§4 + oorzaak/gevolg + §5

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

Welkom!

Wat gaan we vandaag doen: 

- Welkom & dagopening

- Uitleg  §4 

- nakijken §4

- Oorzaak-gevolg opdracht 

- Start §5

- Afsluiting

§4: De Gouden Eeuw

Hoe kwamen kunst en wetenschap 

tot bloei in de Gouden Eeuw? 

Rijk en arm

In 1588 werd Nederland officieel een 'eigen' land. Het hoorde niet meer bij Spanje. Vanaf die tijd verdienden de Nederlanders flink wat geld met de handel. Dat geld werd weer besteed aan kunst en wetenschap. Die tijd wordt ook wel de Gouden Eeuw genoemd. 

Paragraaf 4

Arm en rijk in de Gouden Eeuw

• Veel migratie
• Religieuze vluchtelingen uit andere landen
• Armen uit andere gewesten die werk zochten

Om werk te zoeken kwamen er veel mensen uit andere delen van Nederland, België en Duitsland naar Amsterdam toe. Daarom moest Amsterdam uitbreiden. 

Arm en rijk in de Gouden Eeuw

Rijke kooplieden

-

Winkeliers & ambachtslieden

-

Loonarbeiders

-

Armen

Arm en rijk in de Gouden Eeuw

Het dagelijkse leven

Een burgerlijke cultuur

In Europa kochten vorsten en de katholieke kerk kunst.

In de Republiek was er geen vorst en de kerken waren protestants.

De burgers kochten de kunst.

De cultuur werd bepaald door de burgers.

Kunst & wetenschap

• Grote vraag naar schilderkunst. 

• Landschappen, stadsgezichten en portretten.
  
  
• 'Normale' mensen kochten kunst.
  
  
• Ongebruikelijk vergeleken met andere landen.  

 Kunst en wetenschap

Wetenschap

Wetenschappelijk revolutie

- Eind 15e eeuw

- Europa

- Oud wereldbeeld vervangen door nieuw wereldbeeld

Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Aarde_(planeet) 

Wetenschappelijke revolutie

16e eeuw: Copernicus (aarde draait om de zon)

17e eeuw: Galilei (bewijzen dat de aarde om de zon draait)

                      Antonie van Leeuwenhoek (microscoop, bacteriën)

                      Christiaan Huygens (slingeruurwerk)

Uitnodiging  voor de Académie Royale des Sciences van Lodewijk XIV (de Zonnekoning)

Slingeruurwerk

Christiaan Huygens

Anthonie van Leeuwenhoek

• De microscoop: Hiermee kun je rode bloedcellen en bacteriën zien (voor het eerst). 

Wetenschap kost geld

• Er is geld beschikbaar
• De universiteit Leiden wordt opgericht
• De lens wordt uitgevonden
• Dit alles samen zorgt voor opbloei van de wetenschap.
  
  

Verdraagzaamheid

- Protestantse (calvinisme) geloof belangrijkst in de Republiek

- Maar ook andere geloven werden geaccepteerd 

- Kunstenaars en geleerden profiteerden van deze verdraagzaamheid

Calvinistische invloed

Gereformeerden in Nederland laten de bijbel vertalen in het Nederlands.. Deze bijbel heet de Statenbijbel. 

De Nederlandse taal wordt beinvloed door de Statenbijbel. Zoals uitdrukking.

Spinoza 

• Door de wetenschap ging Spinoza twijfelen aan bestaan van God
• Was niet de bedoeling
• Zijn boek werd verboden 

    Aan de slag! 

Ga aan de slag met de oorzaak-gevolg opdracht. 

Klaar? -> Ga dan vast aan de slag met de opgaven van §5. 

§5 Burgers aan de macht 

Leerdoel §5

Wie hadden 

de macht in de republiek? 

Het bestuur van de Republiek

• Nederland was in de 17e eeuw een republiek: uniek!
• Kleine groep rijke burgers waren de baas: de regenten.
• Zij hadden de macht in de steden en het bestuur van de gewesten: Gewestelijke staten.
• Regenten benoemden zelf nieuwe bestuuders: macht bleef hierdoor in handen van een kleine groep rijke families.
  

