Motieven ontdekkingsreizen (2023)

• geschiedenis
• Secundair onderwijs

Technologische uitvindingen en kennis

De ontdekkingsreizen

Maak opdracht 1

Vroegmoderne tijd

Rond 1500 stopt de tijd van de middeleeuwen en begint de vroegmoderne tijd: de periode tussen 1500 - 1800.

Het was een tijd van grote veranderingen.

Economisch: Samenleving veranderde van een autarkisch en agrarische samenleving naar een landbouw-stedelijke samenleving. 

Er kwam een nieuwe bevolkingsgroep op (de burgerij) en zij verdienden hun geld door middel van handel en ambacht drijven. Dit werd op een steeds grotere schaal gedaan. Eerste stappen naar wereldwijde handel werd gezet. 

Politiek: De burgerij kreeg steeds meer (maar niet heel veel) te zeggen in de politiek. De adel en de kerk moesten dus meer rekening houden met de burgerij. De macht van de kerk brokkelde echter sterker af dan die van de adel. 

Sociaal: 

Middeleeuwse praktijken als horigheid en hofstelsel vielen weg. De horige boeren kregen een beter bestaan omdat ze nu in steden als ambachtslieden gingen werken. 

Religieus: De mens stelt zich centraal. Wetenschappelijk denken en persoonlijke vrijheden staan voorop. Er is geen breuk met het christendom maar wel een nieuwe houding ten opzichte van het christendom. 

Galileo before the Holy Office - Joseph Nicolas Robert Fleury

Leerdoel

• oorzaken noemen van de Europese ontdekkingsreizen vanaf 1300;
  
• voorbeelden geven van ontdekte gebieden;
  
• uitleggen hoe de ontdekkingsreizen het wereldbeeld van de Europeanen veranderden;
  
• uitleggen waarom de ontdekkingsreizigers vernieuwend waren

De ontdekkingsreizen

...zijn van alle tijden!

De Feniciërs

Vikingen

Marco Polo - ontdekkingsreiziger met fantasie

Reisverslag van Ibn Batuta

Ibn Batuta

• Marokkaanse wereldreiziger
• In de 14de eeuw reisde hij de bekende wereld af van West-Europa tot China
• In één van zijn reisverslagen gaf hij een omschrijving van Samarkand. 

Zheng He

Onder He’s gezag, tussen 1405 en 1433, maakte de Chinese vloot zeven epische reizen door de Chinese Zee en de Indische Oceaan, van Taiwan tot aan de Perzische Golf en de oostkust van Afrika. Via Arabische handelaars hadden de Chinezen over Europa gehoord, maar aangezien het ‘verre westen’ slechts wol en wijn bood, hadden ze geen interesse daarheen te gaan. Admiraal He moet een soort logboek hebben bijgehouden, en ook kaarten hebben getekend, maar de originele manuscripten zijn verloren gegaan. Eeuwenlang wist bijna niemand buiten China van zijn reizen, en ook in eigen land werd veel verzwegen. 

Bron: historiek.net

Onderzoeksvraag

Waarom gingen de Europeanen  op ontdekkingstocht?

Hoewel er wel kaarten waren... - bv.Tabula Rogeriana door Al-Idrisi (1154)

In de loop der eeuwen konden de cartografen met behulp van de kennis van handelaren en ontdekkingsreizigers een steeds beter beeld van de aarde vormen. Zo werden er in de middeleeuwen in totaal ruim 1.100 mappa mundi gemaakt en slaagde de Arabische geograaf Muhammad al-Idrisi er in 1154 met zijn Tabula Rogeriana in een uiterst gedetailleerde wereldkaarten te creëren. Perfect waren deze wereldkaarten echter nog niet. Zo was het onder cartografen gebruikelijk om delen van elkaars werk te kopiëren, met als gevolg dat veel ‘spookeilanden’ bleven bestaan. Daarnaast vulde men de onbekende plekken op de kaart nog steeds in met allerlei monsters en mythische wezens. Zo stond op de rand van de Lenox globe uit 1510 te lezen ‘HC SVNT DRACONES’, ofwel ‘Hier zijn draken’.

Bron: ISgeschiedenis

Economische reden/motief

Digitale Methode - Bron 1

Zijderoute

Op een kaart zie je een deel van de beroemde handelsroute.
Je ziet verschillende knooppunten, handelaren reisden steeds tot een knooppunt en verkochten daar hun producten, waarna de volgende handelaar weer een nieuwe ettappes liepen. 

