Jeroen Bosch VO

• Geschiedenis
• Middelbare school
• mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-3

Aardappeloproer

1917

Enkele Amsterdamse vrouwen zagen dat er een schip vol aardappelen in een van de grachten lag. Ze gingen erop af en plunderden het schip: hun schorten vol aardappelen. De dag erna waren er meer plunderaars. Pas nadat zes mensen door het leger werden doodgeschoten, keerde de rust terug

Dit weet je al

Dit leer je nu

Doen!

Terugkijken

Afbeelding vergroten

Klik op de hotspot

Navigeren door de les

Kijken

• Deze iconen worden in de lessen van de Canon van Nederland gebruikt om aan te geven:
• in welke lesfase de les zicht bevindt;
• welke vorm van (inter)actie in de slide aanwezig is.

In deze les leer ik:

• wie Jeroen Bosch was
• hoe we weten wie hij was
• over het leven in de middeleeuwse stad
• nadenken over de betekenis van Bosch' schilderijen 
• over symboliek in de schilderkunst

Benoemen van de leerdoelen. Leerlingen hebben een beeld van wat ze gaan bespreken en waar het over gaat.

Wat weet jij van de middeleeuwse stad?

Kenmerken: voorkennis activeren

Op achtergrond een schilderij van middeleeuws Den Bosch, de stad waar Jeroen Bosch nog altijd sterk aan verbonden is. 

1

Jeroen Bosch (± 1450 - 1516) is een beroemde schilder uit de late Middeleeuwen. Het is een schilder met een bijzonder creatieve fantasie. Zijn schilderijen en tekeningen waarschuwen voor de gevolgen van de zonden en de dwaasheid van de mensen. Met zijn schilderijen  waarschuwt hij anderen om een goed, gelovig christen te zijn. Anders kon het wel eens slecht met ze aflopen. Op zijn schilderijen liet hij de hel zien, met monsters, duivels en vreemde wezens. Van al zijn werken hangen er nog maar een paar in Nederland, in Museum Boymans Van Beuningen in Rotterdam.

2

Jeroen Bosch woont en werkt aan de Markt in ’s-Hertogenbosch, ook wel Den Bosch genoemd. Hij heette eigenlijk Jeroen van Aken, maar noemde zichzelf als schilder Jeroen Bosch. 

Midden in de stad had hij zijn schildersatelier. Hier maakte hij samen met zijn leerlingen zijn kunstwerken. Leerlingen werkten gewoon mee aan een schilderij.

3

‘s-Hertogenbosch was aan het einde van de Middeleeuwen een groeiende, levendige stad. Zo’n stad ontstond rondom de markt. Er werkten handelaren, kunstenaars en ambachtsmensen zoals de smid, de timmerman en de kleermaker. Rondom de markt werd een stadsmuur met stadspoorten gebouwd, zodat de inwoners veilig waren.

4

We weten dat Jeroen Bosch de zoon is van kunstschilder Antonius van Aken. Niet alleen Jheronimus’s vader, maar ook zijn ooms en broer waren schilder. Hij kwam uit een schilders familie.

5

Zijn bekendste schilderij is de Tuin der Lusten. Dit grote drieluik vertelt het verhaal van de mensheid vanaf de schepping. In zijn werken worden duivelachtige monsters en bizarre wezens, zoals vliegende vissen en fantasiedieren, heel gedetailleerd in vreemde decors uitgebeeld. Het levert Bosch de bijnaam ‘den duvelemakere’ op. 

6

Bij het begin van de Opstand hangt de Tuin der Lusten in het paleis van Willem van Oranje in Brussel. Daar nemen de Spanjaarden het in beslag. Later verhuist het schilderij naar hun koning Filips II. Daarom is het schilderij momenteel te zien in Madrid.

7

Jeroen Bosch en zijn schilderijen zorgden voor inspiratie voor de nieuwe schildersgeneratie. Zijn invloed is bijvoorbeeld zichtbaar in enkele beroemde schilderijen die Pieter Bruegel in de zestiende eeuw maakte, zoals De Dulle Griet, en in de surrealistische schilderijen van Salvador Dalí uit de twintigste eeuw.

