Herhaling theorie leesvaardigheid

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Leesvaardigheid 

Herhaling theorie 

Leerdoelen 

1. Ik weet wat onderwerp en hoofdgedachte zijn, ik  herken ze en weet wat voorkeursplaatsen hiervoor zijn
2. Ik kan in mijn eigen woorden omschrijven wat het onderwerp en de hoofdgedachte zijn
3. Ik weet welke tekstsoorten er zijn en volgens welke stappen die zijn opgebouwd
4. Ik kan me oriënteren op een tekst of uiting en daarin de tekstsoort herkennen
5. Ik kan uitleggen waarom de schrijver voor een bepaalde tekstsoort heeft gekozen
6. 
   

Onderwerp

• De basis van elke boodschap is het onderwerp
• Het onderwerp kun je vangen in één woordgroep
• Je kunt je oriënteren op een onderwerp, zodat je er meer over te weten komt
• Te vinden in: (onder)titel, inleiding, slot, afbeeldingen

Hoofdgedachte

• Het belangrijkste wat de schrijver vertelt over een onderwerp noem je de hoofdgedachte. Dit is één zin (en nóóit een vraag)
• Onderwerp en hoofdgedachte vind je vaak op voorkeurs-plaatsen, zoals in de titel, inleiding en slot. Deelonderwerpen vind je in de alinea's (soms aangegeven met tussenkopjes)

Deelonderwerp & kernzin

•  waar een alinea of groep alinea's over gaat
• Het deel onderwerp kun je ook vangen in één woordgroep
• Je vindt het deelonderwerp in de tussenkopjes
• Kernzin: de 'hoofdgedachte' van een alinea
• D.w.z.: het belangrijkste wat de schrijver over het onderwerp wil vertellen
• Je vindt hem meestal als eerst, tweede of laatste zin van de alinea

Tekstopbouw 

Tekstsoorten, doelen en tekstvormen 

Overzicht  tekstsoort - schrijfdoel

uiteenzetting                -               informeren/uiteenzetten

beschouwing                -               opiniëren/aan het denken zetten

betoog                              -               overtuigen

activerende tekst        -               de lezer activeren

Opbouw

Een tekstsoort is bijna altijd hetzelfde opgebouwd, bijvoorbeeld betoog:

• bevat altijd een standpunt in de inleiding
• bevat altijd argumenten in het middenstuk
• bevat altijd een conclusie in het slot

Dit maakt het makkelijker voor de ontvanger de tekst te begrijpen
Maar de schrijver heeft hierdoor ook handvatten bij plannen v.d. tekst 

Tekstopbouw

1.   inleiding, kern en slot in teksten.
   
2. Ik kan me oriënteren op de indeling van een tekst en ik kan inleiding, kern en slot herkennen.
   
3. Ik kan in mijn eigen woorden omschrijven op welke manier een tekst is ingedeeld en bijzonderheden met betrekking tot de inleiding en het slot omschrijven.

Teksten bestaan meestal uit drie delen

• Inleiding
• Kern (middenstuk) 
• Slot

Elk tekstdeel heeft zijn eigen functie en opbouw

De inleiding (1)

Trekt de aandacht :

• je maakt de lezer nieuwsgierig en 'lokt' hem je tekst in
• manieren, bijv: geschiedenis, anekdote, actualiteit, belang van de lezer

De inleiding (2)

Introduceert het onderwerp: 

• je maakt kennis met het onderwerp en soms de hoofdgedachte
•  je krijgt een idee van hoe de tekst in elkaar zit 
•  geeft een idee van de tekstsoort
•  manieren: bijv: een of meer vragen stellen, voorbeeld geven,  mening of  probleemstelling verkondigen, etc. 

