H6 letterlijk en figuurlijk taalgebruik ironie sarcasme

• Nederlands
• MBO
• Studiejaar 2,3

Letterlijk en figuurlijk taalgebruik

Overdrijven, ironie en 

sarcasme 

Doel

Aan het eind van het hoofdstuk kun je:

• beschrijven wat figuurlijk taalgebruik is;
  
• figuurlijke taalgebruik in een (luister)tekst herkennen.
• het verschil kennen tussen figuurlijk en letterlijk taalgebruik
• overdrijving.. ironie, sarcasme herkennen.

Figuurlijk taalgebruik

De schrijver of spreker bedoelt niet letterlijk wat hij zegt, maar er probeert iets duidelijk mee te maken. 

Hij probeert er een 'beeld' mee op te roepen. 

Figuurlijk taalgebruik wordt dan ook wel beeldspraak genoemd. 

Ook spreekwoorden en gezegden zijn figuurlijk taalgebruik.

Figuurlijk taalgebruik

Een boom van een kerel. 

Een hart van goud. 

Wat een zwijnenstal hier.

niveau 2

fragment met uitleg

Letterlijk taalgebruik

De schrijver of spreker vertelt precies wat er is gebeurd, er zit geen andere betekenis achter.

Je moet het nou eens goed in je oren knopen, dat je op tijd moet komen.

1. letterlijk
2. figuurlijk

Ik heb er een hard hoofd in of ik dit jaar ga slagen voor mijn eindexamen.

1. letterlijk
2. figuurlijk

Ik heb een wond aan mijn hoofd.

1. letterlijk
2. figuurlijk

Mijn broer krijgt de baard in de keel.

1. letterlijk
2. figuurlijk

Helaas kwam er geen kip naar de gratis tennisles.

1. letterlijk
2. figuurlijk

Overdrijving

Overdrijving: de schrijver laat iets extra opvallen door het groter, mooier, erger of beter te maken dan het eigenlijk is. Bijvoorbeeld: Het was een doodsaaie les. Een overdrijving is meestal een vorm van figuurlijk taalgebruik. De schrijver bedoelt niet wat er letterlijk staat. Bijvoorbeeld:

We moesten eeuwen op de groentesoep wachten.

We moesten erg lang op de groentesoep wachten, maar geen honderden jaren.

Ik word doodmoe van dat gezeur van jou.

1. ironie
2. overdrijving

Het was een doodsaaie film

1. ironie
2. overdrijving

Ironie

Ironie: de schrijver zegt iets op een grappige of een wat spottende manier, waardoor de lezer weet dat het niet serieus bedoeld is. Vaak zegt hij dan het tegenovergestelde van wat hij eigenlijk bedoelt. Bijvoorbeeld:

– Geweldig hoor, die twee voor je toets!

– Fijn, al die moddersporen op de schone vloer!

Zelf gebruik je vast ook weleens ironie. Als je wilt dat de ander weet dat je het niet serieus bedoelt, zet je er vaak een emoticon achter.

Was het plaatje ironisch?

1. Ja
2. Nee

Je klets me de oren van het hoofd.
(tegen iemand die weinig zegt)

1. ironie
2. overdrijving

Sarcasme en ironie

Sarcasme en ironie zijn beide vormen van spot. Vaak zeg of schrijf je dan het tegenovergestelde van wat je bedoelt.

Maar let op sarcasme is bijtend-grof-echt heel onaardig

Ironisch is minder kwetsend

Jij stond zeker achteraan toen de intelligentie werd uitgedeeld

1. Ironie
2. Sarcasme
3. Overdrijving

Sarcasme

Harde, bijtende spot die veel verder gaat dan ironie.

Sarcasme

Sarcasme is een stijlfiguur dat heel dicht bij ironie ligt.

Er is een verschil tussen sarcasme en ironie. Sarcasme is bijtende spot en ironie is milde spot.
Wie het heeft over een sarcastische uitlating, spreekt in de eerste plaats over een uiting van grove, bijtende spot, van bitter woordgeweld, van agressie. Het effect van sarcasme is intenser en directer dan dat van ironie.

Goh, de vorige keer had je een betere smoes toen je te laat kwam.

1. Overdrijving
2. Sarcasme
3. Ironie
4. Serieus

Welk stijlfiguur herken je?

Voor de radio heb jij wel een mooi gezicht.

1. sarcasme
2. ironie
3. overdrijving
4. Serieus

'Wat fijn dat je mijn telefoon hebt laten vallen', zegt het meisje boos. (En hij is echt helemaal kapot)

1. Overdrijving
2. Ironie
3. Sarcasme
4. Serieus

Ik word helemaal gek!

1. Overdrijving
2. Ironie
3. Sarcasme
4. Serieus

"Natuurlijk mag je tijdens de uitleg naar de wc." Zegt de docent met een glimlach.

1. Sarcasme
2. Overdrijving
3. Ironie
4. Serieus

Verschil ironie en sarcasme

Ironie: pijnlijke humor, die niet kwetsend bedoeld is.

Sarcasme: pijnlijke humor, die juist wél kwetsend bedoeld is!

Geen duidelijke grens te trekken tussen ironie en sarcasme.
Ook is dit vaak persoonlijk, maar het gaat om
de bedoeling van de spreker!

Niveau 4

fragment hoorcollege

klein stukje hoorcollege

over ironie, maar dan een beetje filosofisch benaderd, het gaat meer om de woorden alleen, het gaat ook om de relatie en de context....