§6.2 De samenleving in de vroege middeleeuwen - Adel en de geestelijken

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

§6.2 De middeleeuwse samenleving

De adel en de geestelijken

Lesdoelen

Je kan uitleggen:

• Wat het leenstelsel is
• Wat het verschil is tussen de seculiere en reguliere geestelijken
• Hoe de geestelijken invloed hadden op de samenleving

Sleep de kenmerken naar de juiste standen

Eerste stand

Tweede stand

Derde stand

De geestelijken

De adel

De boeren

Moest vechten

Moest werken

Moest bidden

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Rijke boer
(de heer)

De heer geeft 

• Bescherming
• Landbouwgrond

In ruil geeft de boer:

• Deel van oogst
• Herendiensten

Horigen

Rondreizend bestuur

Het rijk van Karel de Grote was erg groot:

Om dit te besturen wilde hij overal in zijn rijk zijn

Vaak stuurde hij een boodschapper, maar hij reisde zelf ook veel

Maar het was te traag en nam veel tijd in beslag

Er moest toch een betere manier zijn...

McDonald's

Stel je voor dat je de baas bent van McDonald's. Dan heb je 37.000 restaurants in 120 landen.

Het is natuurlijk erg lastig om in al deze restaurants alles in je eentje te kunnen regelen.

Dus wat is nou een goede oplossing voor dit probleem?

Je laat een aantal mensen jou helpen! Je leent de restaurants aan 120 mensen die in hun land alles regelen! Zij mogen bijvoorbeeld kiezen wat er op het menu komt en hoe reclame wordt gemaakt. In ruil hiervoor moeten ze jou alleen maar een deel van het geld geven.

Dan zijn we bezig met het leenstelsel! 

Het leenstelsel

Karel de Grote vroeg hulp aan de adel

Deze edelen mochten dan een stuk van het rijk besturen

Het gebied bleef van Karel, maar ze mochten het lenen

Dit noemen we het leenstelsel

Je kon graaf of hertog worden:

• Graaf: De baas in een klein gebied, een graafschap. Dit was minder belangrijk
• Hertog: De baas in een groot gebied, een hertogdom (bijvoorbeeld Brabant). Dit was erg belangrijk

De afspraken

De Leenheer

Houdt het gebied in bezit, maar leent het gebied aan iemand van adel.

De Leenman

Mag het gebied lenen en:

- Bestuurt het gebied

- Spreekt er recht

- Levert soldaten

- Mag inkomsten van het gebied houden

- Moet de leenheer trouw zijn

De persoon die een gebied uitleent

De persoon die een gebied leent

Bij wie hoort het?
Moet soldaten leveren

1. Leenheer
2. Leenman

Bij wie hoort het?
Mag rechtspreken

1. Leenheer
2. Leenman

Bij wie hoort het?
Leent het gebied uit

1. Leenheer
2. Leenman

Bij wie hoort het?
Mag de inkomsten van het gebied houden

1. Leenheer
2. Leenman

Probleem met leenstelsel

Veel leenmannen deden alsof het gebied hun bezit was

Soms gingen leenmannen het gebied opnieuw uitlenen

Op deze manier kreeg je achterleenmannen

Hierdoor hadden middeleeuwse koningen weinig macht

Zet de namen op de juiste plek

Leenheer

Leenman

Achterleenman

Verschillen tussen leenstelsel en hofstelsel

Leenstelsel	Hofstelsel
Afspraak tussen belangrijke edellieden (koning/hertogen)	Afspraak tussen lagere mensen (ridder/geestelijke/boer)
Gaat over een groot gebied (provincies van landen)	Gaat over een klein gebied (een dorp met omgeving)
Bepaalt hoe een gebied bestuurd wordt (politiek)	Bepaalt hoe mensen zichzelf onderhouden en met elkaar omgaan (economie/sociaal)

Filmpje

Verspreiding van het christendom

Soorten geestelijken

De geestelijken waren een belangrijke middeleeuwse groep

De geestelijken waren verdeeld in twee soorten

- Seculiere geestelijken

- Reguliere geestelijken

Seculiere geestelijken

Seculiere geestelijken leven tussen de andere mensen

Zij geven leiding aan de geloofsgemeenschap

Seculiere geestelijken leiden dus de dienst in een kerk

Iedere kerk had de leiding over een parochie

Seculier komt van het Latijnse saeculum, wat "van de wereld" betekent. Seculiere geestelijken leven dus in de "gewone" wereld.

