Verrijkte les Bosch

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Jheronimus Bosch

Het leven van Bosch

Naast Rembrandt, Van Gogh en Vermeer is Jheronimus Bosch één van meest invloedrijke Nederlandse meesters ooit. Hij wist het Middeleeuwse leven te verbeelden in werken vol symboliek, fantasieën en raadsels. 

Maar wie was Jeroen Bosch eigenlijk en wat inspireerde hem?

Het leven van Bosch

• Jheronimus Bosch is geboren en getogen in het Brabantse Den Bosch 
• Hij leefde van ca. 1450-1516 in de handelsstad Den Bosch.
• Zijn familie was destijds een toonaangevende, Bossche schilders familie
• Bosch kwam uit een gegoede familie en trouwde met een vrouw van welstand, hierdoor kon hij zijn beroep als schilder blijven uitoefenen
• In 1486-1487 trad Bosch toe tot de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap, een voornaam religieus broederschap > Hij was een godvrezend man

Was het ongewoon dat Jheronimus Bosch er voor koos om schilder te worden?

1. Ja
2. Nee

Bosch tussen hemel en hel

Bosch gebruikt een aantal duidelijke thema’s die steeds terugkomen in zijn schilderijen. Vaak zijn de schilderijen van Bosch contrasten. De strijd tussen goed en kwaad komt vaak terug; de hemel en de hel en de slechte en goede eigenschappen van de mens. Ook is religie een terugkerend thema in zijn werk.

Roept dit fragment uit 'de tuin der lusten' een gevoel van goed of kwaad op?

Geeft dit fragment weer hoe Bosch dacht over het beleid van de kerk?

1. Ja
2. Nee

Beeldt Bosch hier een positief of negatief beeld uit van de monniken en nonnen?

1. Positief
2. Negatief

Tuin der Lusten

De Tuin der Lusten is een van de schilderijen die vol staat van de symboliek. Overal waar je kijkt gebeurt er wel iets. De meningen zijn nog altijd verdeeld over de betekenis van dit schilderij. De meeste mensen denken dat de schilder zijn kritische blik op de zondigheid van de mens richt. Het zou zich eventueel kunnen afspelen voor de zondeval, voor mensen kennis hadden van goed en kwaad. 

De tuin der lusten is een triptiek en de drie afzonderlijke delen vormen samen één verhaal. Links is het aardse paradijs en zie je God met Adam en Eva. In het midden een ritueel of feest met mythologische fabeldieren. Op het rechterpaneel staat de Hel afgebeeld, hier worden mensen gestraft voor hun zonden op de meest gruwelijke wijzen. 

De tuin der Lusten

Tegenwoordig wordt het thema van de Tuin der Lusten gezien als de nachtmerrie van het menselijk bestaan. Maar wat nog duidelijker wordt in dit schilderij zijn Bosch’ eigen geloofsovertuigingen. Als aanhanger van de Moderne Devotie uitte hij zijn persoonlijke godsdienstbeleving. (Zie paragraaf 1.1) Wat heel duidelijk is in dit schilderij is dat de zondigheid van de mensheid aan de kaak wordt gesteld door Bosch.

Sommige experts zeggen dat dit een zogenaamd ‘schijnparadijs’ moet voorstellen. Mensen zijn zich niet bewust van gevaar of goed en kwaad. Dus hoe de tuin van Eden was voor de zondeval.

welke symboliek zie je terug in de tuin der lusten?

Hedendaagse waardering

Het is 500 jaar geleden dat schilder Jeroen Bosch overleed en nog altijd bestaat er een fascinatie voor zijn werk maar ook voor Bosch als persoon. Hij inspireerde al enkele van zijn tijdgenoten maar zelfs nu is Bosch nog een inspiratiebron voor kunstenaar. Hoe keek de gewone burger naar zijn werk en waarom zijn wij nu nog zo bezig met het mysterie rondom Jeroen Bosch?

Waardering van zijn tijdsgenoten

Jeroen Bosch week af van zijn tijdsgenoten. Zowel in visie op de wereld als in zijn werk als schilder. Maar hoe onconventioneel Jeroen Bosch ook is geweest, tegelijkertijd stond hij in een artistieke traditie die aansloot bij zijn tijd.

De meeste landschappen doen denken aan het Den Bosch van toen. Daarnaast haalde hij vrijwel dezelfde thema’s aan als zijn tijdgenoten. Het grootste verschil is de wijze waarop hij zijn thema’s aanhaalt en zijn surrealistische techniek. 

Hoe denk jij dat een middeleeuwse burger naar de schilderijen heeft gekeken?