De kern

• = 'het middenstuk'
• bevat uitwerking onderwerp in deelonderwerpen
• dit zijn behapbare, samenhangende brokjes informatie
• deelonderwerpen kern sluiten (in goede tekst) aan op inleiding
• is ingedeeld in hoofdstukken, paragrafen en alinea's  (afhankelijk van omvang tekst)
• (tussen)kopjes, witregels en signaalwoorden zorgen voor overzicht en samenhang

        

       

Het slot

• Afronding van je tekst

        >maakt de strekking van je tekst krachtiger en helder

        > bijv. door vraag uit inleiding te beantwoorden, samenvatting te geven,                hoofdgedachte te noemen of conclusie te trekken

• Nog iets meegeven aan lezer (bij activerende tekst: bijv. aanmoedigen          tot bepaalde handeling: 'ga morgen dus stemmen!') of zorgen dat                  verhaal beter blijft hangen (uitsmijter of 'cirkel rond' met inleiding)
  

Leerdoelen § 5

1. Ik weet wat een vaste tekststructuur is en welke zeven vaste tekststructuren er zijn.
2. Ik kan me oriënteren op een tekst en daarin de structuur herkennen.
3. Ik kan uitleggen waarom een bepaalde structuur bij een tekst past.

Het nut

Voor de lezer

Je weet wat je kunt verwachten van een tekst en je kunt gericht zoeken naar de informatie die je nodig hebt.

Voor de schrijver

Je creëert een logische route door je tekst en kunt informatie beter ordenen.

Vaste tekststructuren (p. 63 theorieboek)

Naam	Inleiding	Kern	Slot
Aspectenstructuur	onderwerp	aspecten van onderwerp	samenvatting
Vraag-antwoordstructuur	vraag	mogelijke antwoorden	samenvatting / beste antwoord
Verleden-heden-toekomststructuur	onderwerp	situatie vroeger situatie nu	conclusie / toekomstverwachting
Voor-en-nadelen-structuur	vraag of stelling	voordelen nadelen	afweging / conclusie
Argumentatiestructuur	stelling	(tegen)argumenten weerleggingen	conclusie / stelling
Verklaringsstructuur	verschijnsel	kenmerken/voorbeelden oorzaken/verklaringen	conclusie / meest waarschijnlijke verklaring
Probleem-oplossingsstructuur	probleemstelling	beschrijving, oorzaken, gevolgen en oplossingen	beste oplossing

Leerdoelen § 6

1. Ik weet wat het belang is van het onderverdelen van grote stukken informatie in kortere delen.
2. Ik kan aangeven hoe alinea’s met elkaar in verband staan en verbindings- en functiewoorden uitleggen.
   
3. Ik kan uitleggen wat het effect is van een alinea-indeling op de begrijpelijkheid van een tekst of uiting.
   
4. Ik kan een passende alinea-indeling maken voor een tekst en een goede alinea schrijven.

Alinea's en tekstverbanden

• Alinea's: zorgen voor behapbare brokken, de tekst wordt toegankelijker en beter te begrijpen; zet bij elkaar wat bij elkaar hoort
• Signaalwoorden en structurerende zinnen: vertellen hoe de brokjes informatie in elkaar zitten en samenhangen, bijv: 'Ik noem eerst de drie belangrijkste oorzaken en daarna twee gevolgen'. 'Ten eerste, ten tweede, ten derde'. 
• Ordening van grof naar fijn: hoofstukken, paragrafen, alinea's 

Alinea's 

• microstructuur (groter dan een zin, kleiner dan een paragraaf)
• te herkennen aan: tekst op een nieuwe regel (evt. inspringen of witregel) 
• ordening van grof naar fijn: hoofdstukken, paragrafen, alinea's 
• opgesplitst als hij te lang wordt in twee (of meer) deelonderwerpen
• ideale lengte: ca. 10 regels (beeldschermteksten: ca. 5 regels)
• belangrijkste zin: kernzin (= 'hoofdgedachte', meestal: 1e, 2e of laatste zin alinea)
• rest v.d. alinea: opgehangen aan kernzin

Tekstverbanden & signaalwoorden

• alinea's: in logische volgorde en met onderling verband
• signaalwoorden verbinden alinea's, zinnen en woordgroepen
• zonder signaalwoorden: tekst lastig te begrijpen
• tekstverbanden en de signaalwoorden die ze aangeven moet je tijdens de toets kunnen herkennen en benoemen in een tekst
  

Functiewoord

• functiewoord is iets anders dan een signaalwoord!
• signaalwoorden staan altijd in de tekst, functiewoorden vaak niet
• met functiewoord wordt de functie van een bepaald tekstdeel aangeduid, bijv: 'aanleiding', 'voorbeeld', 'afweging', 'oplossing', 'verklaring', etc. etc. 

