3.1 Machthebbers in Europa

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

§3.1 Machthebbers in Europa

KA 20
Burgerlijk bestuur en stedelijke cultuur in Nederland.

KA 21
Het streven van vorsten naar absolute macht.

De tijd van Regenten en Vorsten
1600-1700

De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek (Gouden Eeuw)

• §3.2 & §3.4

Beeldmerk

De kroon is het symbool van de absolute vorsten uit deze tijd. De Amsterdamse herenhuizen op de achtergrond werden bewoond door de machtige burgers, de regenten, die in de Republiek van de macht van de vorst hadden overgenomen.

Het streven van vorsten naar absolute macht (absolutisme)

• §3.1

De wetenschappelijke revolutie

• §3.5

Handels-kapitalisme en het begin van een wereldeconomie (wereldeconomie)

• §3.3

Leerdoelen

• Je kunt met het Franse voorbeeld (Lodewijk XIV) uitleggen dat Europa in de 17e eeuw een tijd van machtige koningen was.
  
• Je kunt beschrijven hoe Lodewijk XIV zo machtig kon worden.
  
• Je kunt uitleggen waarom Nederland een uitzondering was op de machtige Europese vorsten van de 17e eeuw.
  
• Je kunt uitleggen wat een republiek is en wie hierin de macht heeft.
  
• Je kunt het conflict tussen de raadspensionaris en de stadhouder uitleggen en verklaren.
  

Waar gaat deze paragraaf over?

In de 17e eeuw werden
veel staten steeds centraler bestuurd. Vorsten trokken steeds meer macht naar zich toe. Op den duur regeerde de vorst absoluut: zijn wil stond boven de wet. Er kwamen theorieën die dit absolutisme verdedigden. Zo zou de macht van de vorst door God gegeven zijn. De vorst hoefde aan niemand verantwoording af te leggen, behalve aan God.

Personen uit de paragraaf

Lodewijk XIV

Absoluut vorst van Frankrijk 1643 - 1715

Maurits van Oranje-Nassau

Stadhouder van de Republiek der Verenigde Nederlanden

Johan van Oldenbarnevelt

Raadspensionaris van de Republiek der Verenigde Nederlanden

Maurits van Oranje laat Johan van Oldenbarnevelt oppakken

Eerste Stadhouderloos tijdperk

Lodewijk XIV verbiedt het protestantisme in Frankrijk

Belangrijke gebeurtenissen uit de paragraaf

- 1618

- 1651-1672

- 1685

Gezamenlijk lezen, daarna:

Atheneum:

- Opdrachten maken volgens studiewijzer 

- Samenvatting schrijven

Havo:

- Opdrachten maken: 3, 6 en 7

- Samenvatting schrijven

- Werken aan periode opdracht

Grootste religies in Europese gebieden
- Europa 2018

Lodewijk XIV van Frankrijk

Jozef II van Oostenrijk

Keizer Karel V -> Fillips II van Spanje

Gustaaf III van Zweden

Catherina II van Rusland

Hendrik VIII van Engeland

Wat valt je op als je naar West-Europa kijkt?

De landen waar één godsdienst overheerst zijn ook de landen waar een absoluut vorst regeerde in de 17e eeuw.

Lodewijk XIV aan de macht

Lodewijk XIV nam als koning alle beslissingen, ministers mochten hem adviezen geven. Volgens Lodewijk XIV kregen koningen hun macht van God en kon God alleen hun daden beoordelen.  Ze hoefden daarover aan niemand anders verantwoording af te leggen. Zo verdedigde Lodewijk XIV het absolutisme, waarbij de macht door niets en niemand werd beperkt.

Zo maakte Lodewijk een eind aan de zelfstandigheid van de hoge adel, richtte hij een groot en goed georganiseerd leger op voor Frankrijk en verbiedt zelfs het protestantisme (1685) waardoor de Franse Hugenoten moesten vluchtten.

Paleis Versailles. Het paleis bezat 226 woningen en dubbel zoveel appartementen voor een persoon. Men schat dat er op het einde van de regeerperiode van Lodewijk XIV dagelijks tussen de 3000 en 10.000 hovelingen in Versailles verbleven

Franse Hugenoten (calvinisten) op de vlucht - 1688.

Schilderije van Charles le Brun (belangrijkste hofschilder van Lodewijk XIV) uit 1677, getiteld 'Apothéose de Louis XIV'. De oorspronkelijke betekenis van het woord 'apotheose' is: verheffing tot de rang der goden.

Leerdoelen

• Je kunt met het Franse voorbeeld (Lodewijk XIV) uitleggen dat Europa in de 17e eeuw een tijd van machtige koningen was.
• Je kunt beschrijven hoe Lodewijk XIV zo machtig kon worden.

Mogelijke toetsvraag

Bekijk de bron rechts onder (schilderij van Charles le Brun). Leg aan de hand van de bron uit welke functie dit schilderij in de heerschappij van Lodewijk had.

Lodewijk XIV was een absoluut vorst, ministers mochten hem adviseren.
Hij verdedigde dit absolutisme met 'droit divin'

= goddelijk recht.

