Workshop 23 rouw en verliesverwerking

• Verzorgende
• MBO
• Studiejaar 2

Verlies 

en 

Rouwverwerking

leerdoelen

• 5 fasen van rouw
  
• hoe wordt rouwen vormgeven
  
• houdingsaspecten bij het begeleiden van mensen met verlies
  
• Het omgaan met familie en mantelzorgers, na overlijden van een dierbare
  
• het omgaan met overlijden van een medebewoner onderscheid tussen revalidatie en somatiek en PG.
  
• En wat is belangrijk bij het organiseren van een herdenkingsbijeenkomst.

Omschrijf kort in je eigen woorden wat rouw is?

2. Spreek je alleen van rouwen bij het verlies aan de dood?

Definities van rouw

• Rouwen is jouw proces om jezelf aan te passen aan die totaal veranderde situatie. 
  
• Het totaal van gevoelens, gedachten en gedrag dat ontstaat ten gevolge van het permanent missen van iets of iemand dierbaars.
• Een combinatie van emotionele, mentale, lichamelijke, spirituele en gedragsmatige reacties op verlies  

Kenmerken bepalend voor rouwreacties

• de relatie met de overledene.
• de leeftijd van de overledene.
• geslacht van de rouwende.
• de vooraf bestaande lichamelijke en geestelijke toestand van de rouwende (zelf ziek zijn, mentale sterkte, etc.)

rouw reactie groepen

emotionele (verdriet, angst, agressie, opluchting, tevredenheid)

mentale (verward, gespannen, hopeloos, zelfmoordgevoelens)

lichamelijke (hoofdpijn, slaapproblemen, eet probleem)

spirituele (eenzaamheid, verlies van levenslust, angst voor eigen  dood)

gedrag (zoekgedrag, nerveus gedrag, opgewonden gedrag)

Symptomen en 4 dimensies

Psychisch domein:​

• Depressie​
  
• Angst​
  
• Delier
• Omgang met ziekte

Sociaal domein:

• Eenzaamheid​
  
• Financiële problemen​ 
  
• Relationele problemen​ 
  
• “Ik ben nog nodig”​
  
• Contact met naasten

Fysiek domein:

• Pijn​
  
• Benauwdheid​/kortademigheid
• Vermagering​
  
• Vermoeidheid​
• Onrust

Verwerkingsdomein:

• Spiritueel lijden​
  
• Zinloosheid​
  
• Doodsangst​
  
• Afhankelijkheid​
  
• “Ik wil niet sterven

anticiperende rouw

Men ziet het einde aankomen en kan zich voorbereiden.

Voordeel; er is tijd om waardig afscheid te nemen, dit kan de gevoelens verlichten.

Nadeel; bij snel overlijden kan het gevoel van in de steek gelaten worden optreden.

Belangrijk bij rouw

- Rouw is geen stappenplan 

- Sommige mensen slaan fasen over

- Sommige mensen blijven lang in een fase hangen 

De 5 fasen zijn herkenbaar in elke emotionele reactie op persoonlijke trauma en verandering.

rouw model

Er bestaan verschillende manieren (modellen) die aangeven hoe een rouwproces verloopt. 

Deze modellen kunnen aangeven in welke fase men zit en welke zorg misschien nodig is.

5 fases rouwverwerking

1. Ontkenning

2. Woede

3. Onderhandelen

4. Verdriet en depressie

5. Aanvaarding

Dr. Elisabeth Kübler-Ross (1926 – 2004) 

Elisabeth Kübler-Ross onderscheidde in het rouwproces 5 fasen. Ze beschouwde rouw echter niet als een lineair proces, dat iedereen stap voor stap doorloopt.

Bij iedereen verloopt het rouwproces anders. Sommige mensen slaan fasen over. Anderen blijven lang in één fase hangen of hernemen een eerdere fase. Ook verlieservaringen uit het verleden bepalen mee hoe iemand vandaag omgaat met rouw.

fasen

wat is de juiste volgorde van de 5 fasen van rouw volgens Kubler Ross

1. boosheid - gevecht-aanvaarding - depressie-ontkenning
2. begrip- gevecht- boosheid-ontkenning- depressie
3. ontkenning- boosheid- gevecht- aanvaarding-depressie
4. ontkenning-boosheid-gevecht- depressie- aanvaarding

Stroebe en Schut duaalmodel

William Worden

Modellen

Waar het bij alle modellen op neer komt is een einddoel waarbij het leven doorgaat na het verlies.

 interventies 

• verlies vaststellen en definiëren
• stimulering tot uiting van gevoelens
• begrip tonen
• ondersteuning bij individuele coping strategieën
• uitleg geven over de fase van rouw
• stimulering van spirituele/ culturele/ religieuze uitingen
• bied een luisterend oor aan

Rouw en verlies in verschillende culturen

Rouw reacties zijn niet universeel

Iedere mens/cultuur kijkt anders naar rouw en verlies

- Kennis hebben hierover is belangrijk omdat: 

      je mensen uit verschillende culturen verzorgt

      ieder mens andere rituelen en gebruiken heeft bij dit thema.

Rituelen zijn:

• Handelingen die emoties oproepen.
• Vertrouwd voor bepaalde mensen
• Komen vaak voort uit oude tradities
• Geven aan dat het leven doorgaat. 
  

