DNA en de celcyclus 4H/ 4V

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

H2: Cel en leven

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

DNA en de celcyclus

Doel en begrippen 

Je leert hoe cellen delen en hoe fouten in de celdeling kunnen leiden tot kanker

mitose, celcyclus, interfase, G1-fase, S-fase, G2-fase, G2-fase, M-fase, G0 fase, profase, metafase, anafase, telofase, pectine, middenlamel, cellulose, celstrekking, P53 eiwit, apoptose, kanker, tumor, metastaseren, bestraling, chemotherapie, cytostatica, immunotherapie

Levenscyclus van een cel

BINAS 76A

Wat gebeurt er met het DNA tijdens celcyclus?

Als de cel een nieuwe deling gaat voorbereiden wordt in de S-fase (van de interfase) het DNA verdubbeld.

Hierbij worden beide helften van de dubbele helix aangevuld met een complementaire streng (2 en 3)

Beide DNA moleculen blijven bij het centromeer aan elkaar verbonden (4)

Bij het begin van de M-fase (de daadwerkelijke celdeling) spiraliseren de DNA moleculen. Ze worden korter en dikker (5)

Ze krijgen dan de karakteristieke x-vorm die ook onder de microscoop te zien is (6)

Mitose - Profase

Kernmembraan verdwijnt

Chromosomen spiraliseren

Spoelfiguur ontstaat (celskelet)

Mitose - Metafase

Chromosomen liggen naast elkaar op de equator van de cel

Spoelfiguur bij de polen met trekdraden bij de centromeren van elk chromosoom

Elk chromosoom is verbonden met beide spoelfiguren

Mitose - Anafase

Trekdraden trekken de chromatiden uit elkaar.

De chromosomen zijn nu weer 'normaal'.

Mitose - Telofase

Chromosomen despiraliseren

Nieuw kernmembraan ontstaat

Spoelfiguren verdwijnen

Celdeling

Mitose

Moet ik dit leren?

BINAS 76B1

Mitose - Celdeling

Dieren: membraan snoert in.

Planten: Glad ER en golgisysteem versmelten in het equatoriaal vlak. Ze vormen blaasjes met pectine.

Die blaasjes vormen uiteindelijk een scheidingswand.

Beide cellen vullen de pectine aan met cellulose: nieuwe celwand.

Daarna volgt celstrekking (de cellen worden weer de oorspronkelijke grootte).

0

0

Celdeling worteltop

Welke fases van de mitose herken je?

In een bepaalde cel is de hoeveelheid DNA in de G1 fase p, Hoeveel DNA is er tijdens de anafase?

1. 2p
2. p
3. 1/2p

In een bepaalde cel is de hoeveelheid DNA in de G1 fase p, Hoeveel DNA is er aan het eind van de G2?

1. 2p
2. p
3. 1/2p

In een bepaalde cel is de hoeveelheid DNA in de G1 fase p, Hoeveel DNA is er in één kern na de celdeling?

1. 2p
2. p
3. 1/2p

Controle celdeling (vwo)

G1 fase: P53-eiwit gemaakt door een tumorsupressor-gen

Controle op DNA schade, celgrootte, voedingsstoffen.

Herstelenzymen proberen de fouten nog op te lossen, lukt dat niet dan volgt apoptose: gecontroleerde celdood.

Controle celdeling (vwo)

G2 fase: 

Controle op juiste replicatie van het DNA en celgrootte

Herstelenzymen proberen de fouten nog op te lossen, lukt dat niet dan volgt apoptose: gecontroleerde celdood.

Controle celdeling

M fase (metafase): 

Controle op juiste vorming spoelfiguur, elke chromatide is bij het centromeer verbonden met elk spoelfiguur

Herstelenzymen proberen de fouten nog op te lossen, lukt dat niet dan volgt apoptose: gecontroleerde celdood.

Tumor

Bij fouten in de genen die betrokken zijn bij (de controle van) de celdeling kan ongecontroleerde celdeling ontstaan: een tumor.

Kanker is een kwaadaardig tumor, een tumor die gemetastaseerd is (uitgezaaid).

Uitzaaiïngen zijn tumorcellen die loslaten en via het bloed/ lymfe in een ander orgaan doorgroeien.

Kanker- behandelingen

Chirurgie: verwijderen van de tumor

Bestraling: vernietigen van de tumor door radioactieve straling

Chemotherapie: cytostatica (geneesmiddel dat de celdeling remt) voorkomen celdeling, ook van tumorcellen. Andere stoffen voorkomen bloedvatvorming bij de tumor.

Immunotherapie: stimulering van het afweersysteem om zelf tumorcellen op te ruimen.

Doel en begrippen

Je hebt geleerd hoe cellen delen en hoe fouten in de celdeling kunnen leiden tot kanker

mitose, celcyclus, interfase, G1-fase, S-fase, G2-fase, G2-fase, M-fase, G0 fase, profase, metafase, anafase, telofase,  P53 eiwit (alleen vwo), apoptose (alleen vwo), kanker, tumor, metastaseren/ uitzaaien, bestraling, chemotherapie, cytostatica, immunotherapie