4.2 Een bijzondere bestuursvorm A

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

De Tijd van ontdekkers en hervormers / Regenten en Vorsten

Een bijzondere bestuursvorm

Terugblik

Vergelijk de uitkomst van de conflicten in het Duitse Rijk met die van de strijd in de Noordelijke Nederlanden.

Noteer de overeenkomsten en verschillen voor de staatsvorm en de godsdienst.

Terugblik

- Staatsvorm: zowel in de Noordelijke Nederlanden als in het Duitse Rijk werd het gezag van de keizer afgezworen of geminimaliseerd. De Noordelijke Nederlanden kregen echter een nieuwe staatsvorm, een republiek, terwijl in het Duitse Rijk de vorsten van de afzonderlijke staatjes in hun macht hersteld werden.

- Godsdienst: in de Duitse staten bepaalde de vorst de godsdienst van zijn onderdanen: het katholicisme, calvinisme of lutheranisme. Wie daarvan wilde afwijken, moest verhuizen naar een andere staat. In de Nederlanden werd het calvinisme weliswaar de belangrijkste godsdienst, maar tolereerde de overheid ook andere godsdiensten, zoals het katholicisme.

Terugblik 

De Nederlanden in opstand

Oorzaken voor de opstand:

• Nederlanden behoorden tot het Habsburgse rijk. 
• Karel V en Filips II wilden centraliseren
• Lokale adel werden voor bestuur vervangen door geschoolde ambtenaren
• Voor het heffen van belastingen waren wel de edelen nodig

Terugblik

De Nederlanden in opstand

Oorzaken voor de opstand:

• In Nederland kreeg vooral Calvijn veel aanhang
• Karel V en Filips II wilden af van deze 'ketters'
• Bloedplakkaten leidden tot veel verontwaardiging
• Willem van Oranje wilde gewetensvrijheid en particularisme 

Terugblik

Het ontstaan van een zelfstandige Republiek

• In 1566 beeldenstorm (vernieling van kerkinterieur door protestanten
• Filips II stuurde Alva, start van 80 jaar opstand (Vroeger 80 jarige oorlog)

Terugblik

Het ontstaan van een zelfstandige Republiek

Gevolgen van de opstand:

• Scheiding van de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden
• Noordelijke Nederlanden vormden de Unie van Utrecht (1579)
• Door het Plakkaat van Verlatinghe (1581) werden de banden met Filips II gebroken
• Geen nieuwe vorst gevonden > Calvinistische Republiek met gewetensvrijheid

Terugblik

Het ontstaan van een zelfstandige Republiek

Gevolgen van de opstand:

• Vrede van Münster (1648) > Definitieve vrede met Spanje

Wanneer je het vergelijkt met Frankrijk en Duitsland is dat bijzonder, in die gebieden ontstonden er geen staat zonder vorst. 

Lesdoelen

Na het bestuderen van de paragraaf kun je: 

• uitleggen waar de soevereiniteit lag in het bestuur van de Republiek;
  
• beargumenteren dat het bestuur van de Republiek in die tijd bijzonder was;

Een land zonder vorst

• In 1581 werd Filips II afgezworen (Acte van Verlatinghe)
• Hierdoor soevereiniteit bij de gewestelijke staten
• Elk gewest behield zijn eigen privileges en politieke bevoegdheden.
• In de Statenvergadering werd eigen zaken afgehandeld

Bestuurlijke structuur

• Zeven gewesten (Statenvergaderingen)
• Staten-Generaal (Overkoepelend orgaan)
• Buitenlandse politiek, de defensie, bepaalde belastingen en de geschillen tussen de gewesten onderling. 
• Daarnaast bestuurden ze gezamenlijk de  Generaliteitslanden (Gebieden veroverd op de Spanjaarden)
• In theorie unaniem, maar Holland had veel invloed door betaalde belastingen
• Regenten in het westen, adel in het oosten

Verschil met andere landen

• Republiek > Geen centrale macht van koning
• Frankrijk > Vanaf de 16e eeuw meer centralisatie, adel werd afhankelijker van de koning
• Engeland > Deels gecentraliseerd, wel instemming van het parlement nodig 

Examenvraag

In 1618-1619 vond een vergadering plaats in Dordrecht om een eind te maken aan onenigheid binnen de calvinistische kerk in de Republiek. De vergaderstukken werden bewaard in een speciaal daarvoor gemaakte kist. De kist had acht sloten: één voor de Staten-Generaal en één voor elk van de zeven gewesten. Alleen als iedereen een vertegenwoordiger met een sleutel stuurde, kon de kist worden geopend.

Leg uit dat deze bijzondere wijze van bewaren van de vergaderstukken paste bij de staatsinrichting van de Republiek.

Examenvraag

2 pt.

Dat de vergaderstukken werden bewaard in een kist die alleen geopend kon worden als alle gewesten een vertegenwoordiger (met de sleutel) stuurden, paste bij de staatsinrichting van de Republiek als unie van zeven zelfstandige gewesten, waarbij beslissingen werden genomen met instemming van / met draagvlak in alle gewesten.

Huiswerk

Je maakt paragraaf 4.2 tot en met vraag 5.