6.2 Om de macht

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

bestuur in de Republiek:

• regenten in de Gewestelijke Staten
• gewesten soeverein: 
• wetgeving/belastingen/rechtspraak
• defensie en buitenlandse zaken in:
• Staten-Generaal, belangrijk:
• raadspensionaris van (gewest) Holland
• daarnaast: stadhouder > 
• aanvoerder Staatse leger 

Staten-Generaal

• Ridderzaal in Den Haag
• macht vergrootte door:
• bestuur generaliteitslanden en
• bemoeienis internationale handel in:
• VOC (1602) Van Oldenbarnevelt

problemen bestuur Republiek werkten soms door in economie:

• Tussen raadspensionaris en stadhouder vaak machtsstrijd:
  
• Raadspensionaris behartigde de belangen van de rijke  burgers/handelaren/kooplieden > 
• internationaal goede contacten
• Stadhouder ontleende gezag aan militaire status >
• zocht oplossing voor conflicten met buitenland vaak in militair ingrijpen

stadhouder prins Maurits van Oranje                                (1576 - 1625)

Johan van Oldenbarnevelt raadspensionaris (1547 - 1619)

Onthoofding van Johan van Oldenbarnevelt op het Binnenhof

Standbeeld Van Oldenbarnevelt, tegenover het Binnenhof

0

Vervolg bestuur, nu in Frankrijk en Engeland

• Kenmerkende aspecten in dit hoofdstuk:
• 1.  Het streven van vorsten naar absolute macht
• 2. De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek
• 3. De wetenschappelijke revolutie

Absolutisme

• In de loop van de Middeleeuwen macht vorsten aangetast door: 
• Stedelijke parlementen en de Staten -Generaal, waarin vertegenwoordigd:
• adel / geestelijkheid / stedelijke burgerij 
• o.a: toestemming nieuwe belastingen

reactie Franse hof op beperking macht:

• 1614: Etats Généraux niet meer bijeengeroepen door vorsten (-1789)
• ambtenarenapparaat uitbreiden en
• rechtstreekse belastingen >
• adel buiten spel gezet
• vanaf 1661: centralisatie door Lod. XIV
• onderdelen:

1. politiek:

• de vorst neem alle beslissingen zelf
• door hem aangestelde ambtenaren rapporteren aan hem
• vorst bepaalt nieuwe wetten
• censuur ingevoerd
• rechtvaardiging:
• 'droit divin'

2. militair

• opbouw van een 'staand' leger
• professioneel georganiseerd:
• training / uitrusting / salaris
• rangen op basis van geschiktheid
• bijkomend voordeel: 
• invloed adel beperkt
• Lodewijk wilde uitbreing

3. Godsdienst

• Lodewijk XIV was katholiek >
• eiste eenvormigheid >
• Edict van Nantes ingetrokken (1685)
• hugenoten vervolgd,
• velen vluchtten o.a.
• naar Nederland
• opmerking: 
• economisch gezien was dit een groot drama voor Lodewijk (kapitaalvlucht)

4. Economisch:

• mercantilisme =
• het bevorderen van de eigen handel door:
• invoerrechten +
• inperken van mogelijkheden om handel te drijven (oa havenverbod)
• Doel: 
• geld voor leger en hofhouding (Versailles)

Madame de Maintenon

maîtresse van de Zonnekoning

Maria Theresia van Oostenrijk

echtgenote Lodewijk XIV

Documentaire over

Lodewijk XIV aan het hof van Versailles (14 min)

0

Lodewijk XIV

• als 'Zonnekoning'
• herkomst:
• hij speelde de hoofdrol in het 'Ballet van de Nacht' (1653)
• 7 dagen lang, 3000 toeschouwers
• de krachten van het kwaad (>Fronde edelen) legden het af tegen de opkomende zon

Kroning Lodewijk XIV 1654, Reims

• 'Ik beloof oprecht aan jhet christelijke volk, en mijn onderdanen, in de naam van Christus, dat mijn regering te allen tijde de ware vrede van Gods kerk zal bewaren'
• paars fluwelen schoenen aan
• zwaard 'Joyeuse' (Karel de Grote) gekust
• 'le Sacre', christelijke zalving

geen centralisatie in de Nederlanden

• 1581: Acte van Verlathinge > 
• geen koning meer > Republiek
• 'Zeven Verenigde Provinciën
• Oranjes bleven stadhouder,
• geen koning
• wèl veel invloed in handen van:
• Willem III (stadhouder-koning)
• 1672 - 1702

geen centralisatie in Engeland, Ierland

en Schotland:

Glorious revolution

• Parlement wist macht uit te breiden,
• vooral burgerij en lage adel invloedrijk door economische macht
• wel strijd met hoge adel/koning > 
• burgeroorlog (1642-49) > Karel I onthoofd (!!) 
• Jacobus II (katholiek en absolutistisch) verjaagd door parlement:
• met steun van (protestantse) Willem van Oranje III
• 'Glorious Revolution' (1688): rechten parlement erkend door Willem III
• was getrouwd met dochter Jacobus > werd koning van Engeland

Willem III en Mary Stuart als jong paar

en als koning en koningin van Engeland, Ierland en Schotland