H5.1 & 5.2

• Economie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 4

Hoofdstuk 5

Kan de overheid dat regelen?

5.1 Stuurt de overheid de economie 

Deze les:

• Collectieve goederen
• Privatiseren
• CBS/CPB/SER

Leerdoelen van 5.2 

• Je weet hoe de overheid aan haar geld komt
• Je weet waar de overheid geld aan uit geeft
• Je weet welke inkomstenbronnen heeft een gemeente heeft

5.1 Stuurt de overheid de economie 

Planeconomie

Sociale markteconomie

Vrijemarkt-economie

De overheid bepaalt wat er geproduceerd wordt, hoeveel, door wie en tegen welke prijs.

Vraag en aanbod bepalen de prijzen, maar de overheid grijpt in wanneer het nodig is om basisbehoeften betaalbaar te houden en voor iedereen een redelijk bestaan te garanderen

Vraag en aanbod bepalen de prijzen en de overheid grijpt niet in met regels of wetgeving

5.1 Stuurt de overheid de economie 

Collectieve goederen:

• Voorzieningen die de overheid levert en betaald en waarvan iedereen gebruik kan maken

5.1 Stuurt de overheid de economie 

Waarom is het belangrijk dat er collectieve goederen zijn?

1. De goederen of diensten zijn van belang voor iedereen, zoals politie of leger

2. De overheid wil de kwaliteit van bepaalde voorzieningen in eigen hand houden (rechtspraak)

3. Voor bepaalde voorzieningen kun je moeilijk iedere Nederlander apart laten betalen  

     (straatverlichting)

4. Er zijn goederen en diensten die voor iedereen betaalbaar moeten blijven (onderwijs)

5.1 Stuurt de overheid de economie (deel 2)

Privatiseren:

• de overheid besteedt taken uit of draagt ze over aan particuliere bedrijven
• Wat is er verandert in de "post" sector?
• Waarom privatiseren?

5.1 Stuurt de overheid de economie (deel 2)

De overheid kan bij het maken van keuzes op economisch gebied informatie en/of advies krijgen van:

• CBS

• CPB

• SER

CBS

• Centraal Bureau voor de Statistiek
• Verzamelt informatie over oa economische veranderingen

CPB

• Centraal Planbureau
• Onderzoekt wat de gevolgen kunnen zijn van economische beslissingen

SER

• Sociaal Economische Raad
• Adviseert over sociaal-economische onderwerpen
• Bestaat uit werkgevers, werknemers en onafhankelijke deskundigen

Wat is een voordeel van privatiseren

1. Er moet winst gemaakt worden dus het kan duurder worden
2. Het aanbod kan afnemen.
3. Niet meer voor iedereen beschikbaar.
4. Het kan goedkoper worden. De kwaliteit kan beter worden. De overheid bespaart geld

Wat is het gevaar van privatiseren?

1. Concurrentie, waardoor de kosten dalen en het product goedkoper / beter wordt.
2. het overheidstoezicht vermindert (met alle gevolgen van dien)geprivatiseerde ondernemingen ontslaan vaak op grote schaal werknemers en voor de producten kan een veel hogere prijs worden berekend.

Sleep de goederen en/of diensten naar de juiste sector.

collectieve sector

particuliere sector

In welke sector vind je alle bedrijven terug?

1. Particuliere sector
2. Primaire sector
3. Collectieve sector
4. Secundaire sector

Wat zijn kenmerken van collectieve voorzieningen?

1. De particuliere sector betaalt de voorzieningen.
2. De overheid betaalt de voorzieningen.

Wanneer de overheid taken uitbesteedt of overdraagt aan particuliere bedrijven, noem je dit

1. particuleren
2. privatiseren
3. ex-overheid
4. bedrijfsleven

Financiën van de overheid

Ik kan uitleggen wat een rijksbegroting en miljoenennota is en hoe de staatsschuld hiermee te maken heeft

• De rijksbegroting laat alle verwachte inkomsten en uitgaven van het komende jaar zien. 
• De miljoenennota is een toelichting op deze begroting.

Miljoenennota

Miljoenennota

Financiën van de overheid

Meer inkomsten dan uitgaven --> begrotingsoverschot

1. Schuld aflossen

2. Meer uitgeven

Meer uitgaven dan inkomsten --> begrotingstekort

Oplossen door:

1. Meer inkomsten 

2. Minder uitgaven

3. Geld lenen (Staatsschuld)

Staatsschuld

• Als de overheid meer geld uitgeeft dan er binnenkomt, spreek je van een begrotingstekort. 
  
• Om de uitgaven toch te kunnen doen, moet de overheid geld lenen. 
  
• Doordat de overheid jaren achtereen een tekort heeft gehad, is er een staatsschuld ontstaan.
  

Uitgaven van de overheid

Ik kan uitleggen welke uitgaven
de overheid heeft

Inkomsten van de overheid

Ik kan uitleggen welke inkomsten
de overheid heeft

• Premies werknemersverzekeringen
• Premies volksverzekeringen
• Niet-belastingontvangsten                                         (aardgasbaten, boetes en                                                          winsten uit staatsbedrijven)
• Directe en indirecte belastingen

Directe belastingen

Worden direct aan de belastingdienst betaald.

Het gaat om de belasting over inkomen, winst en vermogen.

-Loon en inkomstenbelasting

-Dividendbelasting

-Vennootschapsbelasting

-Successierechten

-Kansspelbelasting

Indirecte belastingen

Zitten verwerkt in de prijs van producten en diensten. Ze worden betaald aan de verkoper, deze draagt ze af aan de belastingdienst.

Het gaat om btw en accijns. Je noemt deze ook wel kostprijsverhogende belastingen. 

Ander voorbeelden zijn; Invoerrechten, Milieuheffingen,

Motorvoertuigenbelasting en BPM

Directe en indirecte belasting

Directe belastingen

Inkomen

Vermogen

Winst

Indirecte belastingen

Btw

Accijns

&

Milieuheffingen

Wat heb je geleerd?

Loonbelasting is een ... belasting.

1. directe
2. indirecte

Wat doet de overheid niet om een begrotingstekort op te vangen?

1. Bezuinigen
2. Belastingen verhogen
3. Lenen
4. Staatsschuld aflossen

Wat is OZB?

1. Onroerende Zaak Belasting
2. Huurtoeslag
3. Gemeentebelasting
4. Huurverhoging

Belasting die je betaalt wanneer je een product koopt is een voorbeeld van .....

1. directe belasting.
2. indirecte belasting.

Direct of indirect?

Over een prijs in de postcodeloterij betaal je kansspelbelasting.

1. directe belasting
2. indirecte belasting

Loonbelasting

BTW

Belasting op alcohol

Directe belastingen

Indirecte belastingen

Aan het werk!!

Maken 5.1 (blz 140):

3, 5, 6, 7, 11

Maken 5.2 (blz 144):

12, 14, 16, 17, 18