Welke producten werden vanuit het oosten naar Europa verhandeld?

Verklaar waarom producten uit het Verre Oosten zo duur waren

Specerijen groeien in tropische gebieden rond de evenaar, bijvoorbeeld in Zuidoost-Azië. Indië, India, Thailand etc.  

Fragment Europese handel

winstgevende handel!

Verklaar waarom producten uit het Verre Oosten zo duur waren.
Veel tussenhandelaars, lange reis, tollen en belastingen

Welke producten werden vanuit het oosten naar Europa verhandeld?
Specerijen zoals Peper, kruidnagel, foelie, nootmuskaat

'PEPERDUUR'

Fragment Europese handel

winstgevende handel!

Op welke manier kwamen de Europeanen voor 1500 aan specerijen? Welk economisch nadeel had dit?

Op welke manier kwamen de Europeanen voor 1500 aan specerijen? Welk economisch nadeel had dit?

Politieke motieven

Expansie - uitbreiding

De vorsten willen meer macht!
Meer gebied = meer prestige = meer opbrengsten!

Geld nodig voor:

- Centralisatiepolitiek

* ambtenaren betalen (ambtenaren = trouw aan koning)

* om leger te betalen (trouw aan koning)

- Europese politiek

* Oorlogsvoering

Religieuze motieven

Wat was de Reconquista?

Welk verband is er tussen reconquista en de ontdekkingsreizen?

Welk belangrijk motief voor de ontdekkingsreizen en kolonisatie wordt hier aangehaald?

Wat was de Reconquista?

Herovering van Spanje op de Moren (moslims)

Welk verband is er tussen Reconquista en de ontdekkingsreizen?

De ontdekkingsreizen kunnen gezien worden als een verderzetting van de Reconquista

Welk belangrijk motief voor de ontdekkingsreizen en kolonisatie wordt hier aangehaald?

De verspreiding van het christelijke geloof

kerstening

bekeren van volkeren tot het christendom

Christelijke expansie in Zuid-Europa

Reconquista van het Iberisch schiereiland tussen de 8ste en 15de eeuw. 

De Val  van Granada  (1492)  betekende het einde van de Reconquista. 

Het Koggeschip was een handelsschip en kon veel lading mee nemen.

Maar het schip was niet geschikt voor de oceaan

Welke soort scheepvaart beoefenden de Europeanen in de Middeleeuwen?

Kustvaart - de routes lopen zoveel mogelijk langs de kust

Dit was het belangrijkste schip dat de Hanzesteden gebruikten om over de Oostzee & de Noordzee te varen. Ze namen boter, kaas en wijn mee. En de boot ging terug met dierenvellen, graan en hout. 

portolaankaart

kustvaart obv portolaankaarten (zeekaarten van de kustlijnen) die zeer gedetailleerd waren met vaarroutes en veilige havens

Het grote probleem waarmee de middeleeuwse zeevaarders eveneens te kampen hadden was de beperktheid aan navigatiemiddelen

Enkele dagen overdekte hemel was al voldoende om hen uit koers te slaan want hun voornaamste oriëntatiepunten waren zon en sterren

Daarom dat ze zo dicht bij de kust bleven: kustvaart obv portolaankaarten (zeekaarten van de kustlijnen) die zeer gedetailleerd waren met vaarroutes en veilige havens

Maar de open zee, dat was ‘in de diepte springen’

Middeleeuwse wereldkaart

Een zogenaamde ‘OT-kaart’

Met daarop Europa, Afrika en Azië en als middelpunt: Jeruzalem!

OT- kaart

(Je ziet een O en een T)

Hierbij de kerngedachte van de kerk over het belang van geografische kennis over de wereld nog eens schematisch uitgedrukt. (Zelfs het paradijs is aangegeven...)

De kaart is dus religieus bedoeld!

Galei: schip met roeiriemen en driehoekige zeilen

Snel

MAAR: kon grote golven van oceaan niet trotseren

Kogge: hoge boeg, 1 mast en vierkanten zeil

Te zwaar, traag en onstabiel om in de volle oceaan te varen

Nood aan: 

1. Betere schepen waarmee je op de oceaan kan

2. Betere kaarten

3. Navigatiemiddelen!

Niemand wist hoe Afrika eruit zag!

Tot 1434: geen enkele zeevaarder voorbij Kaap Bojador

Mythes van zeemonsters en kokende oceanen...

Plat?