Begrippenlijst

Hemelvaartsdag – viering van het terugkeren van Jezus naar God, zijn vader in de Hemel. Hemelvaartsdag valt 39 dagen na Pasen en 10 dagen voor Pinksteren.

Plaquette – Een gedenkplaat die is aangebracht op (geboorte) huizen van beroemde personen of plekken.

Stadsarchieven – Verzameling van gegevens van een stad en zijn inwoners

Latijnse school – School die voorbereidde op de studie aan de universiteit. Alleen rijke burgers konden hun kinderen laten studeren.

Stadskronieken – Historische verhalen van een stad/ chronologische verslag van de belangrijkste gebeurtenissen van een stad.

Welstand – Een toestand waarin je veel geld hebt en waarin alles goed gaat.

  

Moderne Devotie – Religieuze beweging binnen de middeleeuwse Kerk die opkwam aan het eind van de 14e eeuw. Zij wilde weer terug naar het sobere leven met Jezus Christus als voorbeeld.

Religieus broederschap – Een vrijwillige vereniging van gelovigen, opgericht door iemand met kerkelijke autoriteit.

Aspirant-geestelijken – Een aankomende geestelijke/geestelijke van de laagste rang.

Acoliet – Misdienaar.

Gilde – Samenwerkingsverband van ambachtslieden met hetzelfde beroep in een stad.

Iconografisch – Beeld beschrijvend. 

Stilistisch – De bestudering van stijl gebruikt in geschreven of gesproken taal en het effect dat de maker wil hebben op zijn publiek.

Celibaat – De bewuste keuze ongehuwd te blijven en geen seks te hebben, geestelijken beloven zich hieraan te houden voor ze officieel hun ambt betreden.

Symboliek - De betekenis van de symbolen.

Surrealisme – Een kunstvorm die dingen uitbeeldt als in een ‘droomwereld’. Fantasie is erg belangrijk in deze stroom.

Triptiek – Schilderij dat bestaat uit drie delen/drieluik.

Fabeldieren – dier dat alleen in sprookjes en fabels bestaat.

Schijnparadijs – Het lijkt een paradijs maar is dit eigenlijk niet

Zondeval – Genesis 3 waarin wordt verteld hoe Adam en Eva uit het paradijs worden verbannen omdat ze tegen Gods gebod in zijn gegaan.

Onconventioneel – anders dan gewoon of anders dan je zou verwachten.

Geef een duidelijke en korte uitleg van het begrip surrealisme en geef aan waarom het op Bosch van toepassing is.

De Tuin der Lusten is geschilderd op een triptiek. Zijn het drie afzonderlijke schilderijen of is het één schilderij? Leg je antwoord uit.

De geliefde uil van Bosch komt een aantal keren terug in de tuin der lusten. Heeft hij overal dezelfde betekenis? Leg uit waarom wel of waarom niet.

Wat spreekt het moderne publiek aan in Jeroen Bosch? Spreekt dit jou ook aan? leg uit waarom wel of waarom niet.

De Symboliek in schilderijen

Godsdiensten over de hele wereld bedienen zich van symbolen, die kunnen staan voor het complete concept van die religie, maar ook voor begrippen die een rol spelen binnen die religie. Zo kunnen tekens een symbolische functie hebben. 

Een teken heeft altijd maar een betekenis, een symbool meerdere betekenissen. Een symbool geeft te denken over de hoofdzaken van het leven. Ook menselijke, dierlijke, halfmenselijke of bovenmenselijke figuren hebben binnen godsdiensten soms een heel specifieke betekenis.

Jeroen Bosch wordt vaak vergeleken met de monnik Luther die kritiek gaf op de kerk. Ga op zoek naar kritiekpunten die overeenkomen met elkaar en zoek minimaal 2 fragmenten uit de schilderijen van Bosch waarin hij zijn kritiek uit.

Bekijk het schilderij van Breughel. Net als Bosch verstopte hij religieuze symboliek in zijn schilderijen. Welke kun je vinden?

Welke vogels zie je, naast de uil, in de tuin der lusten en welke betekenis hebben zij voor het grote geheel?

Welk woord associeer je met dit fragment?

1. Verleiding
2. Lust
3. Aards
4. Corruptie

Welk woord associeer je met dit fragment?

1. Verleiding
2. Lust
3. Aards
4. Corruptie

welk woord associeer je met dit fragment?

1. Goddelijk
2. Aards
3. Spirituele verleiding
4. Goddeloos

welk woord associeer je met dit fragment?

1. Spirituele verleiding
2. Gulzigheid
3. Aardse verleiding
4. Onschuld

Waarom is het voor ons als 21ste -eeuws publiek moeilijk om de werken van Bosch te interpreteren?