Poëzie

• Nederlands
• MBO
• Studiejaar 1

WELKOM!

Lesplanning

Vandaag houden we ons bezig met poëzie.

• Rijm
• alliteratie
• klanken
• herhaling
• beelden en vergelijkingen
• en we gaan een gedicht maken.

Poëzie

Waarom poëzie?

Omdat Poëzie vrijheid is. Het is een vrije manier van omgaan met taal. Grammatica is niet belangrijk. Je mag alle regels vergeten.

Niemand kan weten wat de schrijver of zanger bedoelt. Denk dus bij een gedicht wat je zelf wilt.

Een gedicht roept allerlei beelden op.

Luister naar het volgende gedicht.

Welke beelden roept dit gedicht bij jou op?

de tuin

lijkt op een boterham

met veel bruin

van de regen

een vogel nipt wat

van een plas

terwijl ik achter vensterglas

de korst op

zit te eten

met een kop vol bolle wangen

barst een wolk

in tranen uit

bliksemschicht

zijn wild verlangen

stort zijn hart vol met tranen uit

regen valt met ferme slagen

regen valt met fikse wind

aan het eind van warme dagen

of als een mens geen liefde vindt

ah! daar is de lente - pas na lange witte weken wachten

rug na rug naast elkaar pakken we de stralen haast af

paf! de eerste wesp valt

de ijsman kan weer lachen

na zijn winterslaap

Wij scheuren elkaars mouwen af

ongeduldig als wij

zijn blij blij dat de zon schijnt

met mijn ogen gesloten

kijk ik naar de zon rood rood

er is leven nieuw leven 

slechts de winter is dood.

1. Welk gevoel roept dit gedicht bij jou op? Met andere woorden: wat voel je als je naar dit gedicht luistert?

2.Waar gaat dit gedicht over volgens jou?

www.bibliotheekzuidkennemerland.nl

Wat is herhaling?

Een gedicht kenmerkt zich door herhaling. Dus hetzelfde onderwerp/thema komt op verschillende manieren steeds terug. 

In het eerste gedicht wordt het thema winter/lente op verschillende manieren belicht.

Alliteratie

De beginletter is hetzelfde. De eerste letters zijn in verschillende beklemtoonde lettergrepen hetzelfde.

Heerlijk Helder Heineken

Liesje leerde Lotje lopen langs de lange lindelaan

De kat krabt de krullen van de trap.

Donald Duck

Opdracht met je groepje

Zoek een alliteratie in je telefoon op.

Het moet een alliteratie zijn die je (redelijk) begrijpt.

Rijmen

Wat is rijmen? herhaling van klanken.

Het zijn woorden of beklemtoonde lettergrepen die naast elkaar staan of wat verder uit elkaar liggen. De rijm kan aan het begin van de zin staan (beginrijm) of aan het einde van de zin (eindrijm).

Voorbeeld: 

Jij bent mijn steun

www.rijmwoorden.org

Voorbeeld van rijmen:

Jij bent mijn steun

mijn toeverlaat

wij beleven plezier voor twee

dus als jij ooit bij me weggaat

mag ik dan met je mee?

Versregels

De regels in een gedicht noem je versregels. 

Dit kunnen hele zinnen zijn, maar vaker komt het voor dat zinnen binnen een gedicht over meerdere versregels doorlopen. 

Strofe

Versregels staan in groepjes bij elkaar. Een groepje bij elkaar horende versregels is een strofe. (soort alinea's) 

De regels worden zelden volgeschreven.

De verschillende strofen worden van elkaar gescheiden door witregels.

Strofevormen

2 vs. - distichon

3 vs. - terzine

4 vs. - kwatrijn

5 vs. - kwintet

6 vs. - sextet

7 vs. - septet

8 vs. - octaaf

9 vs    - novet

Een dichtvorm -> vrij vers

Gedichten zonder een bepaalde vaste gedichtvorm. 

Dit houdt in dat het aantal strofe en de strofevormen wisselend zijn. Er is vaak ook geen vast rijmschema op te stellen.

Het sonnet is juist een dichtvorm dat heel strak aan regels is gebonden: 

een gedicht dat bestaat uit 

14 versregels, bestaand uit: 

twee kwatrijnen (2x4= octaaf) en twee terzines      (=2x3= sextet)

Tussen octaaf en sextet is er een volta, een wending in de inhoud .

rijmschema kan ook zijn: 

(kan ook abab/cdcd/ efef/gg)

Een sonnet heeft meestal een vast rijmschema:

a             a                   2x kwatrijn

b             b                 = octaaf 

a             a                  (omarmend)

b             b 

c             d                   2x terzet

d             c                  = sextet

c             d                    (gekruist)

Mont Ventoux  van Jan Kal

dichten is fietsen op de Mont Ventoux, 

waar Tommy Simpson nog is overleden.

onder zo tragiese omstandigheden

werd hier de wereldkampioen doodmoe.

op deze col zijn velen losgereden,

eerste categorie, sindsdien tabu.

het ruikt naar dennegeur, Sunsilk Shampoo,

die je wel nodig hebt, eenmaal beneden.

alles is onuitsprekelijk vermoeiend,

de Mont Ventoux opfietsen wel heel erg,

waarvoor ook geldt: bezint eer gij begint.

toch haal ik, ook al is de hitte schroeiend,

de top van deze winderige berg:

ijdelheid en het najagen van wind.

vragen:

1. leg uit waarom dit een sonnet is.

