Les 1 spanning en perspectieven

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

perspectief en vertelprocedé

Vertelperspectief 1 – De alwetende verteller

Dit is de oudste vertelvorm ter wereld. De alwetende verteller (ook wel auctoriale verteller genoemd) kom je tegen in oude geschriften zoals de Ilias, de Bijbel en klassieke boeken zoals Dik Trom. De alwetende verteller is een soort god die boven de gebeurtenissen staat. 

Vertelperspectief 2 – De ik-verteller

Bij deze vertelvorm vertelt de ik-persoon zijn verhaal. De ‘ik’ is dus niet alleen verteller, maar speelt ook een rol in de gebeurtenissen. Dit vertelperspectief komt voor in autobiografieën, maar ook in romans waarin de hoofdpersoon aan het woord is.

Er zijn twee verschillen vormen van ik-vertellingen. De ‘ik’ kan in de verleden tijd praten, over gebeurtenissen die al hebben plaatsgevonden. Die stijl wordt ook wel ‘de vertellende ik’ genoemd. Maar een ik-persoon kan ook verslag doen van gebeurtenissen terwijl hij/zij ze beleeft. Die vorm wordt ook wel ‘de belevende ik’ genoemd.

Vertelperspectief 3 – De personale verteller

3e persoon/hij-zij

Bij een personaal vertelperspectief is de verteller onzichtbaar. Je hebt als lezer het idee dat het verhaal zichzelf vertelt, omdat het is geschreven in de derde persoon, dus vanuit het hij- of zij-perspectief. Lezers komen alleen te weten komt wat de hoofdpersoon ziet, hoort en denkt. Ze kunnen niet in de hoofden van andere personages kijken.

Vertelperspectief 3 – De personale verteller

Wisselend perspectief

Je kunt het personaal vertelperspectief ook steeds laten wisselen tussen verschillende personages. Lezers volgen dan meerdere hoofdpersonen die met ‘hij’ of ‘zij’ worden aangeduid. Ze bekijken de gebeurtenissen dan door de ogen van al deze mensen, zodat het verhaal van verschillende kanten wordt belicht.

Het jij-perspectief

Behalve de alwetende verteller, de ik-figuur en de derde persoon, bestaat er ook nog de zelden gebruikte tweede persoon: jij. Dan krijg je bijvoorbeeld zoiets:

“Je loopt de kamer binnen, en je weet dat zich iets in het donker schuilhoudt. Je glimlacht.”

Het jij-perspectief

Je komt de huiskamer binnen en je moeder zit aan de grote tafel in haar agenda te turen. Ze schudt haar hoofd, zucht en zegt: ‘Ik zie door de bomen het bos niet meer!’ Nieuwsgierig buig je je over de bladzijde: helemaal volgekrabbeld, maar het zijn allemaal letters. En trouwens, in een bos staan toch altijd bomen, anders is het geen bos. Wat bedoelt je moeder?

Zomer in Wentworth, Ohio. Oh boy, zie je het voor je? Zomer, hier in Poplar Street, die dwars door die befaamde, gebleekte Amerikaanse droom loopt, met de geur van hotdogs in de lucht en de uit elkaar gebarsten papieren hulzen van het vuurwerk van de Vierde Juli nog overal in de goot.

1. Alwetend perspectief
2. ik-perspectief
3. personaal perspectief 3e persoon/hij-zij

Zo zijn ze er dan achter dat ik een halve eeuw op Java ben. Proficiat met niets! En hoe ik de zaak ook wil omzeilen, Adeline Renselaar, de nicht van mevrouw Van Zadelhof, lijkt vastbesloten tot een feest. Ze heeft daartoe al drie families het hoofd op hol gebracht en is 15 van de week zelfs in de hertenkamp gesignaleerd, rebbelend over deze kwestie met de gouverneur.

1. vertellende ik
2. belevende ik

De eerste tien jaar van mijn leven was ik niet zwart. Ik was op veel manieren anders dan de mensen om mij heen, maar donkerder was ik niet. Dat weet ik. Er is een dag geweest waarop ik een verkleuring gewaarwerd. Later, toen ik dan eenmaal zwart wás, ben ik weer verschoten.

