Kunst algemeen: Barok

• kunst algemeen
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Barok

1600-1700

ROME

In de 16de eeuw neemt Rome de rol van hoofdstad van de Renaissance over van Florence. In de stad zijn veel plekken in Rome onbebouwd. De pausen zijn heer en meester in Rome en willen dit graag tonen. Zij geven veel opdrachten tot bouw van Nieuwe kerken met beelden en fresco’s. Dit betaalden zijn door aflaten.

Een van die opdrachten is de St Pieter. Er zijn heel veel architecten die zich daar mee bezig gehouden hebben. Denk aan Bramante, Michelangelo en Bernini.

Reformatie

Contrareformatie

Luther & Calvijn

liturgie in de moedertaal

Soberheid

Tegen aflaathandel, heiligenverering, uiterlijk vertoon

gevolg: beeldenstorm

Barok ontstaat

(Niet-)gelovigen overdonderen door pracht en praal

Veel goud, veel beelden

Dramatiek en dynamiek in beelden en schilderingen

katholiek

Reformatie en Contrareformatie

De bouw van de St Pieter leidde tot groot protest. Vooral de Duitse priester Luther uitte veel kritiek en door de vele handelscontacten verspreidden die protest zich snel over voornamelijk noord Europa. Dit leidde uiteindelijk tot de Reformatie: het protestantisme. De kerken moeten soberheid uitstralen en de kerk moet meer geld beschikbaar stellen om armoede te bestrijden. Er ontstaat vanuit de katholieke kerk een tegenbeweging om weerstand te bieden aan het opkomende protestantisme. Deze beweging wordt de Contrareformatie genoemd. In de bouwkunst zien we dat de kerken extra rijkelijk versierd worden en in Rome ontstaan brede wegen en prachtige pleinen met grote fonteinen. De Barok is geboren.

Barok 1600-1720

Barok = Barocco= Grillige parel

Klassieke elementen worden op eigen wijze toegepast.

Geïnspireerd door Michelangelo en de grote licht-donkercontrasten.

Paleis van Versailles, 1680

Barok 1600-1720

Barok is vooral groot in Frankrijk en Spanje > Katholieke geloof weer groot maken.

Het gevolg van de reformatie > contrareformatie

Ook het aanzien van koningen werd opgevijzeld.

Barok 1600-1720

In de Nederlanden > Gouden Eeuw

1568-1648- Oorlog met Spanje

Veel geld en macht > gevolg ook veel kunst.

Niet de Barok zoals we die zien in Zuidelijk Europa

Bartholomeus Jansz van Assendelft, Werner van den Valckert, 1617

ARCHITECTUUR

BAROK

Tussen 1656 en 1667 construeerde Bernini het Sint-Pietersplein in Rome, het plein voor de Sint-Pietersbasiliek, in opdracht van paus Alexander VII.

In Rome ontstaat de Barok. Hierbij gaat men vrijer om met de regels uit de klassieke oudheid. De Franse Barok is veel later en is veel minder beweeglijk en theatraal dan de Italiaanse Barok. Barok kenmerkt zich ook dat zij interdisciplinair werken: Bouwkunst en beeldhouwkunst worden vaak gemengd.

Barok 

Architectuur

Kenmerken Barok Bouwkunst:

• Sterke dieptewerking
• rijk materiaalgebruik
• Symmetrie
• Ingewikkelde patronen
• veelvuldig gebruik van versieringen

Barok 

Architectuur

Bekende namen: Bernini en Borromini

Veel oog voor detail en complexe vormen.

Versierde gevels, assymetrie, reliefwerking en grote contrasten door lichtval.

Macht van de Rooms-Katholieke kerk tot uiting brengen.

San Carlo alle Quattro Fontane: Francesco Borromini, 1665

Barok 

Architectuur

In de Nederlanden ligt de macht bij de burgers. Hierdoor veel grote huizen en kantoren > Stadhuis op de Dam.

Op het fronton zie je een beeld van de Vrede > dragen van een olijftak en staf Mercurius.

Decoratie is bedoelt om het aanzien weer te geven.

Begrippen:

- Lichtval

- Gevel

Barok 

Schilderkunst

Kenmerken Barok Schilderkunst:

• Realistische weergave
• Dramatische effecten
• Clair-Obscur
• Emotie
• Dynamiek

The calling of Saint Matthew: Carvaggio

Barok 

Schilderkunst

Mythologische en religieuze taferelen.

Extreem realistisch en eigentijds > uit de historische context gehaald

Verbeelding is dramatisch en op het hoogtepunt van een gebeurtenis > benadrukt door diagonalen en clair-obscur contrast

Bijbelse voorstelling centraal > aanzien Katholieke kerk verbeteren.

Barok 

Schilderkunst

In de Nederlanden > Protestantisme > minder Barokke schilderkunst

Schilderijen in opdracht > nieuwe genres

Vaak wordt het dagelijks leven verbeeld > landschappen, stillevens, historiestuk, genrestuk.

Jan Steen: Sint Nicolaasfeest, 1663

Barok 

Schilderkunst

Begrippen:

• Historiestuk
• Genrestuk
• Clair-Obscur
• Ets
• Trompe l'oeil (bedrieglijk echt)

Barok 

Beeldhouwkunst

Bijbelse en Mythologische thema's

Veel ornamenten en onderwerpen uit de natuur. Licht speelt een belangrijke rol!

Door komst van welvaart was er meer vraag naar luxe gebruiksvoorwerpen

Veel emotie, beweeglijkheid en plasticiteit.

