Ethiek - 6. Aristoteles

• Filosofie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4-6

Dit is het trolley probleem van Gido, Lise en Femke. 

Het probleem is dat je de bestuurder bent van de trein. Je kan er voor kiezen gewoon rechtdoor te gaan en een ravijn in rijden, maar je kan ook veranderen van richting en op een rails komen waar 5 mensen op liggen.

Verander je van spoor? (Je redt jezelf, maar je offert 5 mensen op)

Ja

Nee

Ethische stromingen

Gevolgentiek

(Consequentialisme)

- Utilitarisme

Bentham

- Epicurisme

Epicurus

Plichtethiek

(Intentie)

- Deontologie

Kant

Deugdethiek

(Karaktervorming)

Aristoteles

Plato

stad &

esch &

filosofie

Dit is een uitlegles

Maak aantekeningen

Herhaling: Plato (voorloper deugdethiek)

- Bovenaan de Ideeënwereld staan de Ideeën van Het Ware, Het Schone en het Goede. 

Het Goede wakkert de ziel aan om het goede te doen, juist te handelen.

- Metafoor van de wagenmenner: zwart paard (begeertes - slecht) wil omlaag naar de zintuigelijke wereld; wit paard (verstand - goed) wil omhoog naar de Ideeënwereld. Rede/ziel moet paarden onder controle houden. Als dit lukt stijgt de wagen op naar de Ideeënwereld

- Dus samengevat: een persoon die zich laat leiden door de rede zal verlangen om goed te handelen

Deugdethiek

Ethiek gaat niet om een set regels volgen die ons vertellen hoe we moeten handelen (bijvoorbeeld the greatest happiness principe of de categorische imperatief);

Volgens de deugdethiek moeten we kijken naar het karakter van een persoon: 

een deugdelijk persoon zal vanzelf (uit zijn karakter) het goede doen

--> hoe word je dan deugdelijk? Dit beschrijft Aristoteles in de Ethica Nicomachea, zijn bekendste boek

Aristoteles

 Teleologie: Alles in de natuur is doelgericht, heeft een bepaalde functie, streeft naar het (voor hem) goede --> telos

Telos = doel, een vorm van volwassenheid / perfectie / volmaaktheid

--> een bloem wil groeien en zich voortplanten met verstuiving e.d. 

Dit is de telos van de bloem, en hier is de bloem van nature op gericht om te doen.

Bijv. eikel streeft ernaar een eikelboom te worden en zich voort te planten

--> ook een dier wil eten en gezond zijn en zich voortplanten. 

Dit is het telos van het dier

De mens is gericht op een deugdzaam leven

Ook mensen 'streven' naar het goede, hebben een telos, een doel van volwassenheid

(herhaling: ziel van de mens bestaat ook uit vegetatief (plant) en sensitief (dier) deel)

Verschil met plant & dier: wij zijn ook rationele en sociale wezens

De mens is een dier dat kan denken, een met de rede (logos) begiftigd dier --> zoön politikon

Wat is ons telos? --> eudaimonia

Eudaimonia = een gelukkig en geslaagd leven --> een geluk-t leven

     = een deugdzaam leven

Hoe bereik je eudaimonia?

--> Je logos (denkvermogen) in werking zetten

--> Dat in-werking-zetten noemt Aristoteles handelen. 

--> Handelen betekent niet noodzakelijk dat je iets doet, maar dat betekent dat je je denkvermogen bewust inzet. 

De Griekse term voor het in-werking-zijn van je ziel volgens de volkomen deugd, noemt hij energeia.

De (volkomen) deugd - arètè

Wat is een deugd (arètè) ? Definitie van Aristoteles:

een intentionele houding die in het midden ligt voor onszelf, en wel een midden zoals dat redelijk wordt bepaald, dat wil zeggen volgens een redelijkheid waarmee iemand met praktische wijsheid dat zou doen

Het juiste midden

Met onze rede (logos) bepalen we telkens in elk handelen (energeia) het juiste midden.

--> dit is een midden tussen twee uitersten

Bijvoorbeeld: het midden tussen lafheid en overmoed is moedigheid

Of: het midden tussen gulheid en gierigheid is vrijgevigheid

Beide uitersten, en alles op de rest van de schaal, zijn slecht

Je kan maar op één manier goed, en op vele manieren slecht handelen

Deugdzaam word je alleen door te doen: phronèsis

Deugdzaamheid leren we niet uit boeken: maar leren we

1. eerst: door afkijken van een "moreel voorbeeld", bijv. ouders of leraren

2. daarna (als je geen kind meer bent): door oefenen

--> deugd is dus een vorm van praktische wijsheid. In het Grieks heet deze vorm van wijsheid phronèsis.

Goede gewoontes

Als we iets vaak genoeg doen, ontwikkelen we een goede gewoonte.

Deze goede gewoontes vormen uiteindelijk samen een deugdzaam karakter.

Dus: dmv herhaaldelijk goed en redelijk (logos) handelen (energeia), door telkens het juiste midden te kiezen (verschilt per situatie, vergt dus een getraind inschattingsvermogen), oefen je je phronèsis, met als doel: deugdzame (arètè) karakterontwikkeling. 

Een deugdzaam persoon zal vanzelf het goede (willen) doen.

--> Doel van deugdzaam zijn: eudaimonia, een gelukkig en geslaagd leven.

En wie kan er dan echt eudaimonia bereiken?

Alleen edele lieden; de massa niet.  :(

Volgens Aristoteles bereik je een 'geluk-t leven' alleen door opvoeding en opleiding en daarmee is dit alleen bereikbaar voor mensen van goede afkomst. 

--> Je moet de juiste familie hebben en en genoeg middelen.

Een geluk-t leven: gelukkig én geslaagd

Eudaimonia bereikt hebben betekent niet: nooit meer werken, altijd feest; maar:

...plezier hebben in goed handelen en in jezelf (blijven) ontwikkelen (telos)

...je natuurlijke doel (telos) bereikt hebben, nl. je rede (logos) ten volste volwassenheid inzetten in je handelen (energeia)

...altijd die excellentie van karakter blijven uitvoeren in je handelen (deugd (arètè) is immers een praktische wijsheid (phronèsis) die je moet blijven oefenen)

...vanuit je deugdzame karakter in elke situatie telkens het goede willen doen en daar ook gelukkig van worden.