In deze dia: 

-Informatiebutton 1: Jeroen Bosch als schilder

-Informatiebutton 2: Jeroen Bosch in Den Bosch

-Informatiebutton 3: Den Bosch als middeleeuwse stad

-Informatiebutton 4: Schilders familie 

-Informatiebutton 5: Tuin der Lusten

-Informatiebutton 6: Waarom het werk in Madrid hangt

-Informatiebutton: inspiratiebron voor latere schilders

Allen hebben te maken met de ontwikkeling van de persoon Jeroen Bosch

Doel: interesse wekken en de leerlingen krijgen een eerste indruk van de hoofdpersoon in deze vensterplaat: Jeroen Bosch

Let op: de hotspots van de informatie over het ene beeldelement moeten worden gesloten, voordat de informatie over een ander beeldelement wordt geopend. : de hotspots van de informatie over het ene beeldelement moeten worden gesloten, voordat de informatie over een ander beeldelement wordt geopend.

Vanwege de vele kerken en kloosters, waar veel pelgrims op afkomen, wordt Den Bosch ook wel ‘Klein Rome’ genoemd. De bekendste van die kerken is de grote Sint-Jans kathedraal. Jeroen Bosch is lid van de religieuze vereniging de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap, die hem opdrachten geeft voor een aantal schilderijen. Bovendien krijgt hij opdrachten van invloedrijke edelen en vorsten.

Deze kan worden getoond en eventueel worden voorgelezen door de leerkracht en/of de leerlingen

Bosch' bekendste schilderij is de Tuin der Lusten. Het is een driedelig werk (drieluik).

In deze slide: gifje, waar de verschillende hoeken van het werk worden uitgelicht.

0

Filmpje over drieluiken.

in het filmpje is het schilderij 'De verzoeking van Antonius' te zien.

Tuin der Lusten, gesloten

Tuin der lusten , open

Drieluik.

Dit drieluik vertelt het verhaal van de mensheid vanaf de schepping. Herken jij Adam & Eva? En zie je de stadsbrand?  Sleep ze naar de juiste plek.  

Hel met stadsbrand

Adam en Eva in het Paradijs

Met het interactieve onderdeel Sleepvraag geven de leerlingen aan wat ze in het schilderij herkennen. 

Bosch schilderde in zijn werken vaak fantasiewezens die het verschil tussen goed of kwaad (Hemel en Hel) symboliseren. Hij wil de mensen waarschuwen om de juiste levenskeuzes te maken.

Klik op delen van het schilderij voor extra uitleg

De preciese datering van ‘De tuin der lusten’ is onbekend. Wel zitten er aanwijzingen in. Jheronimus Bosch heeft namelijk een ananas getekend (voorgrond, roze). Dit is fruit afkomstig uit ‘De Nieuwe Wereld’. Wanneer heeft Columbus Amerika ontdekt? Zoek dit op. 

Jheronimus Bosch schilderde ook vaak kersen of aardbeien. Dit schilderij staat in Spanje zelfs bekend als ‘De Aardbei’. Hoe vaak is dit rode fruit op het schilderij te zien? Wat denk je dat dit betekende? Zoek dit op!

Vaak gebruikt Jheronimus symbolen om de zonden uit te beelden, bijvoorbeeld de uil. Waar denk jij dat de uil symbool voor staat?

Zoek op internet de symbolische betekenis van de uil op voor het werk van Jheronimus Bosch. Wat betekent het? Komt dit overeen met wat je dacht?

Bosch schildert onder andere een wrak waar een schaatser bijna verdrinkt. Dit doet hij om mensen te waarschuwen om niet zomaar het ijs op te gaan. 

Optioneel: extra informatie over  symbolische traditie van de middeleeuwen. Hiervoor moeten leerlingen informatie opzoeken op het internet.

Jeroen Bosch schilderde verschillende schaatsende wezens. Archeologische opgravingen bewijzen dat schaatsen er in die tijd uitzagen zoals Jeroen Bosch ze heeft geschilderd. Alleen hebben we geen tijdmachine om te kijken hoe de mensen op die schaatsen over het ijs gleden. De werken van Bosch worden zo een bron voor schaatshistorici om te kijken hoe dat ging. Hiervoor kijken ze bijvoorbeeld naar de sporen/krassen die de schaatsers op het ijs achterlaten. Voor de geschiedenis van het schaatsen is Bosch' werk dus een belangrijke bron. 

