Palliatief les 2 rouw en verliesverwerking

• Verzorgende
• MBO
• Studiejaar 2

Verlies 

en 

Rouwverwerking

leerdoelen

• 5 fasen van rouw
  
• hoe wordt rouwen vormgeven
  
• houdingsaspecten bij het begeleiden van mensen met verlies
  
• Het omgaan met familie en mantelzorgers, na overlijden van een dierbare
  
• het omgaan met overlijden van een medebewoner onderscheid tussen revalidatie en somatiek en PG.
  
• En wat is belangrijk bij het organiseren van een herdenkingsbijeenkomst.

Omschrijf kort in je eigen woorden wat rouw is?

Spreek je alleen van rouwen bij het verlies aan de dood?

Rouwen is....

Alles wat je meemaakt wanneer je iemand verliest waar je een band mee hebt

Een uniek individueel gebeuren

Een proces waarop geen termijn zit

Een sociaal gebeuren

Definities van rouw

• Rouwen is jouw proces om jezelf aan te passen aan die totaal veranderde situatie. 
  
• Het totaal van gevoelens, gedachten en gedrag dat ontstaat ten gevolge van het permanent missen van iets of iemand dierbaars.
• Een combinatie van emotionele, mentale, lichamelijke, spirituele en gedragsmatige reacties op verlies  

Kenmerken bepalend voor rouwreacties

• de relatie met de overledene.
• de leeftijd van de overledene.
• geslacht van de rouwende.
• de vooraf bestaande lichamelijke en geestelijke toestand van de rouwende (zelf ziek zijn, mentale sterkte, etc.)

Hoe kan men reageren?

Fysiek: klachten en ongemakken

Emotioneel: paniek, ongemak, protest, maar ook: positieve gevoelens, je denken lijkt verstoord, concentratieproblemen, verward, vergeetachtig….

Familiaal: invloed op relaties tussen mensen, mannen rouwen anders dan vrouwen

Sociaal: terugtrekken uit de omgeving, vervreemding…

Betekenisgeving: alle houvast is weg, niets is meer zoals het was

anticiperende rouw

Men ziet het einde aankomen en kan zich voorbereiden.

Voordeel; er is tijd om waardig afscheid te nemen, dit kan de gevoelens verlichten.

Nadeel; bij snel overlijden kan het gevoel van in de steek gelaten worden optreden.

Rouwsymptomen?

Symptomen verwijzen naar een ziekte

Rouwen is normaal

Verlies verwerk je niet, je overleeft het

De relatie eindigt niet, verandert alleen van vorm

Belangrijk bij rouw

- Rouw is geen stappenplan 

- Sommige mensen slaan fasen over

- Sommige mensen blijven lang in een fase hangen 

De 5 fasen zijn herkenbaar in elke emotionele reactie op persoonlijke trauma en verandering.

rouw model

Er bestaan verschillende manieren (modellen) die aangeven hoe een rouwproces verloopt. 

Deze modellen kunnen aangeven in welke fase men zit en welke zorg misschien nodig is.

Dr. Elisabeth Kübler-Ross (1926 – 2004) 

Elisabeth Kübler-Ross onderscheidde in het rouwproces 5 fasen. Ze beschouwde rouw echter niet als een lineair proces, dat iedereen stap voor stap doorloopt.

Bij iedereen verloopt het rouwproces anders. Sommige mensen slaan fasen over. Anderen blijven lang in één fase hangen of hernemen een eerdere fase. Ook verlieservaringen uit het verleden bepalen mee hoe iemand vandaag omgaat met rouw.

5 fases rouwverwerking

1. Ontkenning

2. Woede

3. Onderhandelen

4. Verdriet en depressie

5. Aanvaarding

fasen

Hoewel de focus van Elisabeth Kübler-Ross op stervensbegeleiding lag, zijn de 5 fasen herkenbaar in elke emotionele reactie op persoonlijke trauma en verandering

Ontkenning: “Dit gebeurt niet bij mij.”

Woede: “Waarom met mij?”

Marchanderen: ”Ik beloof een betere persoon te worden als...

Verdriet en depressie: ”Ik geef het op.”

Aanvaarding: “Ik ga verder met mijn leven.”

William Worden

Modellen

Waar het bij alle modellen op neer komt is een einddoel waarbij het leven doorgaat na het verlies.

 interventies 

Belangrijke beslissingen uitstellen

Zoek uit wat iemand nodig heeft, wat helpt

Rust en ontspanning zoeken, ook al geniet iemand er niet echt van, rouwen is hard werken

In contact blijven

Luisteren, luisteren, luisteren, luisteren…..

Veel mensen bedoelen het goed maar zijn onwennig in het omgaan met verdriet

Rouw en verlies in verschillende culturen

Rouw reacties zijn niet universeel

Iedere mens/cultuur kijkt anders naar rouw en verlies

- Kennis hebben hierover is belangrijk omdat: 

      je mensen uit verschillende culturen verzorgt

      ieder mens andere rituelen en gebruiken heeft bij dit thema.

Rituelen en symbolen

Gevoelens uitdrukken in handelingen en gebaren die een betekenis hebben

= een rite ( het uitvoeren)

Ritueel = rite bij herhaling uitvoeren

Alleen

Of groep

Of in een gemeenschap

Symbool: bv lintje van de borstkankermaand, ying-yang teken, vredesduif enz.