Het bestuur van de Republiek

• Alle gewesten hadden eigen wetten.
• De gewesten werkten samen in de Staten-Generaal. 
• Ze namen daar beslissingen over:
• buitenlandse politiek,
• leger en vloot,
• kolonies. 

Het bestuur van de Republiek

• Elk gewest had 1 stem in de Staten-Generaal.
• Holland was het rijkste gewest: meeste invloed.
• Zij betaalden het meeste aan het leger en de vloot.  

Het bestuur van de Republiek

Binnen de Republiek waren er 2 machtige mannen:  

- Stadhouder, leider van het leger en kon soms stadsbesturen benoemen. Altijd een afstammeling van Willem van Oranje. 

 

- Raadpensionaris (hoogste ambtenaar uit het gewest Holland) Hij adviseerde de Staten-Generaal over de buitenlandse politiek en onderhield contacten met andere landen. 

Regenten en stadhouder

• Tijdens de Opstand tegen Spanje was de stadhouder (legeraanvoerder) erg belangrijk voor het land.  
• Maar na de vrede in 1648 verloor hij macht. 
• Hij had nog wel door willen vechten, regenten wel blij met de vrede.

Regenten en stadhouder

• Het leger kostte veel geld en de regenten besloten het leger te verkleinen. 
  
• Hier kregen ze ruzie over met de stadhouder.   
• De regenten waren niet gediend van een stadhouder die teveel macht wilde hebben.
  

Regenten en stadhouder

Rond 1650: 

• Meer spanning tussen regenten en de stadhouder. 
• Willem II was toen stadhouder en probeerde een absolute heerser te worden. 

Regenten en stadhouder

• Willem II arresteerde zijn vijanden en probeerde Amsterdam aan te vallen. 
• Het leger verdwaalde, zodat de aanval mislukt.   
• Later stierf Willem II na een ernstige koorts. 

Regenten en stadhouder

• De regenten besloten geen nieuwe stadhouder aan te stellen: stadhouderloos tijdperk tot 1672.
• In die jaren had de raadpensionaris van Holland, Johan de Witt, veel macht in de Republiek.
• Hij was wellicht de machtigste man van de Republiek.  

Regenten en stadhouder

• Johan de Witt bezuinigde op het landleger, maar niet op de vloot. 
• Die moest de handelsschepen beschermen! 

Het rampjaar

• In 1672 begon het Rampjaar.  
• De Republiek werd aan 3 kanten tegelijk aangevallen: 
• Engeland, Frankrijk en Münster & Keulen.  

Het rampjaar

Redenen voor deze aanval:

• Engeland wilde onze winstgevende handel inpikken.  
• Frankrijk wilde een groter grondgebied hebben.
•  Beide landen wilden de macht van de Republiek doorbreken.  

Het rampjaar

• De Engelsen waren dus niet blij met de macht van de Nederlandse handelaren.  
• Zo kwamen er 3 handelsoorlogen met de Engelsen.  

Het rampjaar

• Michiel de Ruyter won op zee van de Engelsen.
• Maar de Franse koning en zijn Duitse bondgenoten bezetten in korte tijd een groot deel van de Republiek.
  

Het rampjaar

• De Fransen en hun Duitse bondgenoten kwamen tot de Hollandse Waterlinie:  
• Een strook onder water gezette gebieden, die Holland en Zeeland beschermde.  

Het rampjaar

• Er brak paniek uit in de Republiek.
• Raadpensionaris Johan de Witt kreeg de schuld dat het leger zwak zou zijn. 
• Het volk eiste dat er weer een Oranje aan de macht kwam. 

Het rampjaar

• De regenten moesten toegeven en benoemden Willem III tot stadhouder. 
• Johan de Witt nam ontslag als raadpensionaris.  

Het rampjaar

• Johan de Witt en zijn broer Cornelis kregen toch de schuld van alle problemen.  
• Ze werden door een woedende massa gelyncht.  

Schrijf 2 dingen op die je vandaag geleerd hebt.

Wat vind je nog lastig?

Wat waren de taken van de regenten, de stadhouder en de raadspensionaris?

Waarom wordt het Rampjaar ook wel gezien als het eind van de Gouden Eeuw?