Misschien leuk om te weten en kort te bespreken met de leerlingen.

Jeroen Bosch schilderde monsters, duivels en vreemde wezens. Dit soort figuren komen veel voor in Katholieke middeleeuwse teksten. De figuren hebben vaak een symbolische betekenis over hoe je als een goed gelovige moest leven. 

In de Middeleeuwen was het geloof heel belangrijk voor mensen. Monniken, priesters en nonnen waren overal in de stad zichtbaar. Zij verzorgden zieken, gaven onderwijs en besteedden tijd aan het (over)schrijven van boeken. In Den Bosch stonden veel kerken. Voor de grootste kerk, de Sint-Janskathedraal, maakte Jeroen Bosch meerdere schilderijen.

Deze slide bevat informatie over de symbolische traditie van de middeleeuwen.

afbeelding Rechts bovenaan: Sint Jan, Den Bosch

Voorbeelden van Middeleeuwse tekeningen:

- Linker afbeelding: Mythische draag 

- Middelste afbeelding: bonnacon

- Rechterafbeelding: Augustinus en de duivel

Hoe weten we wie Jeroen Bosch was?

We hebben geen dagboeken, krantenartikelen, video’s of andere bewijsstukken die ons veel over het leven van Jeroen Bosch kunnen vertellen. Wel hebben we een aantal van zijn schilderijen en wat archiefmaterialen waarin 'Jheronimus Bosch' ofwel 'Jheronimus van Aeken' wordt genoemd. Deze  bronnen geven veel aanwijzingen over het leven van de schilder. 

We kunnen uit deze bronnen niet halen wanneer hij is geboren; aangenomen wordt dat hij geboren is rond 1450. Er zijn wel bronnen over zijn sterfjaar. 

A. Bekijk bron 1  In welk jaar zou Jheronimus Bosch overleden zijn?

B. Wat is dit voor een bron? Bespreek de antwoorden met de klas.

bron 1

Onderzoeksopdracht 

Korte onderzoeksopdracht over hoe de kennis rondom Jeroen Bosch gereconstrueerd is. Past bij domein A. Je kan het gesprek aangaan over de woorden van de tekst.

Ik denk dat Jeroen Bosch overleden is in het jaar...

15001517

Philips I van Castilië (bijnaam ‘de Schone’) heeft in zijn betalingsbewijs aan Jeroen Bosch voor een schilderij met het Laatste Oordeel (Hemel en Hel) iets gezegd over de woonplaats van Jeroen Bosch. 

A. In welke plaats woont de schilder volgens deze bron? En in welke plaats zou jij ook geboren kunnen zijn volgens de bron?

B. Is dit ook bewijs dat hij in Den Bosch geboren is? Waarom wel of niet?

bron 2

Onderzoeksopdracht

Filips, bijgenaamd de Schone was heerser over de landen die tezamen de Habsburgse Nederlanden en de kroon van Castilië worden genoemd. Hij was een zoon van Maximiliaan van Oostenrijk en Maria van Bourgondië en een broer van Margaretha van Oostenrijk.

In welke plaats woont de schilder volgens bron 2?

Bespreek de antwoorden met de leerlingen.

Bewijst dit dat Jeroen Bosch ook in Den Bosch geboren is?

Ja

Nee

Bespreek de antwoorden met de leerlingen.

(Kunst)historici gebruiken bronnen zoals bron 1 en 2 om een beeld te vormen van het leven van Jeroen Bosch. Hoe betrouwbaar schat jij de aannames die gemaakt zijn?
Leg je antwoord uit.

Bespreek van de leerlingen van de antwoorden. Vooral bespreken waar ze hun ideeën en meningen op baseren.

Hoe vond je deze les?

😒🙁😐🙂😃

Evaluatie.

Ik heb geleerd:

• wie Jeroen Bosch was
• hoe we weten wie hij was
• meer over het leven in de middeleeuwse stad
• na te denken over de betekenis van zijn schilderijen 
• over symboliek in de schilderkunst

Leerdoelen herhalen en laatste check doen of de informatie volledig is overgekomen.