Rituelen:

• Bieden houvast
• Helpen bij afscheid nemen
• Scheppen ruimte om een nieuwe fase te starten.
  

Culturen en religie
Christendom / Katholicisme 

Christendom

• Thuis of rouwcentrum
• Begravenis binnen drie en vijf dagen na overlijden
• Moment om nog één keer afscheid te nemen
• Meestal begraven
  
  

Katholicisme 

• Bediend --> gods nabijheid
• De avond voor de uitvaart een avondwake
• Cremeren of begraven

Wat wordt er afgekeurd in de rooms-katholieke kerk wanneer iemand ernstig ziek is en binnenkort komt te overlijden?

1. Medicijnen
2. Bedienen
3. Euthanasie
4. Hulp van buitenaf (thuiszorg)

Boeddhisme + Hindoeïsme

Boeddhisme:

• Reïncarnatie 
• Cremeren
• bidden 49 dagen durende begrafenisperiode  --helpend bij Reïncarnatie 

Hindoeïsme

• Bevrijding van het lichaam --> Lichaam wordt verbrand
• Rouwplechtigheden duurt 12 dagen
• Kinderen mogen niet trouwen het eerste jaar na het overlijden --> afgesloten met een herrineringsmaaltijd

Wat raadt het boeddhisme aan wanneer de overledene in een bepaalde houding moet worden neergelegd?

1. Rechterzijde draaien
2. Dezelfde houding als hoe de Boeddha is gestorven
3. Linkerzijde draaien
4. Een gestrekte houding

Islam + Jodendom

Islam:

• De overledene wordt eerst gewassen
• Rein zijn voor Allah
• Linnen doek 
• De voeten richting Mekkah
• Veertig dagen rouwperiode - afsluitng feest

Jodendom:

• Overledene is met de aarde verbonen (Begrafenis)
• Zo snel mogelijk de begrafenis
• Scheur in kleding --> teken van rouw
• Recht om te leven en recht om te sterven 

Pas nadat de ziel is uitgegaan mag men de ogen en mond van de overledene sluiten. Door wie wordt dit gedaan?

1. Ouderen
2. Kinderen
3. Zussen
4. Broers

Rituelen spitsen zich vooral toe op: 

• Het verzorgen van de overledene  

• Het opbaren van de overledenen

• Het rouwbezoek

• Maaltijden voor de rouwbezoekers

• De dodenherdenkingsdagen

Wat is belangrijk bij het organiseren van een herdenkingsbijeenkomst.

Rouw ondersteuning

We rouwen allemaal op onze eigen manier.

Om goed aan te kunnen sluiten en de ander te begeleiden is het goed om de ander te kennen, meer over diegene te weten.

Bijvoorbeeld is iemand een prater of juist niet.

het omgaan met overlijden van een medebewoner onderscheid tussen revalidatie en somatiek en PG.

https://palliaweb.nl/corona/patienteninformatie

Rouw en verlies GHZ

Verstandelijke beperking

• Vaak afhankelijk van de begeleiding van ouders of verzorgers om hun gevoelens vorm te geven. 
  
  
• Willen deze mensen beschermen
  
  
• Ze worden er toch wel mee geconfronteerd

Denk aan:

Huisdieren, ouders, verzorgers, huisgenoten etc. 

Periode voor overlijden

• Proces van afscheid nemen.
  
  
• Bereid de cliënt goed voor als je op bezoek gaat bij iemand die ernstig ziek of stervende is. 
  
  
• Probeer op hun niveau uit te leggen dat de ander gaat sterven door ouderdom of ziekte en probeer hier zo open en eerlijk over te zijn.
  
  
• Niks forcereen --> cliënt bepaalt wat hij wel of niet wil --> laten wennen aan het idee

 

Het overlijden

Cliënt inlichten: Neem hiervoor de tijd en zoek een plek waar je niet gestoord wordt en waar de cliënt zich veilig voelt. 

Informatie doseren en observeren

• Geef concrete en heldere antwoorden. Mensen met een verstandelijke beperking stellen ook vaak concrete vragen, zoals: wordt opa nu nat onder de grond als het regent en moet hij zand eten?

• Leg ook uit dat een overledene er anders uit kan zien en koud aanvoelt. Hiermee voorkom je paniek of angst. 

Het afscheid

Cliënten aanwezig zijn -->Zo kunnen ze de dood uiteindelijk een beter plekje geven. 

Mensen met een laagniveau kunnen al veel begrijpen bij het horen, zien en ruiken van bijvoorbeeld boeketten

Niet dwingen om mee laten gaan.--> kijk naar de reactie van de cliënt -->eigen tempo bepalen.

Het kan belangrijk zijn dat de cliënt voelt en ziet dat de familie verdrietig is. De kans dat de cliënt daardoor zelf zijn verdriet kan uiten wordt hierdoor vergroot.

Cliënt betrekken

Voorbeelden van ''taken'' die je samen met de cliënt kan doen:

• Helpen met het uitkiezen van een rouwkaart of bloemstuk.

• Postzegels plakken op rouw-enveloppen.

• Het dragen van bloemen bij de uitvaart.

• Een liedje zingen, gedicht voorlezen.

• Een tekening laten maken of een knuffel meegeven in of op de kist.

• Kaarsen aansteken

• Ballonnen oplaten