kan scherp zien doordat je je ooglens boller en platter kunt maken (= accomoderen).

Bol = dichtbij

Plat = veraf

Bouw en werking netvlies, 87C

verdeling

staafjes en kegeltjes

over het netvlies

BS 2 Gedrag beschrijven

Leerdoelen:

• je kunt toelichting wat gedrag is en hoe gedrag is ingedeeld
• je kunt omschrijven hoe gedrag bestudeerd wordt
• de invloed van onderzoek op de maatschappij uitleggen

BS 6 Sociaal gedrag

Leerdoelen:

• de functie van verschillende vormen van sociaal gedrag kunnen uitleggen
• het verband tussen sociaal gedrag en overlevingskansen uitleggen

Ethologie

De studie van het gedrag.
Gedrag: alle waarneembare activiteiten van een dier of mens.

Doel van gedrag: handhaven of verbeteren van de fysiologische toestand.

Effectieve reacties zorgen voor betere overlevingskansen

Sleutelprikkel en supranormale prikkels

• Sleutelprikkel --> een prikkel die een doorslaggevende rol speelt bij het ontstaan van gedrag.
• Supranormale prikkel --> een kunstmatige prikkel die een sterker gedrag opwekt dan de natuurlijke sleutelprikkel.

Spreeuwenjongen die pas uit het ei gekomen zijn, hebben hun ogen nog dicht. Wanneer een ouder op het nest landt, sperren ze onmiddellijk hun bek open.

Wat is de uitwendige prikkel voor dit gedrag van de spreeuwenjongen?

1. honger
2. het bewegen van het nest
3. het ruiken van de worm
4. het zien van de ouder

Geritualiseerd gedrag

De handelingen bij de balts worden vaak ovderdreven, omgevormd en/of versneld uitgevoerd zodat ze een signaalfunctie krijgen

Bronst = de bereidheid tot paren bij zoogdieren

invloed motivatie op gedrag

Leerprocessen

• Gewenning
• Inprenting
• Imitatie
• Conditionering (trial and error, geconditioneerde reflex en beloning)
• Inzicht

Aangeboren gedrag wordt via genen van ouders op kind doorgegeven. Dit gedrag levert een grotere overlevingskans voor dit individu op bij interne en externe prikkels.

Door leerprocessen wordt dit aangeboren gedrag aangepast aan veranderende omstandigheden.