Een parochie is een kleine groep gelovigen (de leden van de kerk), ongeveer zo groot als een dorp

Lees Seculiere geestelijken (p. 103) of zoek op internet. Er waren verschillende soorten seculiere geestelijken. Geef in het schema aan hoe de macht verdeeld was.

Paus

Kardinaal

Aartsbisschop

Bisschop

Dorpspriester

Filmpje

De monnik

Monniken en nonnen

Sommige christenen wilden zich volledig op God richten

Hiervoor zonderden zij zich af van de wereld

Deze monniken en nonnen leefden samen in een klooster

Hier konden zij hun leven aan God geven

Reguliere geestelijken

Deze monniken en nonnen waren reguliere geestelijken

In het klooster stond de abt of abdis aan het hoofd

Iedere monnik en non hoorde bij een bepaalde kloosterorde

Iedere kloosterorde heeft een eigen manier van God aanbidden

Monniken en nonnen leven volgens erg strenge regels, vandaar dus reguliere geestelijken

Filmpje

Op bezoek bij de monniken

In het klooster

Als je in het klooster kwam hoorde je vaak dit:

Monniken hadden twee grote taken: bidden en werken

Bidden kon in stilte of in zang, zoals je hoort

Het klooster was op deze taken ingericht

Hier is de slaapzaal. Alle monniken slapen in dezelfde ruimte. 

Om het klooster staat een kloostermuur. De muur beschermt de monniken tegen rovers en wilde dieren. 

Dit is de moestuin. De monniken verbouwen daar groente. 

Dit is de kerk. Dit is het belangrijkste gebouw van het klooster. Hier bidden de monniken. 

Dit is de eetzaal. Hier eten de monniken samen. Tijdens het eten leest één van de monniken voor uit de Bijbel. 

Dit is de kloostergang. Alle gebouwen in het klooster worden verbonden door een kloostergang. Deze heeft een dak, zodat de monniken niet nat worden als het regent. De monniken gebruiken de kloostergang ook om te lezen en te bidden. 

Dit is de kruidentuin. De monniken kweken zelf kruiden om te koken en om mensen beter te maken. Ze maken van sommige kruiden zalf, thee of olie. De monniken weten precies welk kruid zij nodig hebben. 

In de ziekenboeg zorgen de monniken ook voor de zieken. Alleen zij kunnen medische boeken lezen en hebben ervaring met het verzorgen van zieken.

In het scriptorium (schrijfzaal) schreven monniken boeken over. Doordat er geen drukpers was moest dit met de hand. Een monik kon jaren doen over één boek.

Naar de kerk

In de middeleeuwen was vrijwel iedereen christelijk (in Europa)

Ze gingen dan ook iedere zondag naar de kerk

Hier vertelde de priester over God en hoe mensen moesten leven (zodat je in de hemel kwam)

Machtige geestelijken

De geestelijken werden door meerdere redenen erg machtig:

Iedereen geloofde

In de middeleeuwen was vrijwel iedereen christelijk. In de kerk kon en een geestelijke de mensen dan ook veel vertellen en sterk beïnvloeden (hij had namelijk contact met God).

1

Leven na de dood

De geestelijken bereidden iedereen voor op een leven na de dood. Je moest dus wel doen wat de kerk zei, want anders kon het slecht met je aflopen.

2

Lezen en schrijven

Bijna alleen de geestelijken konden lezen en schrijven. Hierdoor hadden zij veel informatie (brieven) en kennis (boeken), waardoor koningen vaak hulp vroegen aan geestelijken. Daarnaast vertelden zij wat in de Bijbel stond, want mensen konden het zelf niet lezen.

3

Ban

De paus kon iedereen in de ban doen. Dan was je geen lid meer van de kerk en kwam je dus niet in de hemel. Veel mensen wilden de paus dus te vriend houden (onder andere met cadeautjes).

4

Rijkdom

De geestelijken hadden veel geld en konden zo veel betalen (schilderijen, beelden, gebouwen). Veel mensen waren afhankelijk van het werk dat de geestelijken hen gaven

5

Zet de taken van monniken in de juiste kolom

Godsdienstige taak

Sociale taak

Economische taak

Politieke taak

Verspreiden van geloof

Verzorgen van zieken

Landbouw verbeteren

Edelen helpen bij bestuur

Christelijke boeken schrijven

Onderdak geven aan pelgrims

Fokken van dieren

Kerken/kloosters bouwen

Filmpje

De monniken

Resumé

Pak je schrift

Schrijf voor jezelf op (of bedenk 4 vragen over) wat we deze les besproken hebben

Wie, Wat, Waarom, Wanneer

Huiswerk

Schrijf op in je agenda

Opdracht 4 & 21.2 a t/m d