a4, het begin van de Europese overzeese expansie

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Vroegmoderne Tijd (v.a. 1500 - 1800)

1500 - 1600 

Tijdvak 5

Ontdekkers en Hervormers 

zestiende eeuw 

Periode: vroegmoderne tijd 

cultuur: Renaissance (1450 - 1600) 

Kenmerkende Aspecten 

Het veranderende mens- en wereldbeeld van de renaissance en het begin van een nieuwe wetenschappelijke belangstelling.

De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke oudheid.

Het begin van de Europese expansie overzee.

De protestantse reformatie had splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg.

Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.

Overgang Tijdvak 4 - Tijdvak 5

Tijdvak 5 kent een bloei van welvaart voor de burgerlijke elite 

Oorzaken bloei van de welvaart liggen in tijdvak 4 

(late middeleeuwen) 

• Politiek 
• Economisch 
• sociaal 
• Cultureel 

sociaal-cultureel 

• Christelijke kruisvaarders waren na kruistochten blijven plakken in het Midden Oosten (Jeruzalem)
• Na de herovering van Jeruzalem door de Arabieren trokken de kruisvaarders terug naar Europa. 
• Maar ze hadden veel culturele uitwisselingen met de Arabieren: kunst, wetenschap, politiek, etc.  Ook wetenschap uit Azie (China). 
• Deze kennis namen zij mee terug naar Europa

sociaal-politiek

• Val van Constantinopel
  (Byzantijnse Rijk - Oost Romeinse Rijk)
• 1453 - Islamitische Sultan Mehmet II neemt Orthodox christelijk Constantinopel  = eind Oost Romeinse Rijk 

gevolg: 

• Wetenschappers en culturele elite (christelijk) komt naar Italie en neemt Arabische, Griekse en Oosterse kennis mee 

(wordt niet door alle historici ondersteund) 

Val van Constantinopel 

1453

Mehmet II door Italiaanse schilder Bellini 

Economisch 

• Italiaanse stadstaten kennen veel vrijheid in tijdvak 4

(weinig controle Heilig Roomse Rijk of de Paus) 

• handelaren vergaren rijkdommen door handel met Middellandse Zee en Midden Oosten 

Deze handelaren zijn het startpunt van de bloei in de welvaart van Tijdvak 5 

Tijdvak 5 Ontdekkers en hervormers

KA Het begin van de Europese overzeese expansie 

Vanaf 1000 toenemende welvaart in West-Europa

begin van expansie door de kruistochten

maar West-Europa heeft een beperkt wereldbeeld

Griekse wetenschappers uit tijdvak 2 deden onderzoek naar de aarde en cartografie

Deel van deze kennis wordt niet naar voren gebracht in de middeleeuwen, want anti-christelijk (aarde = rond, aarde om zon)

Tabula Rogeriana door Al-Idrisi (1154)

Vanaf 1450

Europese landen (in eerste instantie vooral Spanje en Portugal) gaan ontdekkingsreizen organiseren

Motieven om op ontdekkingsreis te gaan:

• economisch:  de Europeanen willen zelf handelen, Ottomanen zitten hen dwars sinds Val Constantinopel
• politiek: het veroveren van een groot rijk, Arabieren in Spanje terugdringen Noord Afrika in
• cultuur: het verspreiden van het christendom (tegen de Arabisch Islamieten) én nieuwsgierigheid 
• cultuur: kennis van uitvindingen maken verre reizen mogelijk: astrolabium van de Arabieren

Europeanen willen zelf handelen (economisch)

De Arabieren beheersten de handel in specerijen en zijde uit het oosten, de Europeanen willen zelf handelen (want dan meer winst)
Maar de Islamitische heersers in het Midden-Oosten laten de Europese handelaren niet door hun land reizen
Dus gaan de Europese handelaren op zoek naar een route overzee

vanaf 1450 waren Europeanen overtuigd van een ronde aarde 

Columbus vergist zich in de omtrek van de aarde.

Denkt via het westen aan te komen in Azie. 

Spaanse conquistadores veroveren rijken van Inca's en Azteken

gevolgen:

• inheemse bevolking sterft door de Europese ziektes
  
• inheemse bevolking wordt gekerstend
• inheemse bevolking wordt gedwongen tot arbeid op de Europese plantages/mijnen 

Zwarte legende

Het Spaanse handelen tussen 1450 en 1700 wordt als zeer wreed en bloeddorstig voorgesteld. Het betreft de behandeling van de oorspronkelijke bewoners van Amerika en de Spaanse inquisitie. 

Spanje voert ter verdediging aan dat de rest van Europa zich ook schuldig maakte aan vergelijkbaar handelen.

Prenten over het bloeddorstige handelen van de Spanjaarden waren heel populair in de Nederlanden tijdens de Nederlandse Opstand

Gewetensbezwaren 

De priesters kwamen in verzet; zij bekeerden de inheemse bevolking en daarna werden ze tot slaaf gemaakt. Dat kan niet volgens de Bijbel (christenen zijn gelijk!)

1542 - Inheemse bevolking en Spanjaarden voor de wet gelijk

gevolg: ontstaan Transatlantische Slavenhandel (pas in de volgende tijdvakken!)

Lezen: betrouwbaarheid van de bron

Zelf verder 

lees § 5.2

maak opdr. 3, 4, 6 en 9

vaardigheid betrouwbaarheid