Lange tijd werd gezegd dat middeleeuwse scheepsvaarders zich niet op open zee durfden wagen omdat ze dachten dat ze van de wereld af zouden vallen (de wereld die volgens de kerk plat was)

Hoogstwaarschijnlijk was dit niet het geval: al in de late middeleeuwen waren de meesten overtuigd van de bolvorm van de aarde

Bron: isgeschiedenis.nl

Welke hulpmiddelen om te navigeren vind je hier?

Welke hulpmiddelen om te navigeren vind je hier?

Spoel met daarop een touw met daarin knopen gelegd.

Op het einde was een plank bevestigd. 

Hiermee kon men de afgelegde afstand meten: het log

kompas

Dit instrument wijst het magnestische noorden aan (Chinese uitvinding)

Astrolabium

Toestel dat plaats en hoogte van hemellichamen in functie van tijd berekent

Jacobsstaf of kwadrant: met deze instrumenten kunnen hoeken op aarde of aan de hemel, of de hoek tussen twee hemellichamen, bijvoorbeeld tussen de maan een een ster, of de hoogte van een hemels object boven de horizon bepaald worden.

Karveel

Vanaf 1450 kwam

echter het karveel in gebruik. Dit nieuwe schip combineerde de voordelen van de kogge met

die van de galei, was ruim 20 meter lang en 7.5 meter breed waardoor het ruimte bood aan

een bemanning van een twintigtal opvarende zeelieden, drinkwater en proviand. Dankzij het

roer en verbeterde zeilen (het latijnzeil, een driehoekig zeil) kon het makkelijker sturen,

zwenken en tegen de wind in varen.

Oorzaken (motieven) opbloei ontdekkingsreizen:

Zoektocht naar een nieuwe route

Economie: Producten uit Oosten leverden veel geld op

Religie: Europeanen wilden christendom verspreiden

Politiek: expansie zorgde ervoor dat vorsten hun macht uit konden breiden: expansie

Bondgenoot: Pape Jan (mythe)

Techniek: nieuwe uitvindingen zoals kompas en het astrolabium maakte reizen makkelijker

Kennis: Nieuwe kaarten van de wereld. Daarnaast kennis van de klassieke oudheid

6.2.5.2.  Portugal zoekt een route naar het Oosten

Hendrik de Zeevaarder 

(Portugal - 1394-1460)

Zoon van koning Jan van Portugal

Sticht internationaal zeevaartcentrum

• navigatiegegevens verzamelen
  
• laat kaarten maken
  
• Verbeteren scheepsbouw
  

Sponsort ontdekkingsreizen

Motieven:

• cultureel: christendom verspreiden
  
• Politiek: moren bestrijden, wereldrijk
  
• Economisch: goudmijnen en handel
  
• Cultureel: nieuwsgierigheid
  

Vanwaar denk je dat de naam 'Kaap de Goede Hoop' komt?

Vanwaar denk je dat de naam 'Kaap de Goede Hoop' komt?

Men dacht eerder dat deze kaap niet kon genomen worden.

Nadat Diaz erin slaagde had men 'goede hoop' om Indië te bereiken.

Enorme winsten: slavenhandel + kuiden, ivoor en goud

Vanaf ongeveer 1440 werd de

handel in slaven georganiseerd o.a. voor de productie van suiker op de eerste

suikerrietplantages. De Portugezen boekten daarnaast enorme winsten met de handel in

peper, ivoor en goud.

Bartholomeus Diaz - 1488

Vasco Da Gama - 1498

Bereikte als eerste Indië

De Portugezen verkrijgen monopolie op handel met Indië

• Vasco da Gama komt aan in Calicut (India) en probeert te onderhandelen met de lokale handelaars. Deze willen goud of zilver hebben voor hun peper, iets dat Da Gama niet  bij zich heeft. 
• Da Gama gaat vervolgens naar de lokale heerser, de Samorijn, Deze is niet onder de indruk . Onderhandelingen lopen vast, waarna Da Gama weer vertrekt richting Portugal met een magere lading aan peper. 
  
• Bij terugkomst worden alle kosten terugverdient.
  

• Nieuwe reis --> Pedro Alvares Cabral (1500) ''ontdekt'' Brazilië, en vaart door naar India, Calicut. (Brazilië: nog steeds Portugese taal)
  

De route die Vasco da Gama (blauw) en Pedro Alvares Cabral (rood) namen in eind 15de begin 16de eeuw richting Indie

https://www.youtube.com/watch?v=Fdj63wJGmHY

• Cabral had als missie factorijen te stichten om een permanente handelsroute in handen te krijgen. Door mooie cadeaus aan de Samorijn in Calicut te geven krijgt hij toestemming om een factorij op te richten in de stad. 
• De lokale Arabieren, die een monopolie op de peperhandel hadden, waren niet blij en probeerden Cabral te dwarsbomen.
  
