2.3 Burgers aan de macht

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen hoe de Republiek werd bestuurd en wat daar bijzonder aan was.
  
• Je kunt aan de hand van een voorbeeld uitleggen dat de stadhouder en de regenten soms verschillende belangen hadden. 
• Je kunt uitleggen hoe de Gouden Eeuw tot een einde kwam.

Het bestuur van de Republiek

• in de Republiek was de macht in handen van een kleine groep rijke mannen, de regenten.
• de macht was in handen van een kleine groep rijke (koopmans)families die onderling belangrijke functies verdeelden (coöptatie).
• Elk van de 7 gewesten had een eigen bestuur (de Staten) met afgevaardigden uit de steden en adel van het platteland. 
• Alleen op het gebied van buitenlandse politiek werd door de gewesten samengewerkt in de Staten-Generaal.

Het bestuur van de Republiek

• In de Staten-Generaal had elk gewest 1 stem, maar in praktijk was het gewest van Holland het machtigst (zij betaalde het meeste). 
• Iedereen ging ervan uit dat mannen het meest geschikt waren om leiding te geven. Zij stonden aan het hoofd van het gezin en hadden de belangrijkste banen.
• Er waren wel vrouwelijke ondernemers en heel soms vrouwelijke geleerden, dichters en schilders. Maar politiek vond men een mannenzaak!

Regenten en stadhouders

• De twee belangrijkste bestuurders in de Republiek waren de stadhouder en de raadpensionaris van Holland. 
• De stadhouder gaf leiding aan leger en vloot en was in dienst van de Gewestelijke Staten (de functie werd erfelijk: huis van Oranje)
• De raadpensionaris van Holland was de hoogste ambtenaar van het gewest Holland (soort minister-president). Hij had veel invloed en onderhield contacten met andere landen.

Strijd tussen stadhouder en raadpensionaris

• De regenten en raadpensionaris wilden geen oorlog en waren blij met vrede. Oorlog voeren was slecht voor de handel.
• De stadhouder daarentegen kon macht en aanzien verwerven door als legeraanvoerder oorlog te voeren.
• Toen na de vrede van Munster (1648) in 1650 stadhouder Willem II stierf, besloot de raadpensionaris (Johan de Witt) geen nieuwe stadhouder te benoemen en bezuinigde op het landleger (hij was nu het machtigst)

Het rampjaar 1672!

• In 1672 werd de Republiek der Nederlanden aangevallen door Engeland, Frankrijk en twee Duitse staatjes (rampjaar).
• Engeland wilde de handel van de Republiek overnemen en Frankrijk (Lodewijk XIV) wilde zijn rijk uitbreiden tot aan de Rijn.
• Johann de Witt kreeg samen met zijn broer de schuld (zij hadden een stadhouderloos tijdperk en daarmee verzwakking van het leger laten gebeuren). Ze werden in Den Haag vermoord door een woedende menigte.

Het einde van de gouden eeuw!

• Na het Rampjaar waren de oorlogen met Engeland en Frankrijk nog niet voorbij. 
•  Die kostten de Republiek veel geld en waren slecht voor de handel. 
• De belastingen werden telkens verhoogd.
• Zo kwam er rond 1700 een einde aan de Gouden Eeuw van de Republiek.
• Engeland en Frankrijk werden rijker en machtiger dan de Republiek.

Begrippen

• regent
  : bestuurder van een stad of gewest in de Republiek, vaak afkomstig uit een rijke koopmansfamilie. 
• Coöptatie: verkiezing van nieuwe leden voor een bestuur door de mensen die al in dat bestuur zitten, zodat de macht binnen een kleine groep rijken en machtigen blijft.
• raadpensionaris van Holland: de hoogste ambtenaar van het gewest Holland; adviseerde de Staten-Generaal over buitenlandse politiek.
• Rampjaar
  : het jaar 1672, waarin de Republiek werd aangevallen door Engeland, Frankrijk en twee Duitse staatjes.