12.2 Het zit in de familie

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

12.2 Het zit in de familie

Deze les

• Toets bespreken volgende les 
• Wat weet je nog?
• Leerdoelen
• Uitleg over 12.2 deel 1 
• Opdrachten maken

Keuze: meedoen of zelfstandig in de LessonUp. Zelfstandig? Ga even apart zitten.

Harm zijn vader heeft blauwe ogen, terwijl Harm zelf bruine ogen heeft. Welke kleur ogen heeft de moeder van Harm?

1. Bruin
2. Blauw
3. Dit kan je niet weten.

Harm zijn vader heeft blauwe ogen, terwijl Harm zelf bruine ogen heeft. Wat is het genotype van de moeder?

1. BB
2. Bb
3. Dit kun je niet weten.

De vader van Pim heeft blauwe ogen. Moeder heeft bruine ogen. Pim heeft blauwe ogen.
Hoe groot is de kans dat het nieuwe zusje van Pim bruine ogen heeft?

1. 100%
2. 75%
3. 50%
4. 25%

Persoon 4 heeft als enige blauwe ogen, de rest heeft bruine ogen. Kun je met deze informatie het genotype van de ouders bedenken?

1. BB en Bb
2. Allebei Bb
3. Bb en bb
4. Dit kun je niet weten.

Je kunt alleen je tong oprollen als je allel R hebt. Een persoon die zijn tong niet kan oprollen heeft twee zussen, die dit wel kunnen. Zijn beide ouders kunnen dit ook.
Welke genotypen van de ouders en de zusters zijn dan mogelijk?

1. Ouders RR en Rr, zussen RR en/of Rr.
2. Ouders Rr en Rr, zussen alleen RR.
3. Ouders RR en Rr, zussen alleen Rr.
4. Ouders Rr en Rr, zussen RR en/of Rr.

Leerdoelen

Aan het einde van deze les kun je:

• Uitleggen wat monogeen betekent.
  
• Uitleggen wat een recessief overervende ziekte is en hier voorbeelden van geven.
  
• Uitleggen wat een drager is.
  
• Uitleggen wat een dominant overervende ziekte is en hier voorbeelden van geven.
  
• Uitleggen wat geslachtsgebonden recessieve/dominante overerving is en hier voorbeelden van geven.
  
• 
  

Erfelijke aandoening

Monogeen = een aandoening wordt bepaald door één gen.

Albinisme wordt bijvoorbeeld bepaald door één gen.

Een aandoening kan recessief of dominant overerven.

• Recessief: heterozygoot heeft geen ziekteverschijnselen.
• Dominant: heterozygoot heeft wel ziekteverschijnselen.

Als je heterozygoot bent voor een aandoening, die recessief is, ben je drager.

Voorbeeld: PKU (fenylketonurie). Baby is gezond, maar na halfjaar raken de hersenen beschadigd. Door speciaal dieet kan dit voorkomen worden, daarom krijgt iedere baby een hielprik: checken op o.a. PKU in het bloed.

Voorbeeld: ziekte van Steinert. Spieren worden steeds zwakker, vaak op latere leeftijd. 

Ziekte van Huntington: tast hersenen aan, komt tussen 35 en 45 jaar tot uiting.

Geslachtsgebonden

Sommige aandoeningen erven over via  het X-chromosoom, bv. 

kleurenblindheid.

Een man met een recessief allel, heeft geen ander allel, door 

Y-chromosoom, dus komt het tot uiting.

Krijgt een vrouw het allel voor kleurenblindheid? Dan is de kans klein dat dat ook op haar tweede X-chromosoom ligt. Kans op kleurenblind meisje is dus heel klein.

Geslachtsgebonden dominante overerving: komt weinig voor. Voorbeeld: syndroom van Alport (aandoening van nieren, oren en ogen).

Aan de slag!

Basis: 3 t/m 6, 8 t/m 17 (weektaak).

Deze les - 12.2 deel 2

• Oefenen met stamboomvragen
• Zelfstandig lezen: 12.2 deel 2 (blz. 96 en 98)
• Toets evalueren
• Opdrachten maken

TOETS - Oefenen met stamboomvragen:

1. Lees de vraag.
2. Schrijf je antwoord op (individueel).
3. Klassikaal bespreken.

Peter is heterozygoot voor het FH-gen. Hana heeft de ziekte niet en is homozygoot recessief.

