Hoofdstuk 12 - Gezondheid

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Hoofdstuk 12 - Gezondheid

12.1

- Je omschrijft wat gezondheid is en noemt factoren die de gezondheid beïnvloeden.

- Je herkent de onderdelen van de huid en het onderhuidse bindweefsel en benoemt functies van de huid.

- Je herkent afweermechanismen bij planten.

- Je herkent en benoemt de eigenschappen van biologische landbouw.

Huid

• Hoornlaag beschermt tegen beschadiging, uitdroging, infectie
• Kiemlaag levende cellen die pigmentkorrels aanmaken ter bescherming tegen uv-licht
• Lederhuid met zweetklieren om je lichaamstemperatuur te reguleren
• Onderhuids bindweefsel met vetcellen

Bescherming

• Mechanisch: haren, stekels, doorns
• Chemisch: stoffen die niet lekker of dodelijk zijn
• Indirect: signaalstof die natuurlijke vijand aantrekt
• Extra celwand

12.2

- Je beschrijft hoe het lichaam ziekteverwekkers via aangeboren afweer bestrijdt.

- Je beschrijft de werking van antibiotica en de gevolgen van overmatig gebruik.

Niet-specifieke afweer

• Fagocyten: witte bloedcellen
• Herkennen ziekteverwekkers aan antigenen
• Nemen ziekteverwekkers op via fagocytose, ziekteverwekker wordt met enzymen afgebroken

12.3

- Je beschrijft hoe in je lichaam de verworven, specifieke afweer ontstaat.

- Je beschrijft de rol van de verschillende typen lymfocyten.

- Je herkent de verschillende vormen van vaccinatie.

- Je legt uit hoe immuniteit tot stand komt.

Verworven afweer

• Uit stamcellen in rode beenmerg ontstaan T- en B-lymfocyten
• Lymfocyten binden aan antigeen één type ziekteverwekker 
• B-cellen: rijping in rode beenmerg, maken antistoffen
• T-cellen:  rijping in thymus, T-helpercellen en cytotoxische T-cellen

Antigenen indringer binden aan MHC-II receptoren     --> Antigeen Presenterende Cel (APC)

APC bindt aan T-lymfocyt, deze deelt en vormt T-helpercellen en cytotoxische T-cellen

T-helpercellen activeren B-lymfocyten en cytotoxische T-cellen

Th-cellen activeren B-lymfocyten, deze vormen B-plasmacellen en B-geheugencellen

Antistoffen maken indringer onschadelijk

Cytotoxische T-cellen ruimen geïnfecteerde cellen op en vormen geheugencellen

Immuniteit

• Geheugencellen blijven achter in lymfeknopen
• Bij tweede infectie starten deze vorming van juiste B- en T-cellen 

12.4

- Je legt uit waardoor de bloedgroepen van het AB0-systeem tot stand komen.

- Je bepaalt welke bloedtransfusies bij mensen mogelijk zijn en welke niet.

- Je legt uit wat de resusfactor is.

ABO-systeem

• Bloedgroepen vernoemd naar antigenen
• Antigeen A, B, beide of geen antigenen
• Celmembranen rode bloedcellen

Antistoffen in bloedplasma

Bloedtransfusie rode bloedcellen

Resusfactor

• Resusantigeen op celmembraan
• Rh- kan antistof resusantigeen maken na contact Rh+ bloed
• Eerste contact weinig antiresus
• Tweede contact grote hoeveelheid antiresus

Resuskindje

12.5

- Je beschrijft het verschil tussen een tumor en kanker en beschrijft manieren van behandelen van kanker.

- Je beschrijft de bouw en werking van virussen.

- Je legt uit hoe een allergische reacties ontstaat.

- Je legt uit wat auto-immuunziekten zijn.

Kanker

Regelgenen

• Surpressorgenen: voorkomen dat een cel zich deelt voordat DNA-reparatie is afgerond. Mutatie op suppressorgen verwijdert rem op celcyclus
• Proto-oncogen stimuleert celgroei, door mutatie kan dit op hol slaan

Epigenetica

• DNA moet despiraliseren om afgelezen te worden
• DNA-methylering zorgt dat DNA strak opgerold blijft, DNA-acetylering zorgt dat DNA despiraliseert
• Omgevingsfactoren beïinvloeden dit
  

Virussen

• Eiwitmantel met DNA/RNA
• Hecht aan receptor gastheercel
• DNA/RNA in cytoplasma wordt afgelezen en virussen vermenigvuldigen
• Cel dood of beschadigd

Allergie

• B-cellen maken antistoffen die aan antigenen hechten, fagocyten ruimen het op
  
• Antistof hecht ook aan mestcellen, bij contact met antigenen barst deze open en komt histamine vrij, dat voor een ontstekingsreactie zorgt

Auto-immuun

• Lymfocyt ziet antigenen van eigen lichaamscellen als lichaamsvreemd en afweerreactie wordt ingezet
• Bij transplantatie moeten HLA-antigenen op elkaar lijken

• Bescherming door huid
• Bescherming bij planten
• Niet-specifieke afweer, fagocyten
• Verworven (speciefieke) afweer, T- en B-lymfocyten
• Immuniteit, antistoffen, geheugencellen
• ABO-systeem bloedgroepen, rhesusfactor
• Kanker, epigenetica, virussen
• Allergie, auto-immuunziekte, transplantatie