1. vertellende ik
2. belevende ik

De alwetende verteller

1. weet niks en neemt deel aan het verhaal
2. weet alles en neemt deel aan het verhaal
3. weet niks en neemt geen deel aan het verhaal
4. weet alles en neemt geen deel aan het verhaal

Noem een kenmerk van een alwetende verteller

Een andere benaming voor een alwetende verteller is...?

Fragment 1

Het meisjesmanifest

Welk perspectief herkende je?

Fragment 2

Terug naar huis

Welk perspectief herkende je?

Fragment 3

Latino King

Welk perspectief herkende je?

vertelprocedé

Een schrijver kiest zelf hoe hij in zijn verhaal personen,plaatsen,tijden,perspectief en spanning gebruikt.

Het gebruik van deze van zulke verhaalelementen (verhaaldelen) heet vertelprocedé

vertelprocedé

• personages
• plaats/ruimte
• tijd
• perspectief
• spanning

vertelprocedé

Verschil in beleving:

• hoofdpersoon of bijpersoon vertelt
• wisselend perspectief
• het verhaal achteraf vertellen (vt)
• het verhaal mee vertellen (tt)
• informatie weggeven of juist achterhouden

 Tijd

Chronologische of niet-chronologische volgorde

Verhalen die in volgorde van tijd worden verteld, verlopen chronologisch.

Terugverwijzing

Een terugverwijzing in een boek wijst met een kort zinnetje terug naar iets wat in het verleden gebeurd is. Bijvoorbeeld:

'Hij dacht terug aan die ochtend waarin hij haar nog in zijn armen had gehouden.'

Een terugverwijzing is korter dan een flashback. Bij een flashback spring je voor een langere periode terug in de tijd.

Vooruitwijzing

Hierbij kijkt een personage vooruit in de tijd. Hij of zij denkt na over iets wat zou kunnen gebeuren. Als zo'n vooruitwijzing een langere periode beschrijft, dan noemen we dat een flashforward. Sommige boeken beginnen met een flashforward en beginnen vervolgens bij het begin van het verhaal. Dit doet de schrijver om spanning op te roepen.

Als er veel flasbacks en flashforwards voorkomen in het boek, dan verloopt de tijd niet-chronologisch.

Tijdsprongen

Gebeurtenissen die onbelangrijk zijn voor het verhaal worden in een boek weggelaten. Soms eindigt een hoofdstuk op school en begint het volgende hoofdstuk op een andere plek. De tijd daartussen wordt niet beschreven. Dit noemen we een tijdsprong. Er zitten ALTIJD tijdsprongen in een boek.

Vraag bij clip 'The scientist' van Coldplay:

Wat is er bijzonder aan de chronologie van deze videoclip?

Vertelde tijd/Verteltijd

Vertelde tijd: De tijd die een schrijver beschrijft. Dit kan een dag, een week, een maand, een jaar of zelfs vele jaren zijn.

Verteltijd: Hoeveel bladzijdes heeft het boek. Het is eigenlijk de tijd die jij nodig hebt om het verhaal hardop voor te lezen.

Vragen bij fragment:

In welke tijd speelt dit verhaal zich af? Hoeveel tijd vergaat er, met andere woorden wat is de vertelde tijd? Hoe zie je de verandering van tijd?

 Ruimte

In welke ruimte(s) speelt het verhaal zich vooral af? Het gaat hierbij om ruimtes die van belang zijn voor het verhaal.

Wat heeft  de ruimte te maken met het thema van het verhaal?

 Handeling

Verklaar de titel van het boek.

Vat het boek samen in maximaal vier of vijf zinnen.

Wat is het thema van het boek?

Thema

Wat is het thema van het boek?

Voorbeelden van thema's zijn: verraad, vriendschap, mishandeling, verlies, ziekte enz.

In hoeverre sluiten de gekozen ruimtes van de schrijver aan bij het thema?

Kijk naar het volgende filmpje. Wat is volgens jou het thema van dit verhaal?

Einde

Beschrijf het einde van het boek. Hoe loopt het verhaal af? Is het een open of een gesloten einde?

Vind je het een goed einde of juist niet? Leg uit!

Personages

Hoofdpersonen: karakter en uiterlijk

Bijpersonen: karakter en uiterlijk