de suïcidale zorgvrager

• Verpleging en verzorging
• MBO
• Studiejaar 2

Inhoud 

- Wat is suïcidaliteit?

- Feiten, cijfers en termen

- Oorzaken en risico's 

- Signalen

- Voorkomen

- Ga het gesprek aan!

- Begeleiden van suïcidale zorgvrager

- Automutileren/zelf verwondend gedrag

- Documentaire 'Moeders springen niet van flats' 

- E-learning 113

Suïcidaal gedrag is een verzamelnaam voor alle gedrag waarbij het risico bestaat op overlijden

1. Waar
2. Niet waar

Suïcidaliteit

Wat is suïcidale ideatie?

1. Een poging tot suïcideren
2. voortdurend denken aan zelfdoding of overwegen
3. Dromen over suïcideren
4. Suïcideren doormiddel van zelfbeschadiging

Feiten

In 2020 hebben 1.823 mensen een einde aan hun leven gemaakt. 

Gemiddeld 5 mensen per dag plegen zelfmoord.

Jaarlijks denken zo'n 410.000 mensen aan zelfmoord.

Ieder jaar doen 94.000 mensen in Nederland een suïcide poging.

In 2020 overleden 989 mensen tussen de 40 en 70 jaar door zelfdoding.

Bij mannen komt zelfdoding ongeveer twee keer zo vaak voor als bij vrouwen.

Sinds 2013 is het aantal zelfdodingen min of meer stabiel.
In januari en maart komt zelfdoding iets meer voor, in december het minst.

In juni 2022 is onderzocht dat er geen toename is in het totaal aantal suïcides door corona.

Wat zijn jullie opvattingen over deze stellingen?:

• Dat iemand een eind aan zijn leven maakt is onbegrijpelijk
• Vanuit ethisch religieuze opvattingen is suïcide onacceptabel
• Je leeft met anderen samen dus mag je niet beslissen over eigen leven en dood 

Gesprek

• Wie van jullie heeft wel eens te maken met suïcidale zorgvragers?

• Hoeveel van jullie hebben in de privésfeer te maken gehad met suïcide? 

(Antwoord geven hóeft niet!)

10 - 20 jaar

20 - 30 jaar

30 - 45 jaar

45 - 60 jaar 

Ouder dan 65 jaar

In welke leeftijdsgroep meeste suïcides?

Termen/Definities

Suïcidepoging

De zorgvrager onderneemt handelingen om zichzelf letsel toe te brengen, zonder dat overlijden het gevolg is. (Tentamen suïcide = TS)

Suïcide

Geslaagde zelfdoding. Het handelen is door de zorgvrager zelf uitgevoerd met de wetenschap of de verwachting hiermee de eigen dood te realiseren.

Zelfdestructief gedrag

Het risico om te overlijden wordt niet bewust genomen, maar is wel nadrukkelijk aanwezig.

Suïcidepoging: De zorgvrager onderneemt daadwerkelijk handelingen om zichzelf letsel toe te brengen, zonder overlijden tot gevolg. Het is niet altijd duidelijk of de handelingen het doel hebben zichzelf het leven te benemen, maar hij is er niet zeker van dat hij de handelingen zal overleven. Er wordt verondersteld dat dit gezien kan worden als een ‘schreeuw om hulp’, dat de zorgvrager deze hulpvraag niet op een adequate kan manier uiten.

Suïcide. Geslaagde zelfdoding. De zorgvrager heeft het initiatief genomen tot het geslaagd beëindigen van zijn leven. Het handelen is door hem uitgevoerd met de wetenschap of verwachting hiermee de eigen dood te realiseren. In dit verband wordt ook wel gesproken over een ‘balanssuïcide’. Er wordt van uitgegaan dat de zorgvrager een overwogen keuze heeft gemaakt om het leven te beëindigen. De argumenten om te stoppen met het leven wegen dan zwaarder dan de argumenten om verder te leven.