Leerdoelen § 7

1. Ik weet welke verschillende soorten samenvattingen er zijn en wat de opbrengsten van een samenvatting zijn
2. Ik kan verschillende soorten samenvattingen herkennen
3. ik kan uitleggen wat de verschillen en overeenkomsten tussen samenvattingen zijn en wanneer welke soort samenvatting handig is
4. ik kan een samenvatting van een tekst maken die past bij het doel dat ik wil bereiken

soorten samenvattingen

• informatieve samenvatting: bevat belangrijkste info uit orgineel, in verkorte vorm; hij kan zowel in tekst als schematisch (bijvoobreeld mindmap, tabel, grafiek, infographikc worden weergegeven. Verwerk hierin in ieder geval onderwerp + hoofdgedachte + alle hoofdzaken (die vind je vaak in de kernzinnen)
• synopsis: beschrijft kort loop van verhaal en personages, drijfveren en omgeving van een boek of film
• indicatieve samenvatting: vertelt lezer of kijker wat hij kan versachten als hij het orgineel gaat lezen of bekijken, zonder precieze inhoud te verklappen

Leerdoelen § 19

1. Ik weet op welke manieren je invloed kunt uitoefenen, wat een betoog is en uit welke elementen het bestaat
2. Ik kan standpunten en argumenten herkennen in een betoog en feitelijke van waarderende uitspraken onderscheiden
3. Ik kan uitleggen hoe een auteur zijn standpunt ondersteunt en zelf argumenten bedenken bij een gegeven standpunt
4. Ik kan kritisch naar een betoog kijken en zelf argumenten, tegenargumenten en weerleggingen gebruiken in een betoog

Leerdoelen § 20

1. Ik weet wat het verschil is tussen feitelijke en niet-feitelijke argumentatieve uitspraken en welke argumentatiestructuren er zijn
2. Ik kan de argumentatiestructuur in een betoog herkennen en verzwegen argumenten invullen
3. Ik kan de juiste strategie bepalen om bepaalde argumenten aan te vallen
4. Ik ben in staat om kritisch te kijken naar een betoog en ik kan correct reageren op mogelijke zwakke plekken in een betoog

Leerdoelen § 21

1. Ik weet wat argumentatie op basis van kenmerken, op basis van vergelijkingen en op basis van causaliteit is
2. Ik kan in een kort betoog de gebruikte argumentatieschema's herkennen
3. Ik kan de juiste kritische vragen stellen bij een gebruikt argumentatieschema 
4. Ik ben in staat om kritisch te kijken naar een betoog en ik kan correct reageren op mogelijke zwakke plekken in een betoog

Leerdoelen § 22

1. Ik weet wat de meest voorkomende drogredenen zijn en kan ze kort omschrijven
2. IK kan drogredenen herkennen in geïsoleerde argumentaties
3. Ik kan de juist kritische vragen stellen bij de meest voorkomende drogredenen en de beste strategie bepalen om redeneringen aan te vallen
4. Ik ben in staat om kritisch te kijken naar een betoog en ik kan correct reageren op mogelijke drogredenen in een betoog

Leesvaardigheid

• leesstrategieën  (blz. 11/12)
• schrijfdoelen (blz. 13 t/m 16)

Leesstrategieën (blz. 11)

manier van lezen	wat je doet
oriënterend	titel, deeltitels, plaatjes en onderschriften bekijken, inleiding en slot lezen, tussenkopjes, auteur (onderwerp bepalen)
globaal	Ook eerste en laatste alinea's lezen, eerste en laatste zin van de tussenliggende alinea's
intensief	de tekst helemaal lezen, betekenis moeilijke woorden, kernzinnen en verbanden zoeken, hoofdgedachte bepalen
zoekend	als je zoekt naar iets specifieks, let op opvallende tekens enz.
kritisch lezen	is de informatie juist, de auteur betrouwbaar/deskundig, worden er bronnen gegeven etc.
studerend	lezen om de informatie te onthouden

schrijfdoelen

• amuseren
• informeren
• opiniëren
• overtuigen
• activeren

lezers

• vermaken
• iets uitleggen
• stp laten vormen
• overhalen tot stp
• aanzetten tot iets doen
  
