5.4 Het ontstaan van staten: privileges en beden.

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 1

De Middeleeuwen

Baas boven baas

Tijd van Steden en Staten (1000-1500)

In het wit zie je een stadspoort. Ging je in de Middeleeuwen een stad binnen, dan moest je door de stadspoort. In veel steden werd een hoge en prachtig versierde kerk gebouwd. Op de achtergrond zie je de binnenkant van zo’n kerk.

Leerdoel

Aan het eind van de les kun je:

Je kunt de belangrijkste gevolgen opnoemen van de opkomst van de geldeconomie. 

Je kunt uitleggen waarom de paus en vorsten in de late middeleeuwen een conflict hadden met elkaar.

Je kunt uitleggen hoe de eerste bestuursvormen in de staten zich vormden en hoe deze bestuursvormen eruit zagen. 

5.4 - Het ontstaan van staten

Vorsten, ambtenaren en huurlegers

• Koningen hadden weinig meer te zeggen over de steden. Alleen via belasting konden zij profiteren van de rijkdom. 
• Gevolg I: koningen konden ambtenaren in dienst nemen die hielpen bij het bestuur. 
• Gevolg II: koningen konden een huurleger betalen zonder het leenstelsel. 
• Voordelig!

Gevolgen voor het bestuur (v.a 13e eeuw): 

• Vorsten betalen ambtenaren om met het bestuur te helpen
    --> Zij hebben geen leen, en gehoorzamen aan de vorst

• Vorsten kunnen soldaten huren - een huurleger hebben.   
    --> Daardoor niet meer afhankelijk van de leenmannen

GEVOLG:

• Macht van de adel kleiner en macht van de vorsten groter

Steeds meer centraal bestuur

• Vorsten trekken niet meer rond, maar besturen hun gebied vanuit één plek. Je noemt dit een centraal bestuur. 
• Vanuit hier werd er rechtgesproken, wetten uitgevaardigd en belastingen geïnd. 
• De koning kreeg veel verzet hier tegen. 
• Zo ontstonden de eerste staten: landen met duidelijk grenzen waar overal dezelfde wetten en regels gelden.

Waarom wilden vorsten bischoppen als leenmannen/bestuurders?

Zij waren niet getrouwd, hadden dus geen kinderen

--> dus na hun dood kreeg de vorst zijn leen terug

Waarom wilde de paus dat niet?

Paus was de baas van de kerk, dus de baas van de bisschoppen. Niet de vorst!!

GEVOLG (11e eeuw)

Ruzie tussen de Duitse keizer en Paus Gregorius

Oplossing in 1122:

1. De paus benoemt de bisschoppen

2. De paus bestuurt de kerk (= geestelijke macht), niet het land

3. De keizer bestuurt het land, niet de kerk

Ruzie tussen paus en vorsten

• Vorsten benoemden bisschoppen die het rijk voor hen bestuurden (zij mochten niet trouwen).
• De paus vond dat hij als enige bisschoppen mocht benoemen. 
• Daarna kwam er een scheiding tussen kerk en staat: de paus bemoeide zich alleen met de kerk, de vorst bestuurde het land. 

GEVOLG: Veranderingen in het bestuur

Vroege middeleeuwen	Late middeleeuwen
Vorsten reisden rond	Vorsten besturen vanuit 1 plaats (centralisatie)
Overal andere wetten en regels	Overal dezelfde wetten en belastingen (staatsvorming)
= LEENSTELSEL	= Centraal bestuur

De Nederlanden

• Nederland als één land bestond nog niet in de Middeleeuwen
  

• Er waren veel kleine gebieden, die bij elkaar 'De Nederlanden' heetten.

• In die gebieden was een heer, edelman, (bijv. graaf of hertog) de baas

• Hij maakte de wetten

De Nederlanden maakten deel uit van het Rooms-Duitse Rijk. De graven en hertogen in Nederland waren officieel leenmannen van de Duitse keizer, maar die had meestal niet meer veel macht over zijn leenmannen. In 1018 werden de legers van de Duitse keizer zelfs verslagen door te troepen van de graaf van Holland.

voorbeeld van centraal bestuur

• Nederland als land bestond nog niet in de late middeleeuwen. Nederland bestond uit verschillende gewesten. Een soort provincies.
• In de tijd  van steden en staten kregen de hertogen van Bourgondië steeds meer gebieden onder hun heerschappij door oorlogen , huwelijken en erfenissen. Ook een groot deel van Nederland viel hier onder ( zie afbeeldingen op de volgende dia) 
• Voor alle gewesten samen stelden de hertogen 1 overlegorgaan in:  dat noemen we centralisatie van het bestuur

Zelfstandig werken

• Lees nogmaals de paragraaf goed door waar nodig. 
  
  
• Paragraaf 5.4: Opdrachten: 1, 2, 3, 4, 5, 7 en 9.
  
  
• Ben je klaar? Samenvatting paragrafen 5.4 en de rest van H5. 

Welkom

Programma:

- Mededelingen

- SO nabespreken

- Vorige keer

- Filmfragment

- Leerdoel

- 5. 4 Het ontstaan van staten

- Opdrachten

- Afsluiting

www.npo3.nl

Ruzie tussen paus en vorsten (boek blz. 82)

Pak bron 3 op blz. 82 erbij

1. Wat zie je op de bron? Wat staat eronder?

2. Welke personen werden officieel benoemd?

3. Wie deed een benoeming?