Zelfdestructief gedrag Het risico om te overlijden wordt niet bewust genomen, maar is wel nadrukkelijk aanwezig. Het gaat bijvoorbeeld om lange tijd niet eten, overmatig gebruik (overdosis) van genotmiddelen als alcohol en drugs en/of zichzelf ernstig verwaarlozen

'Als iemand een suïcidepoging doet wil diegene gewoon aandacht.'

Eens

Oneens

Anders

Het suïcidaal proces 

Oorzaken en risico's 

• zichzelf als onverdraaglijk beleven
• weet geen passende manier om met problemen om te gaan
• geen zin meer weet te geven aan het leven
• religieuze overtuigingen en idealisme
• psychische problemen
• ernstige levensproblemen die samen gaan met verlies van eigenwaarde
• vereenzaming

Vooral depressieve stemmingsstoornissen verhogen het risico enorm. Ook zorgvragers die lijden aan schizofrenie, affectieve psychosen en een borderlinepersoonlijkheidsstoornis hebben een verhoogd risico. Zeker als bij deze stoornissen ook nog kenmerken van een depressieve stemming aanwezig zijn. Vooral schizofrenie is hierom berucht. Gemiddeld zestig procent van de zorgvragers met schizofrenie die zich suïcideren, vertonen psychotische symptomen en hebben depressieve kenmerken. Een gedachte is dat dit zorgvragers zich meestal van het leven beroven om te ontkomen aan de kwelling van de psychotische beleving.

Wanneer moet je als verpleegkundige extra alert zijn op suïcidale gedachten of plannen? (Risicofactoren)

Deze risicofactoren verhogen de kans daarop:

• Somberheid of depressie;
• Andere psychiatrische aandoeningen;
• Recent verlies (denk aan partner, baan, overlijden van een naaste);
• Sociale isolatie;
• Gevoelens en gedragingen van lusteloosheid, wanhoop, passiviteit of juist hyperactiviteit of roekeloosheid;
• Een eerdere poging;
• Chronische of levensbedreigende ziekte;
• Slaapproblemen;

Waaraan en hoe kan ik een zorgvrager herkennen die een suïcidepoging overweegt of voorbereidt?

Signalen

In veel gevallen zijn er wel signalen dat iemand bezig is met, of  het overwegen of voorbereiden van een poging tot zelfdoding. 

Aan een poging tot zelfdoding gaat vaak een proces van weken of maanden denken vooraf. 

Tijdens dit proces kan de oplettende waarnemer verbale en non-verbale signalen waarnemen. 

Verbale signalen

• Ik denk niet dat ik oud ga worden.
  
• Van mij hoeft het niet meer, ik wil rust.
  
• Ik zie het niet meer zitten.
  
• Het lijkt me heerlijk rustig aan die overkant.
•  ‘Ik wil dood, ik stap eruit.’

Non-verbale signalen 

• medicijnen sparen;
  
• afscheid nemen van belangrijke personen;
  
• weggeven van geliefde persoonlijke bezittingen;
  
• zich in toenemende mate isoleren;
  
• toenemende agitatie;
  
• geen interesse meer in anderen of de omgeving;
  
• zelfverwaarlozing;
  
• slapeloosheid;
  
• bewegingsdrang (bij depressieve stemming).
• Extra alert zijn wanneer er een eerdere poging gedaan is

Belangrijke signalen en kenmerken voor suïcidegevaar

• Aanwezigheid van gedachten over suïcide.
  
• Bedekt of openlijk uiten van hulpeloosheid en gevoelens van leegte.
  
• Verwoorden van wensen tot zelfdoding.
  
• Voorbereidingen treffen (non-verbale signalen).
  
• Suïcidaal gedrag in de voorgeschiedenis.

Opdracht 

Ga naar 113.nl en noteer wat je hebt gevonden wat jou als verpleegkundige zou kunnen helpen.