'Het is Gods wil dat alle onderdanen de koning onvoorwaardelijk gehoorzamen.'

Ministers = hoogste dienaar van een koning, lid van een regering.

Absolutisme = regering waarbij de macht van de vorst door niets wordt beperkt.

Aantekening

Leg uit waarom Lodewijk XIV de 'Zonnekoning' werd genoemd.

Welke zin is ONJUIST?
Lodewijk XIV maakte van Frankrijk een absolutie monarchie waarin:

1. De koning alle beslissingen nam.
2. De koning verantwoording aflegde aan de Staten-Generaal
3. De macht van de koning door niets en niemand werd beperkt
4. Ministers dienaren en adviseurs waren van de koning

Op welke manier versterkte Lodewijk XIV zijn macht?

• "Er is weinig dat een man kan weerstaan die zichzelf kan overwinnen."

• "Het is legaal omdat ik dat wens."

• "De staat? Dat ben ik!"

• "Het is Gods' wil dat alle onderdanen de koning onvoorwaardelijk gehoorzamen."

• "Iedere keer als ik een vacature voorzie, maak ik honderd ongelukkige en één ondankbare."

Welke zin past het beste bij het begrip 'absolutisme'?

1. Lodewijk XIV hoefde aan niemand verantwoording af te leggen over zijn beslissingen.
2. Lodewijk XIV legde verantwoording over zijn beslissingen af aan zijn volk en ministers.

Bekijk de bron.
Wat bedoelde Bossuet met het goddelijk recht?

Video

Paleis van Versailles - 1:37

0

Bedenk wat mensen dachten als ze het paleis bezochten en welk gevolg dat had voor het aanzien van de koning.

De Republiek

In de 17e eeuw was Nederland een republiek: de Republiek der Verenigde Nederlanden. Het hoogste bestuur in elk gewest waren de Staten. De gewesten werkten samen in de Staten-Generaal, die beslissingen nam over de buitenlandse politiek en het leger.

Bestuurders in de steden, gewesten, Staten en Staten-Generaal werden regenten genoemd. Vaak waren dit een paar rijke families. Zo'n bestuur door een bevoorrechte bovenlaag heet een oligarchie.

Groepsportret van de regenten van het Oudemannenhuis in Haarlem - Frans Hals, 1664

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen waarom Nederland een uitzondering was op de machtige Europese vorsten van de 17e eeuw.
• Je kunt uitleggen wat een republiek is en wie hierin de macht heeft.

Mogelijke toetsvraag

Wat is de relatie tussen de staatsinrichting van de Nederlandse Republiek en de economische groei en culturele bloei van de Republiek?

STATEN- GENERAAL

• Defensie
• Buitenlandse zaken
• Bestuur Generaliteitslanden

STADHOUDER

• Opperbevelhebber Leger / Vloot
  
• Toezichthouder rechtspraak

GRAAFSCHAPPEN

• Adel op het platteland

VROEDSCHAPPEN

• Regenten in steden

Benoemt

Sturen vertegenwoordigers + betalen belastingen aan:

Sturen vertegenwoordigers +
betalen belastingen aan:

GEWESTELIJKE STATEN

• Eigen bestuur
• Eigen rechtspraak

Benoemt

RAADPENSIONARIS

• Secretaris van Staten-Generaal
• Contacten met buitenland

Geeft advies aan

In de Republiek:

1. Hadden de gewesten weinig te vertellen en was de Staten-Generaal erg machtig.
2. Nam de stadhouder alle belangrijke beslissingen en gaf de Staten-Generaal hem advies.
3. Waren de gewesten erg zelfstandig, maar namen ze sommige beslissingen samen in de Staten-Generaal.
4. Werden alle belangrijke beslissingen in de Statenvergaderingen van de gewesten genomen.

Sleep de begrippen naar het juiste land

De 7 Nederlanden

Frankrijk in de 17e eeuw

Staten-Generaal 

De stadhouder en de raadspensionaris hebben veel gezag

Bijna alle adel woont bij de koning

Het goddelijk recht om te regeren

Republiek

Absolutisme

Grootsheid en Rijkdom

'In de tijd van regenten en vorsten was de Republiek een oligarchie.'
Leg deze zin uit, gebruik het woord 'regenten' in je antwoord.

De stadhouder en de raadspensionaris

Twee machtige mannen in de Republiek waren de stadhouder (opperbevelhebber van het leger en de vloot) en de raadspensionaris (voorzitter van de Hollandse Staten in de Staten-Generaal).

Aan het begin van de 17e eeuw ontstond er een hevige machtsstrijd tussen stadhouder Maurits van Oranje en raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt. In 1618 liet Maurits de raadspensionaris arresteren en executeren. Later rond 1650 ontstond er weer een strijd. Daarna hadden de regenten genoeg van de stadhouders en werd er een stadhouderloos tijdperk ingesteld.

Johan van Oldenbarnevelt was raadpensionaris van de Staten van Holland tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Hij werkte lange tijd samen met Maurits van Oranje, maar werd persoonlijk slachtoffer van een door Maurits beheerst politiek proces dat leidde tot zijn executie.

