V5 Voeding en vertering

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5,6

Thema 1

Voeding

BINAS tabellen: 82C, 82E-G

Basisstof 1

Voedingsstoffen en voedingsmiddelen

Bouwstoffen en brandstoffen

Eiwitten

• Bestaat uit aminozuren
• Transaminering om zelf nieuwe aminozuren te maken
• Essentiele aminozuren moeten in voedsel voorkomen
• Bouwstoffen cytoplasma, membranen, cytoskelet
• Reguleren transport stoffen, overbrengen signalen

Eiwitten

• Dissimilatie aminozuren die niet worden gebruikt naar ureum
• Pyrodruivenzuur voor glycolyse, eiwit als brandstof

Koolhydraten

• Mono-, di-, en polysachariden
• Brandstof (1g koolhydraat = 17kJ)
• Opgeslagen als glycogeen in lever en spieren
• Overtollige koolhydraten opgeslagen onder huid en rond organen als vet
• Als bouwstof in DNA, RNA en in celmembranen

Koolhydraten

• Voedingsvezels worden niet verteerd
• Afkomstig uit celwanden 
• Bevorderen darmwerking en stoelgang
• Zorgen voor verzadigd gevoel

Vetten

• Glycerol en drie vetzuren
• Verzadigd en onverzadigd
• Verzadigd bevorderd afzetting cholesterol (LDL), onverzadigd verminderen afzetting (HDL)

Vetten

• Essentiele vetzuren
• Brandstof (1g vet = 38kJ)
• Reserve-energiebron onder huid en rond organen
• Warmte-isolerend
• Bouwstoffen in membranen

Water

• Bouwstof, oplosmiddel, transportmiddel, regeling lichaamstemperatuur
• Bepaalt osmotische waarde

Mineralen

• Bouwstoffen
• Calcium - botten
• Spoorelementen in enzymen en hormonen
• Fluor - beenderen en gebit
• IJzer - hemoglobine

Vitaminen

• Co-enzym, heel weinig nodig
• Gebreksziekten
• Provitaminen : hier kan je lichaam vitamine uit make: beta-caroteen -> vitamine A (opgeslagen in lever)
• Vitamine B en C oplosbaar in water, lichaam kan dit niet opslaan
• Teveel vitaminen kunnen je ziek maken

Vitaminen

• Co-enzym, heel weinig nodig
• Gebreksziekten
• Provitaminen : hier kan je lichaam vitamine uit make: beta-caroteen -> vitamine A (opgeslagen in lever)
• Vitamine B en C oplosbaar in water, lichaam kan dit niet opslaan
• Teveel vitaminen kunnen je ziek maken

Basisstof 4

Voedsel conserveren

Voedsel conserveren

• Lage temperatuur bewaren
• Invriezen
• Hoge temperatuur (pasteuriseren, steriliseren)
• Luchtdicht verpakken
• Gasverpakken
• Conserveermiddelen (suiker, zout, zuur)

Additieven

• Kleur-, geur-, en smaakstoffen
• Emulgatoren
• Antioxidanten

Zou je dit eten?

1. Ja
2. Nee

Basisstof 2 en 3

Verteringsstelsel

Mechanische en chemische vertering

Mechanische vertering

Chemische vertering

Mond

• Mechanische vertering: kauwen voedsel (groter oppervlak)
  
• Chemische vertering: speeksel met slijm en enzymen

Maag

• Voedsel via slokdarm naar maag
• Kringspier aan beide kanten
• Maagsap met enzym, zoutzuur en slijm

12-vingerige darm

Afgifte van:
1) hormonen:  
Secretine:

• lever → galproductie
  
• alvleesklier →  afgifte NaHCO3
  

Cholecystokinine → 

• galblaas → afgifte van gal 
  
• alvleesklier →  afgifte enzymen

2) enzym enterokinase: activeert pro-enzym trypsinogeen tot trypsine (eiwitten)

12-vingerige darm

• Afvoerbuis lever en galblaas: gal (galkleurstoffen en galzouten)
• Afvoerbuis alvleesklier: alvleessap

Emulgeren door galzouten

Alvleessap

Alvleesklier wordt gestimuleerd door secretine en cholecystokinine uit de 12-vingerige darm.

Alvleessap

Enzymen:

- Trypsine

- Peptidase

- Amylase

- Lipase

- DNA-ase

- RNA-ase

alvleesklier

12-vingerige darm

maagsapklieren

lever

secretine

enterokinase

gal

pepsinogeen

lipase

amylase

Dunne darm

Enzymen:

• maltase
• sacharase
• lactase 
• peptidasen 

Resorptie: 

opname water, voedingsstoffen en verteringsproducten

Dikke darm

• Resorptie water, mineralen, vitaminen
• Darmbacterien voor vertering en produceren van vitaminen

Basisstof 3

Chemische vertering

Enzymen van vertering

Koolhydraten

• Amylase in speeksel en alvleeskliersap
• Maltase, sacharase en lactase in dunne darmsap

Eiwitten 

• Pepsinogeen geactiveerd tot pepsine door zoutzuur in maag
• Trypsinogeen geactiveerd tot trypsine door enterokinase in twaalfvingerige darm
• Peptidasen in dunne darmsap
• Aminozuren verlagen pH
  

Vetten 

• Lipase in alvleesssap
• Vetzuren verlagen pH

Wat is het substraat waarop amylase inwerkt?

1. vetten
2. zetmeel
3. eiwitten
4. glycogeen

Welk orgaan maakt amylase?

1. lever
2. maag
3. alvleesklier
4. dunne darm

Wat wordt er door peptidasen verteerd?

1. eiwitten
2. peptase
3. aminozuren
4. polypeptiden

Basisstof 4

Darmplooien, darmvlokken en microvilli

Resorptie

Darmepitheel

• Groot oppervlak door darmplooien, darmvlokken en microvilli
• Resorptie door passief en actief transport

Transporteiwit

• Monosachariden, aminozuren en mineralen
• Symport glucose

Symport glucose: actief

Gefaciliteerde diffusie

• Actief transport ionen zorgt voor verschil osmotische waarde
• Osmose water door membraaneiwitten
• Diffusie water oplosbare deeltjes (vitaminen)

Diffusie

• In vet oplosbare moleculen zoals glycerol, vetzuren, monoglyceriden en in vet oplosbare vitamines

Transport

• Monosachariden, aminozuren, mineralen en in water oplosbare vitaminen via haarvaten naar poortader en vervolgens lever
• Monoglyceriden, vetzuren en glycerol via lymfesysteem 

Vetten

• In darmepitheelcellen triglyceriden gevormd omgeven door fosfolipiden en eiwitten - lipoproteinen (triglyceriden)
• Via intercellulaire ruimte naar lymfevaten