2. Wat is het rijmschema?

3. Waar zit de wending en leg deze uit.

Rijmschema

Een dichter hanteert vaak een volgorde voor zijn rijmwoorden binnen een strofe, dit wordt een rijmschema genoemd.

aabb cc

Elke rijmklank heeft een letter als symbool.

De klank in de eerste regel krijgt de letter a

als symbool, de volgende rijmklank krijgt b

als symbool. Et cetera.

Welke rijmschema heeft dit gedicht?

1. AABB
2. ABAB
3. ABBA
4. ABCB

Valentijn is fijn

maar elke dag

bij het zien van je glimlach

is gelukkig zijn

Valentijn is fijn

ik wil elke dag

gelukkig zijn

bij het zien van je glimlach

Valentijn is fijn

is gelukkig zijn
bij het zien van je glimlach

elke dag

abba

aabb

abab

gekruist rijm

omarmend rijm

gepaard rijm

Wat zijn een stijlfiguren?

Bewuste afwijkingen van de 'gewone manier' van zeggen.

Functie van stijlfiguren:

• Teksten stijlvoller, mooier en aantrekkelijker maken
• Nadruk leggen op iets
• Spanning, verrassing, verbazing wekken

 Stijlfiguren

Climax: Een steeds sterker wordende reeks. 

Je bent mooi, prachtig, fantastisch, zo adembenemend. 

Anti-climax: Een steeds zwakker wordende reeks. 

Men schreeuwde, praatte, fluisterde en uiteindelijk was het stil. 

Stijlfiguren

Repetitio (herhaling): je gebruikt twee keer hetzelfde woord om iets te benadrukken.

Altijd dit lege hart, altijd.

Antithese (tegenstelling): tegengestelde dingen worden gecombineerd.

In de stilte hoorde je het geschreeuw.

Stijlfiguren

Pleonasme: het noemen van een overbodige eigenschap bij het hoofdwoord. 

Het rode bloed, witte sneeuw, een oude bejaarde, een vliegtuig daalt naar beneden.

Tautologie: een begrip wordt twee of meerdere malen gebruikt en bestaat doorgaans uit twee of meer woorden van dezelfde woordsoort. 

Enkel en alleen, nooit ofte nimmer, onmiddellijk en meteen. 

Stijlfiguren

Eufemisme

Een eufemisme gebruik je om iets wat niet zo prettig of netjes is, op een verzachtende manier / nette manier onder woorden te brengen

•    Gisteren hebben we opa naar zijn laatste rustplaats gebracht.
•    Zij werkt daar als interieurverzorgster ‘

Stijlfiguren

Understatement

Bij een understatement wordt iets op een spottende manier verkleind of verzwakt. Het verschil met het eufemisme zit hem in de spot

•    Toen zijn partij weer vier zetels had gewonnen in de peilingen reageerde de fractieleider met:‘Niet slecht’.
•    Ik had een twee voor het proefwerk, ik had dus wel een paar foutjes gemaakt.

Welk stijlfiguur herken je?
De tafels in het lokaal staan schots en scheef.

1. pleonasme
2. herhaling
3. opsomming
4. tautologie

Welk stijlfiguur herken je?
Wat een mooie rode aardbeien!

1. pleonasme
2. herhaling
3. opsomming
4. tautologie

Welk stijlfiguur herken je?
Ik erger me dood aan hem.

1. overdrijving
2. herhaling
3. climax
4. tautologie

Welk stijlfiguur herken je?
Ik had een twee voor mijn proefwerk, ik had dus wel wat foutjes gemaakt.

1. hyperbool
2. eufemisme
3. understatement
4. tautologie

Welk stijlfiguur herken je?
Ik sta al een eeuw op je te wachten.

1. eufemisme
2. hyperbool
3. anti-climax
4. climax

Climax of anticlimax
4. In het begin brulde hij het uit, maar na vijf minuten huilde alleen nog maar hij om vervolgens na een kwartiertje zo af en toe nog wat na te snikken.

1. Climax
2. Anticlimax

In welke zin staat een climax?

1. Uren, dagen, maanden, jaren vliegen voorbij.
2. Hij begon te brullen, te huilen en te snikken.

Een climax is een

1. herhaling
2. opsomming in drieën
3. lange opsomming
4. opsomming die naar een hoogtepunt voert

Welk stijlfiguur herken je?
De gele zonnebloemen maken de kamer veel gezelliger

1. pleonasme
2. tautologie

Opdracht: beeldspraak zoeken (5 minuten)

Wat? 

Ga op zoek naar voorbeelden van beeldspraak.

Waar? 

Krantenkoppen, slogans, reclames, uitdrukkingen, spreekwoorden.

Resultaat?

Minimaal drie voorbeelden van beeldspraak.

Per voorbeeld benoem je alle aanwezige/weggelaten elementen.

Lezen!

Tijd: 15 minuten

Hoe: In stilte! 

Zoek een gedicht!

Sla het op in taalportfolio

Opdracht: draag een gedicht voor

Wanneer? 

Volgende les

Hoe? 

Je declameert je een gedicht ‘live’ in de klas of indirect via het vertonen van een filmpje waarin je een gedicht declameert.