• Toen de situatie uit de hand liep nadat de Samorijn de kant van de Arabieren koos liet Cabral de stad bombaderen met zijn schepen en vertrok vervolgens naar een andere stad 
  

Een kaart uit 1635 van het Portugese Chocin in het zuidwesten van India. 

(Livro das Plantas de Todas as Fortalezas, António Bocarro; Pedro Barreto de Resende)

buskruit

De Portugezen verdreven de Arabische en Perzische handelaars uit de Oost-Afrikaanse en Indische steden. 

Bij de vestiging van hun macht op zee was het gebruik van het buskruit en de Europese

geavanceerde kanonnen van doorslaggevend belang. Het buskruit was reeds gekend door

de Chinezen. Ze gebruikten het niet alleen voor vuurwerk, maar vervaardigden ook al

wapens.
De Arabieren namen die uitvinding over en zo bereikte ze het westen. De kanonnen

en de draagbare vuurwapens die in Europa werden ontwikkeld, waren superieur aan gelijk

welk ander wapen op dat moment. De uitrusting van de schepen met geschut maakte het mogelijk de zeewegen te beheersen door o.a. de Arabische concurrenten op de Indische oceaan uit te schakelen.

https://www.youtube.com/watch?v=Fdj63wJGmHY

Wat leren we uit de bronnenconfrontatie?

Wie is het doelpubliek van de bron? Wat is het doel en hoe kan dat de inhoud van de bron beïnvloeden?

Heeft de standplaatsgebondenheid van de auteur van bron 1 de inhoud van hun bron beïnvloed? Waarom (niet)? Hoe zie je dat?

Geeft het monument een betrouwbaar beeld van de koloniale geschiedenis van Portugal? Waarom wel/niet?

6.2.5.3. De Spanjaarden zoeken via het Westen

Toscanelli

Wereldkaart van Toscanelli 1474

'De plaatsen die de grootste massa aan specerijen...'

Wat bedoelt Toscanelli? Indië

'En verwonder u daarover niet...' wat kan je hieruit over het wereldbeeld van Toscanelli afleiden?

Dat de aarde rond is en dat je dus via het westen rond de aarde naar Indië kan varen

Klopte dit?

In principe wel - (hij zat er een slordige 15.000 kilometer naast)

Christopher Columbus geloofde dat Indië via Westen te bereiken viel (beïnvloed door Toscanelli en Ptolemaeus)

Spaanse koning en koningin betaalden

3 augustus 1492: Columbus vertrekt met drie schepen richting Indië

12 oktober 1492: Columbus gaat aan wal in, wat hij denkt, Indië.

Bevolking wordt Indianen genoemd, het gebied San Salvador.

Eind 1492 vaart Columbus terug met nieuws over zijn overtocht.

Amerigo vespucci

Hij komt er achter dat Columbus helemaal niet in India was

Amerika werd naar Amerigo genoemd 

6.3.2.3. Beeldvorming: de ontdekkingsreizen anders bekeken.

Hoe kunnen we de geschiedenis van Amerika op het einde van de 15de eeuw in de eerste helft van de 16de eeuw anders bekijken?

Welk beeld krijg je van Columbus na het zien van dit filmpje?

Standplaatsgebondenheid/

identiteit

Bewust zijn van de standplaats van de maker van de bron/de gespeelde rol stimuleert de betrouwbaarheid en geloofwaardigheid:

-geslacht/leeftijd/politieke voorkeur/eigen geschiedenis/vrienden/land/buurt/familie/religie/sociale status/etnische achtergrond//economische positie etc....bepalen keuzes van mensen

Standplaatsgebondenheid/

identiteit

Bewust zijn van de standplaats van de lezer/interpretator van de bron.

-geslacht/leeftijd/politieke voorkeur/eigen geschiedenis/vrienden/land/buurt/familie/religie/sociale status/etnische achtergrond//economische positie etc....bepalen keuzes van mensen

Soms veranderen de bronnen niet, maar de context van de mensen die ze interpreteren!