Voorkomen van suïcide

Je moet voortdurend alert zijn op signalen en kenmerken van suïcidaal gedrag. 

Er wordt nog weleens verondersteld dat zorgvragers die ‘erover praten’ juist niet degenen zijn die ook daadwerkelijk tot daden overgaan. 

In werkelijkheid berust dit soort opvattingen op geen enkele waarheid. 

Het blijft absoluut noodzakelijk dat je ook deze signalen serieus neemt en er wat mee doet. 

Raadpleeg altijd de verantwoordelijke behandelaar als je risico op suïcidaliteit signaleert.

Als er sprake is (ook al is het een vermoeden) van mogelijk suïcidaal gedrag, dan moet de behandelaar of zijn waarnemer geraadpleegd worden. Deze terugkoppeling is nodig, omdat bij toenemend risico de veiligheid van de zorgvrager gewaarborgd moet blijven. Om dit te doen, is het soms nodig om vrijheidsbeperkende interventies in te zetten. De beslissing tot het beperken van de vrijheid van een zorgvrager is voorbehouden aan een deskundige arts. Alleen bij acuut gevaar kan het zijn dat eerst gehandeld moet worden en daarna pas de arts wordt geraadpleegd. Je moet als verpleegkundige wel duidelijk kunnen maken op basis van welke argumenten (onder andere signalen en symptomen) de beslissing is genomen. Bij vermoeden van suïcidale gedachten ga je actief op ‘zoek’ naar aanwijzingen die je vermoeden ondersteunen of ontkrachten. Dit betekent dat je, naast gericht observeren, actief in gesprek gaat met de zorgvrager over zijn gedachten en ideeën over zelfdoding. Zonder praten is het nagenoeg onmogelijk om gedachten en ideeën over zelfdoding te ontdekken. Hoe opener de communicatie, hoe beter je het risico kunt inschatten.

'Erover praten brengt mensen op het idee om zich te suïcideren.'

1. Waar
2. Niet waar

Ben ik als verpleegkundige verantwoordelijk voor de veiligheid van een suïcidale zorgvrager op een algemene afdeling binnen een niet-psychiatrische instelling?

1. Ja
2. Nee

GA HET GESPREK AAN! 

• Schakel een arts in
• Creëer veiligheid en vertrouwen 
• Tact, empathie, geen vooroordelen 
• Eerst oppervlakkige vragen, bij bevestigen ga je verder:

1. Hoe heb je de laatste dagen ervaren, zwaar?
2. Heb je het gevoel gehad dat je even weg wilde, rust wilde?
3. Heb je dat gevoel weleens gehad?
4. Dacht je dan aan rust of dacht je aan nog meer?
5. Toen je bedacht wel weg te willen zijn, dacht je toen aan zelfdoding?
6. Heb je al weleens daadwerkelijk plannen gemaakt?

Begeleiden van zorgvragers met suïcidaal gedrag

• niet alleen laten (hand-in-handbegeleiding);
• een gesloten, klinische setting aanbieden, al of niet vrijwillig;
• afzondering aanbieden, zonder of met bewaking;
  
• alle middelen (‘contrabande’) laten inleveren waarmee hij zich het leven kan benemen (van messen tot aanstekers, riemen en schoenveters);
  
• zijn omgeving vrijmaken van gevaarlijke voorwerpen;
  
• geen medicijnen in eigen beheer geven.

Interventies indien dreigend maar zorgvrager kan nog verantwoordelijkheid nemen:

• Tijd winnen, door bijvoorbeeld zich ieder kwartier te melden
• Weer aandacht te krijgen voor zichzelf;
• Zichzelf goed te verzorgen;
• Mee te doen aan activiteiten;
• Aandacht te besteden aan een ander;
• Deel te nemen aan groepsactiviteiten als samen koffiedrinken of eten.