  

schrijfdoelen

• informeren
• opiniëren
• overtuigen
• activeren

tekstsoorten

• uiteenzetting
• beschouwing
• betoog
• reclamefolder

Vaste tekststructuren (p. 27)

Naam	Inleiding	Kern	Slot
Aspectenstructuur	onderwerp	aspecten van onderwerp	samenvatting
Vraag-antwoordstructuur	vraag	mogelijke antwoorden	samenvatting / beste antwoord
Verleden-heden-toekomststructuur	onderwerp	situatie vroeger situatie nu	conclusie / toekomstverwachting
Voor-en-nadelen-structuur	vraag of stelling	voordelen nadelen	afweging / conclusie
Argumentatiestructuur	stelling	(tegen)argumenten weerleggingen	conclusie / stelling
Verklaringsstructuur	verschijnsel	kenmerken/voorbeelden oorzaken/verklaringen	conclusie / meest waarschijnlijke verklaring
Probleem-oplossingsstructuur	probleemstelling	beschrijving, oorzaken, gevolgen en oplossingen	beste oplossing

SOORTEN TEKSTVERBANDEN

- opsommend verband
- chronologisch verband
- tegenstellend verband
- toelichtend verband
- redengevend verband
- concluderend verband

- vergelijkend tekstverband
- samenvattend verband
- oorzakelijk verband (oorzaak/gevolg)
- middel/doel
- voorwaardelijk verband
- toegevend verband

Mengvormen teksten

Niet elke tekst kun je benoemen als een uiteenzetting, een betoog of een beschouwing. Er bestaan ook mengvormen van tekstdoelen. Sommige teksten hebben meerdere doelen. Het gaat dan meestal om een combinatie van:

• informeren en overtuigen;
• overtuigen en activeren;
• opiniëren en overtuigen;
• activeren en opiniëren.

Hoe bepaal je de mengvorm?

1. Bedenk wat het belangrijkste doel is dat de schrijver heeft met de tekst: wil hij vermaken, je overtuigen of iets uitleggen?
2. Controleer of de hoofdgedachte past bij de tekstsoort
3. Stel vast welke elementen de schrijver nog meer gebruikt.

Bijvoorbeeld: de schrijver geeft veel informatie, maar zijn doel is overtuigen. De mengvorm is dan betogende tekst met uiteenzettende elementen.

Kritisch lezen

Betrouwbaarheid van teksten

klas 4 Nederlands

Doel van de les

Hoe kun je uitzoeken of een tekst betrouwbaar is?

Je weet waarop je moet letten

Hoe controleer jij of een tekst betrouwbaar is of niet?

Betrouwbaarheid teksten

• Deskundigheid auteur;
• Datum van publicatie;
• Actualiteit
• Objectiviteit;
• Taalgebruik;
• Feiten of meningen;
• Gebruik van bronnen.

Betrouwbaarheid teksten

Bij betoog letten op correctheid van de argumentatie:

• Is het standpunt duidelijk?
• Worden mening en argumenten voldoende onderbouwd en met feiten?
• Worden er tegenargumenten genoemd en weerlegd?
• Is er sprake van een redeneerfout?

Dekundigheid van de auteur

Datum van publicatie

• Hoe ouder, hoe onbetrouwbaarder
• Geldt ook voor onderzoek, zeker als er al een nieuwer onderzoek is.
  

Objectiviteit

• Feiten en meningen

Voor- en nadelen

Wie is de schrijver? 

Heeft hij al een voorkeur?

Feiten en meningen

• Feiten: controleerbaar
• Meningen: opvattingen, waarderende uitspraken

• Een betrouwbaar artikel is

       gebaseerd op feiten

Taalgebruik

Gebruik van bronnen

• Naar welke bronnen wordt er verwezen?
• Zijn dat betrouwbare bronnen?

Sites die niets verkopen, feiten 

bevatten en waarin informatie staat 

die je op andere websites ook ziet, 

zijn vaak wel betrouwbaar.