Diagonale lijnen die dynamiek versterken

Bernini - De extase van de Heilige Theresa (met 'geheim' daklicht)

Barok 

Textielkunst

Carton van Rubens > Dynamiek en clair-obscur

Begrippen:

• decoratie
• diagonale lijnen

     Francesco Borromini(1599 - 1667)

•  Bramante
•  Rafael 
•  Michelangelo
  
•  Maderno
•  Bernini

Na de dood van Bramante werd de schilder Rafael gekozen tot nieuwe bouwmeester. Hij sloopte echter het werk van Bramante en maakte een plan voor een kerk in de vorm van een Latijns kruis. Zo zou het gebouw een langwerpig schip krijgen. Rafael kon zijn plan niet uitvoeren, maar had wel een discussie op gang gebracht over de vorm van het gebouw, een discussie die nog tientallen jaren zou voortduren.

In 1547 werd de discussie eindelijk beslecht door paus Paulus III die Michelangelo aanstelde als architect. Hij volgde het oude plan van Bramante. Typisch in zijn stijl bracht Michelangelo pilasters, niches en richels aan in de muren. Hij ontwierp de grote koepel, waaronder het pauselijk altaar zou komen te staan. Na de dood van Michelangelo in 1564 werd het karwei afgemaakt door zijn assistent Giacomo della Porta.

 In de vroege zestiende eeuw verkeerde het gebouw in zo’n slechte staat, dat er een besluit genomen moest worden: renoveren of slopen. Paus Julius II gaf architect Donato Bramante de opdracht een nieuwe kerk te ontwerpen. Bramante ontwierp een gebouw in de vorm van een Grieks kruis, dat wil zeggen een gebouw met vier armen en een centrale koepel. Deze vorm zou symbolisch verwijzen naar de vier windrichtingen van de wereld, met daarboven een hemel. Bramante voerde de sloop van de oude basiliek uit en kreeg daardoor de bijnaam ‘de sloopmeester’. Hij stierf echter tijdens de bouw in 1514, toen alleen nog de funderingen voor het koor waren gelegd.

Ondanks de besluiten van Michelangelo was de discussie over centraalbouw versus rechthoekige bouw nog niet helemaal voorbij. Tijdens het Concilie van Trente werd besloten dat moest worden doorgegaan met de bouw van een rechthoekige basiliek. Daarvoor werd architect Carlo Maderno aangesteld. Hij moest Michelangelo’s plan letterlijk verlengen. De kerk kreeg nu alsnog de vorm van een Latijns kruis. Maderno ontwierp ook de klassieke façade, die gebouwd werd tussen 1607 en 1612. Hierdoor is echter de koepel van Michelangelo alleen nog van een grote afstand goed te zien.

De laatste beroemde architect die aan de Pieterskerk heeft gewerkt, is Gianlorenzo Bernini. Hij moest door de aanleg van een groot plein voor de kerk de koepel van Michelangelo beter zichtbaar maken. Hij creëerde een ovalen zuilengalerij met Toscaanse zuilen om het Pietersplein heen. Deze zuilen stralen symbolisch twee armen uit om de pelgrims van over de hele wereld te omarmen bij hun aankomst.

Sint Pieters Basiliek

                    Donato Bramante (1444 - 1514)

                 Tempietto (1502)

vorm van een Grieks kruis met in

het hart een grote koepel

Deze kerk is revolutionair wat betreft plattegrond. Het gaat uit van een Grieks Kruis en een koepel (idee van Bramante) Voorheen was de heilige plek in de kerk helemaal achterin nu wordt het altaar onder de koepel (Michelangelo)geplaatst en staat het daarmee minden in de kerk. Nog steeds streeft met naar volledige symmetrie en harmonie.

voorstelling/inhoud in de Barok

Bijbelse taferelen

wonderen/visoenen

martelaarstaferelen

portretten (vorsten)

uitzicht op het paradijs

vormgeving Barok
beeldaspecten/materiaal en techniek
(bijv. licht, vorm, compositie, materiaal/techniek)

• sterk licht-donker contrasten  (clair-obscure)
• dynamisch door: sterk licht donker contrast, diagonalen in de compositie, asymmetrische compositie, warm en helder kleurgebruik
• veel gouden/vergulde details
• illusionisme: trompe l'oeuil in muur- en plafondschilderingen.

Wie moesten er overdonderd worden tijdens de barok?

1. de Fransen
2. kerkverlaters en ongelovigen
3. de paus
4. Lodewijk XIV

Een typisch kenmerk van de vormgeving in Barok is

1. Perspectief
2. Claire Obscur
3. Ingetogen kleuren
4. Licht

Op welke afbeelding is er sprake van clair-obscur?

1. 
2. 
3. 
4. 

Franse barok muziek

Het muziekfragment is een stuk van Jean-Baptiste Lully. Het is de Ouverture uit Le Bourgeois Gentilhomme uit 1670.

De Franse opera is in de barok de enige echte concurrent van de dominerende Italiaanse opera. Dit muziektheater is in Frankrijk een afspiegeling van het verfijnde leven aan het hof van Lodewijk XIV. De belangrijkste componist aan dit hof is Jean-Baptiste Lully. Hij ontwikkelt de gewoonte om de opera met feestelijke marsmuziek te beginnen: de ouverture.

Bestudeer het schema hiernaast.

Beluister het fragment.

Jean-Baptiste Lully, Ouverture, Le Bourgeois gentilhomme

Leg uit wat het doel
is van de ouverture en breng deze in verband met het karakter van de muziek.

Het is een fragment uit Fanfare pour le Carrousel Roya l dat Lully omstreeks 1686 schrijft. 

De barokke muziekstijl aan het hof van Lodewijk XIV is als regel triomfantelijk van karakter. Dat geldt ook voor dit audiofragment.

Lully - Fanfare pour le Carrousel Royal

Leg uit waardoor dit triomfantelijke karakter ontstaat.
Noem drie muzikale middelen.

Renaissance of Barok?