Belangrijke richtlijnen ter voorkoming en begeleiding van suïcidaal gedrag

• Negeer of ontken nooit gevoelens van ongerustheid bij jezelf waar het gaat om de kans op suïcide van de zorgvrager. Ook al kun je ze niet herleiden tot een bepaalde oorzaak, bespreek deze gevoelens altijd met je collega’s.
• Negeer suïcidaal gedrag nooit, neem het altijd serieus. De hoeveelheid ingenomen medicijnen of de diepte van de snede in de pols is geen maatstaf voor de mate van suïcidaliteit.
• Raadpleeg bij verandering in de situatie altijd de behandelaar.
• Een suïcidale zorgvrager begeleiden is altijd teamwerk.
• Beloof nooit geheimhouding als een zorgvrager daarom vraagt.
• Wees altijd duidelijk naar de zorgvrager over de acties die je gaat ondernemen.
• Blijf in gesprek met de zorgvrager, communiceer zo open mogelijk over suïcidegedachten en -ideeën.
• Bij het geven van antidepressiva is extra alertheid van belang. Door de medicijnen kunnen energie en activiteit sneller toenemen dan dat de stemming verbetert.
• Bij het stopzetten van medicijnen is extra alertheid geboden, omdat de stemming kan verslechteren en daardoor het risico toeneemt.

Suïcide

Een handeling met dodelijke afloop, door de overledene geïnitieerd, in de verwachting van een dodelijke afloop.

Automutileren

Het doelbewust toebrengen van directe of indirecte schade aan het eigen lichaam, vaak in een zich herhalend patroon.  

Automutileren

Als een zorgvrager zelf verwondend gedrag vertoont, betekent dit vooral dat hij op bepaalde momenten niet over vermogens beschikt om adequaat om te gaan met de eisen, rollen en taken die het leven van hem vragen. 

Belangrijke richtlijnen bij voorkomen en begeleiden van automutilerend gedrag

• Situaties die spanning oproepen voorkomen door niet te hoge eisen te stellen en verwachtingen te hebben.
• Oplopende spanning doorbreken en afleiden van de angst door aanbieden en stimuleren van alternatief gedrag.
• Ondersteunen bij het leren herkennen, benoemen en bespreekbaar maken van factoren die de neiging tot zelfverwonding oproepen (‘triggers’).
• Ondersteunen bij het leren herkennen van signalen in het eigen gedrag die voorafgaan aan zelfverwondend gedrag.
• Aanleren en trainen van vaardigheden om constructief om te gaan met situaties die spanning oproepen.
• ‘Niet-zelfverwondingsafspraken’ maken en daarbij alternatief gedrag beschrijven.
  
• Adequaat omgaan met zelfverwondingen en voorkomen dat de nadruk op het zelfverwondend gedrag komt te liggen.
  
• Ondersteunen bij bewust worden en houden van de effecten van zelfverwondend gedrag voor de zorgvrager en zijn omgeving.

Pauze

Moeders springen niet van flats (55 min)

1. Wanneer is het punt dat het mis gaat in deze film?
2. Op welke manier had het voorkomen kunnen worden?
3. Wat had de rol van de verpleegkundige hierin kunnen zijn?
4. Hoe kijk jij naar de zorg die geboden werd?
5. Wie is er verantwoordelijk in deze?

www.2doc.nl

Moeders springen niet van flats (55 min)

1. Wanneer is het punt dat het mis gaat in deze film?
2. Op welke manier had het voorkomen kunnen worden?
3. Wat had de rol van de verpleegkundige hierin kunnen zijn?
4. Hoe kijk jij naar de zorg die geboden werd?
5. Wie is er verantwoordelijk in deze?

Opdracht

Ga naar https://vraagmaar.113.nl/in-gesprek-met-een-volwassene/ en doorloop de training, voor de filmpjes is het handig om oordopjes te gebruiken.

Lever na de afronding het certificaat in op Itslearning. 

vraagmaar.113.nl