Geschiedenis staat niet vast - ze verandert constant:

- de bronnen kunnen wijzigen

- onderzoek kan veranderen

- de mensen die de bronnen interpreteren kunnen ook veranderen (en anders naar bronnen gaan kijken)

Verdeel en heers: verdelen van de nieuwe wereld

Invloed van de paus

Toen de Portugese koning Johan II vernam dat Columbus nieuwe eilanden in de Atlantische

oceaan ontdekt had, verkondigde hij dat deze rechtmatig aan Portugal toekwamen omdat ze zo dicht bij de Azoren lagen.

De paus loste het probleem op door in het verdrag van

Tordesillas een grens tussen de Spaanse en de Portugese invloedzone af te bakenen.

Deze demarcatielijn lag op 46° 37’ westerlengte.
Ten westen van die lijn gold de Spaanse invloed,

ten oosten die van Portugal.

Wat voor macht kende de paus zich toe, af te leiden uit dit document?

De koloniserende landen zullen in hun kolonies een handelsmonopolie vestigen. Wat betekent dat?

Dit principe heet 'mare clausum'. Wat betekent dit?

Welk principe is daar het tegenovergestelde van?

Van welk principe is de paus blijkbaar voorstander?

Duid in de tekst de zin aan die daarop wijst.

Welke vraag kan je je hierbij stellen?

Magalhaes

Portugees

vaart als eerste de wereld helemaal rond (1519-1522)

Hij kan dus bewijzen dat de aarde rond was !

Het gevolg van deze reis was dat er ook in het Verre Oosten een scheidslijn moest

worden getrokken tussen Spaans en Portugees gebied.
Dit gebeurde in 1529 in Zaragoza.

verdrag van Tordesillas 1494

Tussen welke 2 landen werd de wereld verdeeld?

Spanje en Portugal

Op de kaart in je cursus zie je 2 verdragslijnen staan. Welke?

1494: Verdrag van Tordesillas

1522: Verdrag van Zaragoza

Wat is de betekenis van deze verdragslijnen?

Ze verdelen de niet-ontdekte wereld tussen Spanje (Amerika) en Portugal (Afrika en Azië)

Conflict

Frankrijk, Engeland en de Verenigde Provinciën (Nederland) mengen zich in de race om kolonies

Kolonialisme

Betekenis:

• Als een land heerst over een buitenlands grondgebied om er geld aan te verdienen.

Wat is een factorij?

1. Versterkt handelsfort
2. Overdekte markt
3. Luxe hotel voor matrozen
4. Fabriek voor zijde

Spanjaarden in Amerika 

• Inca's en Azteken (en afstammelingen vd Maya's) worden verdreven door de Spanjaarden..

• Europeanen trekken naar de koloniën

• Zij stichten plantages en mijnen en verdienen zo veel geld.
• Ze dwingen de bevolking voor zich te werken

Portugese kolonisatie:

* Kleinere gebieden langs zeeroutes (m.u.v. Brazilië)

* Stichten van handelsposten/factorijen

* Beheersen van handelsroutes

Spaanse kolonisatie:

* Veroveren groot rijk in Midden-en Zuid-Amerika

* plunderen rijkdommen

* Plantages en mijnen (dwangarbeid plaatselijke bevolking)

Begrippen uit deze les

* kolonie

* koloniseren

* reconquista

* kerstening

* Moren

* kompas

* karveel

* kogge

* mare clausum

* factorijen

* val van Granada

* Verdrag van Tordesillas

* Verdrag van Zaragoza

* standplaatsgebondenheid

Personen uit deze les

• Hendrik de Zeevaarder
• Bartolomeo Diaz
• Vasco Da Gama
• Christoffel Columbus
• Amerigo Vespucci
• Magelhaen 

Leg uit waarom Portugal akkoord ging met het Verdrag van Tordesillas.

Leg uit wat het economische motief was om op ontdekkingsreis te gaan.

0

Wat betekent handelskapitalisme?

1. Geld geven aan een goed doel
2. Geld meteen uitgeven
3. Geld investeren om winst te maken
4. Geld geven aan Mnr Holland

Noem twee redenen waarom Hendrik de Zeevaarder ontdekkingsreizen stimuleerde.

Tussen de nieuwe wetenschappelijke belangstelling en de Europese expansie in de zestiende eeuw bestond een verband. Licht dit verband toe, door uit te leggen:
- Waardoor de nieuwe wetenschappelijke belangstelling de Europese expansie bevorderde en;
- Waardoor de Europese expansie de wetenschappelijke belangstelling bevorderde.

Wat is een factorij oftewel een handelspost?