6.2 Wie heeft de macht?

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

6.2 Wie heeft de macht?

• Aan de orde komt:
• 1. het absolutisme of de succesvolle pogingen van vorsten in Europa om alleenheerschappij te verwerven.
• 2. op welke manier de verschillen tussen de burgerlijke cultuur en hofcultuur tot uiting kwamen.
• 3. welke invloed de nieuwe wetenschappelijke houding op het wereldbeeld van de mens had.

In de Nederlanden was géén vorst,

(itt de situatie in het buitenland)

maar lag het bestuur in handen van de rijke burgers (Holland/Zeeland)

XXX

Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

het gewest Holland betaalde 60 % van de defensielasten

bestuur in de Republiek:

• regenten in de Gewestelijke Staten
• gewesten soeverein: 
• wetgeving/belastingen/rechtspraak
• defensie en buitenlandse zaken in:
• Staten-Generaal, belangrijk:
• raadspensionaris van (gewest) Holland
• daarnaast: stadhouder > 
• aanvoerder Staatse leger 

Staten-Generaal

• Ridderzaal in Den Haag
• macht vergrootte door:
• bestuur generaliteitslanden en
• bemoeienis internationale handel in:
• VOC (1602) Van Oldenbarnevelt

problemen inherent aan bestuursvorm:

• Tussen raadspensionaris en stadhouder vaak machtsstrijd:
  
• Raadspensionaris behartigde de belangen van de rijke  burgers/handelaren/kooplieden > 
• internationaal goede contacten
• Stadhouder ontleende gezag aan militaire status >
• zocht oplossing voor conflicten met buitenland vaak in militair ingrijpen

stadhouder prins Maurits van Oranje                                (1576 - 1625)

Johan van Oldenbarnevelt raadspensionaris (1547 - 1619)

Onthoofding van Johan van Oldenbarnevelt op het Binnenhof

Standbeeld Van Oldenbarnevelt, tegenover het Binnenhof

0

Tijd van regenten en vorsten

• Kenmerkende Aspecten:
  


• 1. De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in   economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek
• 2. Het streven van vorsten naar absolute macht
• 3. De wetenschappelijke revolutie

geen centralisatie in de Nederlanden

• 1581: Acte van Verlatinghe > 
• geen koning meer > Republiek
• 'Zeven Verenigde Provinciën
• Oranjes bleven stadhouder,
• geen koning
• wèl veel invloed in handen van:
• Willem III (stadhouder-koning)
• 1672 - 1702

Absolutisme in Frankrijk:

• In de loop van de Middeleeuwen macht vorsten aangetast door: 
• Stedelijke parlementen en de Staten-Generaal (1302), waarin vertegenwoordigd:
• adel / geestelijkheid / stedelijke burgerij 
• o.a: toestemming nieuwe belastingen

reactie Franse hof op beperking macht:

• 1614: Etats Généraux niet meer bijeengeroepen door vorsten (-1789)
• ambtenarenapparaat uitbreiden +
• rechtstreekse belastingen >
• adel buiten spel gezet
• vanaf 1661: centralisatie door Lod. XIV 
• 4 terreinen:

1. politiek:

• de vorst neem alle beslissingen 
• ambtenaren rapporteren aan hem
• vorst bepaalt nieuwe wetten
• censuur ingevoerd
• rechtvaardiging:
• - 'droit divin' >
• - ' l'état c'est moi' >
• - belangen staat = belangen vorst

2. militair

• opbouw van een 'staand' leger
• professioneel georganiseerd:
• training / uitrusting / salaris
• rangen op basis van geschiktheid
• bijkomend voordeel: 
• invloed adel beperkt

3. Economisch:

• mercantilisme =
• het bevorderen van de eigen handel door:
• invoerrechten +
• inperken van mogelijkheden om handel te drijven (oa havenverbod)
• Doel: 
• geld voor leger en hofhouding (Versailles)

4. Religieus

• Lodewijk XIV was katholiek >
• Bossuet: 'Droit Divin' 
• - God houdt de wereld bijeen,
• - Lodewijk XIV houdt Frankrijk bijeen
• eiste eenvormigheid >
• herroepen (1685) van Edct van Nantes (1598) >


• hugenoten vervolgd,
• velen vluchtten o.a. naar Nederland
• financiële problemen, verergerd door:
• vele oorlogen onder Lod. XIV
• 
  

Korte filmische impressie van het Paleis van Versailles

0

Madame de Maintenon

maîtresse van de Zonnekoning

Maria Theresia van Oostenrijk

echtgenote Lodewijk XIV

Histoclip:

Documentaire over het leven aan het hof van Versailles

0

Lodewijk XIV

• als 'Zonnekoning'
• herkomst:
• hij speelde de hoofdrol in het 'Ballet van de Nacht' (1653)
• 7 dagen lang, 3000 toeschouwers
• de krachten van het kwaad (>Fronde edelen) legden het af tegen de opkomende zon

citaat Lodewijk XIV uit zijn memoires:

'Vanwege de uniciteit van de zon; vanwege de luister waarmee ze is omringd; vanwege het licht waarmee ze de andere sterren verlicht gelijk een hof; vanwege het goede dat ze overal brengt; vanwege het goede dat ze overal brengt; vanwege haar onophoudelijke beweging terwijl ze ogenschijnlijk stilstaat; vanwege haar vaste koers waarvan ze nooit afwijkt is ze onbetwistbaar het meest vitale en mooiste beeld van een groot monarch'

Kroning Lodewijk XIV 1654, Reims

• 'Ik beloof oprecht aan mijn onderdanen, in de naam van Christus, dat mijn regering te allen tijde de ware vrede van Gods kerk zal bewaren'
• paars fluwelen schoenen aan
• zwaard 'Joyeuse' (Karel de Grote) gekust
• 'le Sacre', christelijke zalving

0

Expansiedrang van Frankrijk:

• Lodewijk XIV: 'De Nederlanden zijn de noordgrens van Frankrijk'
• > 1672: Rampjaar
• Fr/Eng/Münster/Keulen
• Waterlinie ingezet >
• gewest Holland veilig
• wel: generaliteitslanden ingezet
• 1678: vrede van Nijmegen

Glorious Revolution in Engeland

• Parlement beperkt macht koning (Magna Carta, 1215)
• vooral burgerij en lage adel invloedrijk door economische macht
• wel strijd met hoge adel/koning > 
• burgeroorlog (1642-49) > Karel I onthoofd (!!) 
• Jacobus II (katholiek en absoluut): verjaagd (parlement)
• met steun van (protestantse) Willem van Oranje III (1688)
• was getrouwd met Maria Stuart (dochter Jacobus) > 
• stadhouder Republiek werd koning van Engeland: constitutioneel monarch

Willem III en Mary Stuart als jong paar

en als koning en koningin van Engeland, Ierland en Schotland

Glorious Revolution in Engeland(1689):

• Willem III ondertekende 'Bill of Rights':
• - parlement moet uitgaven vorst jaarlijks controleren (o.a. leger)
• - arrestatie van mensen mag slechts op bevel van de rechter.
• Veel oorlogen met Lodewijk XIV
• Overleden in 1702, kinderloos >
• 2e Stadhouderloze Tijdperk (-1747) muv Groningen/ Friesland
• regenten nadruk op neutraliteit
• oligarchie >
• corruptie > verzet onder bevolking