Maurits van Oranje, prins van Oranje en graaf van Nassau was stadhouder en legeraanvoerder van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. 

Na de dood van stadhouder Willem II in 1650, moest Willem III nog geboren worden. Regenten gebruikte dit moment om de macht van de Oranjes te minderen. In een bijzondere vergadering van de Staten-Generaal (de Grote Vergadering) werd afgesproken om geen nieuwe stadhouder te benoemen. - Dirck van Delen, Grote Vergadering 1651, Rijksmuseum Amsterdam

Leerdoelen

• Je kunt het conflict tussen de raadspensionaris en de stadhouder uitleggen en verklaren.

Mogelijke toetsvraag

In de Nederlandse oligarchie had de stadhouder meestal veel macht, maar niet alle macht. Leg met een voorbeeld uit dat zijn macht werd beperkt.

Nederland in de 17e eeuw -> Republiek

-> bestuurd door regenten

Vaak bestaande uit enkele rijke families (oligarchie)

Twee machtige regenten waren:
-de Stadhouder (opperbevelhebber van het leger)
-de Raadspensionaris (vertegenwoordiger van het gewest Holland)

-> machtsstrijd 
Maurits van Oranje (stadhouder) tegen Johan van Oldenbarnevelt (raadspensionaris)

     -> van Oldenbarnevelt geëxecuteerd.

Uiteindelijk:

stadhouderloos tijdperk

Regenten = overheidsbestuurder

Oligarchie = regering door een kleine groep bevoorrechte personen.

Stadhouderloos tijdperk = tijd zonder stadhouder (van 1651 tot 1672)

Aantekening

Leg uit waarom stadhouder prins Maurits, raadspensionaris Van Oldenbarnevelt liet arresteren en berechten

Lees de vier feiten hiernaast.
Welke optie is ONJUIST?

1. Feit A is een oorzaak van feit B.
2. Feit A is een gevolg van feit C.
3. Feit C is een oorzaak van feit D.
4. Feit D is een oorzaak van feit B.

Sleep de woorden naar de juiste plekken in de zinnen

1. De meeste landen in Europa werden in de 17e eeuw bestuurd door een [..................1...................]
   
   
2. Nederland was geen koninkrijk, maar een [..................2...................]
   
   
3. De Republiek der Verenigde [..................3...................] bestond uit zeven zelfstandige [..................4...................]
   
   
4. Elk gewest werd bestuurd door de [..................5...................] waarin vertegenwoordigers van de [..................6...................] en de                       [..................7...................] zaten
   
   
5. In Den Haag kwamen vertegenwoordigers van de gewesten samen in de [..................8...................]
   
   
6.  Daar beslisten zij over [..................9...................] en [..................10...................]

Gebruik deze woorden

Staten-Generaal

Staten

vorst

republiek

adel

Nederlanden

gewesten

steden

het leger

de buitenlandse politiek

Lees de bron.
De mening van
Huygens is dat:

1. Frederik Hendrik een geode opvolger van Maruits is, want hij noemt Frederik Hendrik onoverwinnelijke schipper zonder weerga.
2. Frederik Hendrik een goede opvolger van Maurits is, want hij vindt Frederik Hendrik een sterke en besluitvaardige leider.
3. Frederik Hendrik een slechte opvolger van Maurits is, want hij zegt dat de schepen en wapens niets staan te doen.
4. Frederik Hendrik een slechte opvolger van Maurits is, want hij zegt dat Frederik Hendrik staat te dutten en voorkomt dat er wordt aangepakt.

Stel een vraag over iets dat je deze
les nog niet zo goed hebt begrepen.

Welke zin is ONJUIST?
Lodewijk XIV maakte van Frankrijk een absolutie monarchie waarin:

1. De koning alle beslissingen nam.
2. De koning verantwoording aflegde aan de Staten-Generaal
3. De macht van de koning door niets en niemand werd beperkt
4. Ministers dienaren en adviseurs waren van de koning

Welke zin past het beste bij het begrip 'absolutisme'?

1. Lodewijk XIV hoefde aan niemand verantwoording af te leggen over zijn beslissingen.
2. Lodewijk XIV legde verantwoording over zijn beslissingen af aan zijn volk en ministers.

In de Republiek:

1. Hadden de gewesten weinig te vertellen en was de Staten-Generaal erg machtig.
2. Nam de stadhouder alle belangrijke beslissingen en gaf de Staten-Generaal hem advies.
3. Waren de gewesten erg zelfstandig, maar namen ze sommige beslissingen samen in de Staten-Generaal.
4. Werden alle belangrijke beslissingen in de Statenvergaderingen van de gewesten genomen.

Lees de bron. Geef aan bij welk kenmerkend aspect de bron behoord.

1. Burgerlijk bestuur en stedelijke cultuur in Nederland.
2. Het absolutisme.
3. Het begin van staatsvorming en centralisatie.
4. De strijd tussen kerk en staat.

Aan de slag

Atheneum:

- Opdrachten maken volgens studiewijzer

Klaar? 

- Werken aan het PO

Havo:

- Opdrachten maken volgens studiewijzer

Klaar?
- Samenvattingsopdrachten maken

- Werken aan periode opdracht