6.1 Sporen uit de ijstijd

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-6

Startklaar:
- Jas uit, telefoon weg

- Leerboek / schrift op tafel

- Laptop op tafel

Deur

Raam

Voordat we beginnen met AK...

• Vragenlijst over mij als docent, annoniem 
• Open je laptop
• Log in met je persoonlijke code en beantwoord de vragen 

Klaar: 
- Probeer te achterhalen waar de juf is geweest 

- Gebruik het internet

Perito Moreno Glacier

Beschrijving van de openingsfoto

De Perito Morenogletsjer in Argentinië.

6.1 Sporen uit de ijstijd (deel 1)

Programma

Blokuur vandaag

• Uitleg deel 1
• Verwerking
• Lokaal wissel
• Uitleg deel 2
• Kahoot

Pak je aantekeningen schrift erbij voor de uitleg!

Wat weet jij over de ijstijden?

Waarom weten we dat er een ijstijd was in Nederland?

Mammoeten?

Stenen?

Grondsoorten?

Heuvels?

Lesdoel(en)

Aan het einde van de les weet je:

Wat tijdens het Pleistoceen
de invloed van de natuurkrachten (ijs, water en wind)
op de vorming van het Nederlandse landschap is geweest;

Benodigde voorkennis 

Je weet wat een ijstijd is;
Je weet wat een gletsjer is;

Koude periode, ook een glaciaal genoemd. 

Enorme ijsmassa die langzaam naar beneden schuift. 

Geologische tijdschaal

holoceen (warm)

pleistoceen (Afwisseling warm en koud)

Boren in het ijs

Data uit het ijskernen

Is er een overeenkomst tussen CO2 en Temperatuur?

Hoe ziet een ijstijd eruit?

• Koud!
• neerslag valt als sneeuw en blijft op het land, gletsjers groeien
• daardoor minder water in zee 

Ijstijden in het Pleistoceen

• Meer dan 20 ijstijden
• Meestal groeide de gletsjers van Scandinavië niet helemaal tot over Nederland 

Vlechtende rivier

Rivieren liepen anders tijdens Pleistoceen

Laatste drie ijstijden

glaciaal

interglaciaal

glaciaal

interglaciaal

glaciaal

Zelfstandig lezen en verwerken

• Eerste 5 minuten in stilte
• Lees alleen pagina 98 
• Opdrachten:

p.124 opdracht 3 
p.126 opdracht 4 

Verdiepend artikel

https://www.nationalgeographic.nl/geschiedenis-en-cultuur/2020/01/wat-de-wereld-kwijt-kan-raken-een-conflict-met-iran

p.126 opdracht 4

versus nu

Verdiepend artikel

https://www.nationalgeographic.nl/geschiedenis-en-cultuur/2020/01/wat-de-wereld-kwijt-kan-raken-een-conflict-met-iran

p.126 opdracht 4

• Rivierwater komt uit de bergen in een vlak (plat) landschap en gaat dan uitwaaieren / vlechten.
   
• Zand en grind laten ze achter
   
• Schommelingen waren toen groter. In de winter alles bevroren, in de lente smelt

Verdiepend artikel

https://www.nationalgeographic.nl/geschiedenis-en-cultuur/2020/01/wat-de-wereld-kwijt-kan-raken-een-conflict-met-iran

Waarom zijn deze grondsoorten te vinden op deze specifieke plekken?

p. 124 opdracht 3

Verdiepend artikel

https://www.nationalgeographic.nl/geschiedenis-en-cultuur/2020/01/wat-de-wereld-kwijt-kan-raken-een-conflict-met-iran

Startklaar:
- Jas uit, telefoon weg

- Leerboek / schrift op tafel

- Laptop dicht

Deur

Raam

6.1 Sporen uit de ijstijd (deel 2)

Hoe komen al die verschillende bodems in NL!

Uitleg deel 2

Verdiepend artikel

https://www.nationalgeographic.nl/geschiedenis-en-cultuur/2020/01/wat-de-wereld-kwijt-kan-raken-een-conflict-met-iran

Keileem

Saale-ijstijd (voorlaatste)

IJs bereikte NL

Keileem ontstond

Landijs nam onderweg zand, klei en stenen mee. Onder het gewicht vna het ijs werdt het verpulverd en vermengd met zand en grind van de rivieren. Dit nieuwe materiaal heet keileem. 

Keileemkop

Het keileem werd soms door het ijs opgeduwd tot heuvel. 

Keileem

Saale-ijstijd (voorlaatste)

IJs bereikte NL in 2 fasen

Keileem ontstond

Landijs nam onderweg zand, klei en stenen mee. Onder het gewicht vna het ijs werdt het verpulverd en vermengd met zand en grind van de rivieren. Dit nieuwe materiaal heet keileem. 

Keileemkop

Het keileem werd soms door het ijs opgeduwd tot heuvel. 

Keileem

Saale-ijstijd (voorlaatste)

IJs bereikte NL in 2 fasen

Tongbekkens ontstonden

Het ijs was niet in een rechte lijn, maar met 'tongen'. Deze zochten een makkelijke route: rivierdalen. Deze werden daardoor dieper. 

Stuwwal

De tongen duwden rivierzand en -grind opzij en maakte er heuvels van. 

Stuwwal (heuvel)

Tongbekken (dal)

Zie jullie het hier?

Stuwwallen

Stuwwal landschap

Veel dekzand en löss

• Laaste ijstijd bereikte het ijs NL niet
   
• De noordzee was droog (geen water)
   
• Wind blies dat zand NL op
   
• Löss is heel fijn zand (kleinste stofdeeltjes)

Lesdoel(en) check via Kahoot

Aan het einde van de les weet je:

Wat tijdens het Pleistoceen
de invloed van de natuurkrachten (ijs, water en wind)
op de vorming van het Nederlandse landschap is geweest;

Opdracht: Sporen uit de ijstijd     

1. Wat is het verschil tussen een glaciaal en een interglaciaal?

2. Hoe kon er, tijdens glacialen, landijs ontstaan in Nederland?

3. Hoe ontstaat een vlechtende rivier?

4.  Welk materiaal namen deze rivieren mee en lieten ze in Nederland achter?

5. Hoe wordt de voorlaatste ijstijd genoemd?

6.  Wat gebeurde er in deze tijd in Nederland?       

7. Wat is keileem?

8.  Hoe ontstonden de stuwwallen in Nederland?

9. Hoe verschilt het NLse landschap in de 1e ijstijd met de 2e ijstijd?