Hoe groot is de kans dat een kind van Peter en Hana de ziekte FH krijgt?

50%

Peter is heterozygoot voor het FH-gen. Hana heeft de ziekte niet en is homozygoot recessief.

 

Hoe groot is de kans dat een kind van Peter en Hana de ziekte FH krijgt?

	FH	fh
fh	FH fh	fh fh
fh	FH fh	fh fh

Peter is heterozygoot voor het dominante FH-gen en dus patiënt. Hana heeft de ziekte niet en is homozygoot recessief.

Hoe groot is de kans dat een kind van Peter en Hana de ziekte FH krijgt?    50% 

ANTWOORD

50%

Er bestaan enkele ziekten die tot gevolg hebben dat het bindweefsel veel te slap is. Alle ziekten uit deze groep zijn erfelijk en er zijn verschillende genen die zo’n ziekte kunnen veroorzaken. Sommige van die genen zijn dominant, andere zijn recessief.

In de afbeelding worden twee ouderparen weergegeven. Beide mannen komen uit families waarin een ziekte uit de groep voorkomt. Naast de ouders zijn de chromosomen afgebeeld waarop een gen dat zo’n ziekte veroorzaakt, zich kan bevinden.

Bij welke van de twee mannen is het gen recessief, bij de man van paar P of bij de man van paar Q?

Q

Twee ouders die wel kleuren kunnen zien, hebben twee kinderen (zie de afbeelding).

Kun je weten wie de zoon kleurenblindheid gegeven heeft? 

Ja, de moeder. Vader kan nooit kleurenblindheid geven aan een zoon, aangezien het op het X-chromosoom ligt. 

Twee ouders die wel kleuren kunnen zien, hebben twee kinderen (zie de afbeelding). Kun je weten wie de zoon kleurenblindheid gegeven heeft? 

Twee ouders die wel kleuren kunnen zien, hebben twee kinderen (zie de afbeelding). Kun je weten wie de zoon kleurenblindheid gegeven heeft? 

	K	k
K	KK	Kk
k	KK	kk

	xK	y-
xK	KK	K-
xk	Kk	k-

Nee, kan ofwel beide, ofwel 

moeder

Ja, de moeder. Vader kan nooit kleurenblindheid geven aan een zoon, aangezien het op het X-chromosoom ligt. 

Het ontbreken van de zaadleiders komt vaak voor bij mannen met taaislijmziekte, een erfelijke ziekte. In de afbeelding zie je een deel van een stamboom van een familie waarin taaislijmziekte voorkomt. Eén van de mannen in de stamboom heet Peter.

Is het gen dat taaislijmziekte veroorzaakt dominant of recessief?

Recessief.

Nummer 5 en 6 in de stamboom zijn beiden heterozygoot voor het gen dat taaislijmziekte veroorzaakt. Ze krijgen nog een dochter.

 

Hoe groot is de kans dat deze dochter geen taaislijmziekte heeft?

75%

Lezen:

blz. 96 en 98

Maken:

Basis: 3 t/m 6, 8 t/m 17

Leerdoelen:

Aan het einde van deze les kun je:

• een stamboom opstellen.
• een stamboom gebruiken om de kans op een bepaald genotype bij de nakomelingen van een kruising af te leiden.
• uitleggen wat een stamboomonderzoek precies is en waarvoor dit gebruikt kan worden.

S.O. over 12.1 en 12.2

• Wat heb je nodig om een voldoende te halen?
  

Beheersing leerdoelen --> bekijk de leerdoelenkaart.

Schrijf op:

1. Wat beheers je al?

2. Wat beheers je nog niet?

3. Wat moet je doen om dat wel te beheersen?

4. Maak een plan: wat ga je doen in de 'zelfstandig werken' les (opschrijven!).

Wat kun je doen, als stimulans, als oefening, als maatregel tegen bepaalde invloeden etc... ?

•  
•  
•  
•  
•  
•  
•  

Toets evalueren

1. Ga naar It's Learning.
2. Open 'Evaluatie periode 3 H11".
3.  Vergelijk de uitwerkingen met jouw antwoorden.
4. Vul per vraag in of je hem goed/fout had en waarom.
5. Vul de evaluatie verder in over vorige periode.