Rituelen zijn:

• Handelingen die emoties oproepen.
• Vertrouwd voor bepaalde mensen
• Komen vaak voort uit oude tradities
• Geven aan dat het leven doorgaat. 
  
• Bieden houvast
• Markeren een fase
• helpen bij het afscheid nemen

Culturen en religie
Christendom / Katholicisme 

Christendom

• Thuis of rouwcentrum
• Begravenis binnen drie en vijf dagen na overlijden
• Moment om nog één keer afscheid te nemen
• Meestal begraven
  
  

Katholicisme 

• Bediend --> gods nabijheid
• De avond voor de uitvaart een avondwake
• Cremeren of begraven

Wat wordt er afgekeurd in de rooms-katholieke kerk wanneer iemand ernstig ziek is en binnenkort komt te overlijden?

1. Medicijnen
2. Bedienen
3. Euthanasie
4. Hulp van buitenaf (thuiszorg)

Boeddhisme + Hindoeïsme

Boeddhisme:

• Reïncarnatie 
• Cremeren
• bidden 49 dagen durende begrafenisperiode  --helpend bij Reïncarnatie 

Hindoeïsme

• Bevrijding van het lichaam --> Lichaam wordt verbrand
• Rouwplechtigheden duurt 12 dagen
• Kinderen mogen niet trouwen het eerste jaar na het overlijden --> afgesloten met een herinneringsmaaltijd

Wat raadt het boeddhisme aan wanneer de overledene in een bepaalde houding moet worden neergelegd?

1. Rechterzijde draaien
2. Dezelfde houding als hoe de Boeddha is gestorven
3. Linkerzijde draaien
4. Een gestrekte houding

Islam + Jodendom

Islam:

• De overledene wordt eerst gewassen
• Rein zijn voor Allah
• Linnen doek 
• De voeten richting Mekka
• Veertig dagen rouwperiode - afsluiting feest

Jodendom:

• Overledene is met de aarde verbonden (Begrafenis)
• Zo snel mogelijk de begrafenis
• Scheur in kleding --> teken van rouw
• spiegels afdekken
• Recht om te leven en recht om te sterven 

Pas nadat de ziel is uitgegaan mag men de ogen en mond van de overledene sluiten. Door wie wordt dit gedaan?

1. Ouderen
2. Kinderen
3. Zussen
4. Broers

Rituelen spitsen zich vooral toe op: 

• Het verzorgen van de overledene  

• Het opbaren van de overledenen

• Het rouwbezoek

• Maaltijden voor de rouwbezoekers

• De dodenherdenkingsdagen

Rouw ondersteuning

We rouwen allemaal op onze eigen manier.

Om goed aan te kunnen sluiten en de ander te begeleiden is het goed om de ander te kennen, meer over diegene te weten.

Bijvoorbeeld is iemand een prater of juist niet.

Rouw en verlies GHZ

Verstandelijke beperking

• Vaak afhankelijk van de begeleiding van ouders of verzorgers om hun gevoelens vorm te geven. 
  
  
• Willen deze mensen beschermen
  
  
• Ze worden er toch wel mee geconfronteer

Denk aan:

Huisdieren, ouders, verzorgers, huisgenoten etc. 

Periode voor overlijden

• Proces van afscheid nemen.
  
  
• Bereid de cliënt goed voor als je op bezoek gaat bij iemand die ernstig ziek of stervende is. 
  
  
• Probeer op hun niveau uit te leggen dat de ander gaat sterven door ouderdom of ziekte en probeer hier zo open en eerlijk over te zijn.
  
  
• Niks forcereen --> cliënt bepaalt wat hij wel of niet wil --> laten wennen aan het idee

 

Het overlijden

Cliënt inlichten: Neem hiervoor de tijd en zoek een plek waar je niet gestoord wordt en waar de cliënt zich veilig voelt. 

Informatie doseren en observeren

• Geef concrete en heldere antwoorden. Mensen met een verstandelijke beperking stellen ook vaak concrete vragen, zoals: wordt opa nu nat onder de grond als het regent en moet hij zand eten?

• Leg ook uit dat een overledene er anders uit kan zien en koud aanvoelt. Hiermee voorkom je paniek of angst. 

Het afscheid

Cliënten aanwezig zijn -->Zo kunnen ze de dood uiteindelijk een beter plekje geven. 

Mensen met een laagniveau kunnen al veel begrijpen bij het horen, zien en ruiken van bijvoorbeeld boeketten

Niet dwingen om mee laten gaan.--> kijk naar de reactie van de cliënt -->eigen tempo bepalen.

Het kan belangrijk zijn dat de cliënt voelt en ziet dat de familie verdrietig is. De kans dat de cliënt daardoor zelf zijn verdriet kan uiten wordt hierdoor vergroot.

Cliënt betrekken

Voorbeelden van ''taken'' die je samen met de cliënt kan doen:

• Helpen met het uitkiezen van een rouwkaart of bloemstuk.

• Postzegels plakken op rouw-enveloppen.

• Het dragen van bloemen bij de uitvaart.

• Een liedje zingen, gedicht voorlezen.

• Een tekening laten maken of een knuffel meegeven in of op de kist.

• Kaarsen aansteken

• Ballonnen oplaten