Les 2 - Spanning, sfeer en Wagner (havo/vwo)

• Kunstzinnige oriëntatie
• Culturele en kunstzinnige vorming
• +3
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Introductie

In deze les leren leerlingen wat een leidmotief is en hoe dit terugkomt in klassieke muziek en in films. Daarnaast maken ze kennis met hoe muziek de sfeer van een filmscène kan beïnvloeden. Tot slot onderzoeken ze hoe een verhaal kunstenaars op verschillende manieren kan inspireren. En geven ze hun eigen interpretatie weer in een korte trailer.

Spanning, sfeer en interpretatie

In deze les leren leerlingen wat een leidmotief is en hoe dit terugkomt in klassieke muziek en in films. Daarnaast maken ze kennis met hoe muziek de sfeer van een filmscène kan beïnvloeden. Tot slot onderzoeken ze hoe een verhaal kunstenaars op verschillende manieren kan inspireren. En geven ze hun eigen interpretatie weer in een korte trailer.

Benodigdheden

Pen & Papier I Muziekfragmenten Les 2

Optioneel: Laptops /Smartphones om mee te filmen I de gratis app Cap Cut I Storyboard

Klik hier om naar de Beeldbieb te gaan.

Download hier de muziekfragmenten, docentenhandleiding en het werkblad van les 2.

Muziek wordt in films vaak gebruikt om een sfeer te versterken of om spanning op te bouwen. De film Jaws, 1975 gaat over een reusachtige haai die een badplaats in de Verenigde Staten terroriseert en staat bekend om zijn spanningsopbouw. 

Bekijk de volgende scene uit Jaws en beantwoord daarna de volgende vraag: 

• Wat maakt deze scène uit Jaws zo spannend? 

Kijk naar Kader (Close-up/Medium/Totaal), Licht en Geluid (hard/zacht, snel/langzaam, instrumentaal/gezongen). 

(25 min Onderdeel A) Leidmotief en Spanningsopbouw

Muziek wordt in films vaak gebruikt om een sfeer te versterken of om spanning op te bouwen. De film Jaws, 1975 gaat over een reusachtige haai die een badplaats in de Verenigde Staten terroriseert en staat bekend om zijn spanningsopbouw. 

Bekijk met leerlingen het filmfragment op de volgende slide  uit Jaws en bespreek daarna de vragen op slide 4-6

• Hoe weten we dat de haai gaat aanvallen?
• Zien we de haai ook echt in beeld?
• Wat maakt deze scène zo spannend?

Wat maakt deze

scène uit Jaws zo spannend?

Zien we de haai bijvoorbeeld ook echt in beeld?

Wat maakt deze scene zo spannend?

De spanning wordt opgebouwd door de muziek, de close up’s en het licht. Het is erg donker en door de close up’s zien we niet goed wat de mannen precies doen. Maar in deze scène is het geluid en de muziek wat voor de echte spanningsopbouw zorgt. Eerst hoor je geen muziek, behalve het zacht fluiten en praten van de spelers. Je hoort zacht op de achtergrond muziek wat bestaat uit lange tonen die samen een dissonant akkoord vormen (je hoort de tonen als het ware tegen elkaar aan schuren, het wringt) Wanneer de pier vanaf het water (perspectief van de haai) wordt gefilmd, horen we heel zacht muziek. De muziek wordt langzaam voller wanneer de sheriff informatie over haaien bekijkt. Op 1:51 hoor je plots het motief van de haai. Je hoort het motief in de lage strijkinstrumenten en deze wordt in een sneller tempo gespeeld. Dit motief blijf je horen terwijl de hoge strijkers en blazers eroverheen spelen. Plots wordt de muziek weer zachter, het gevaar lijkt even geweken. Op 2:32 zwelt de muziek opeens weer aan en hoor je in de laagte weer het snelle motief. De akkoorden zijn dissonant, de muziek gaat sneller en je hoort het volledige symfonieorkest spelen waardoor de spanning hoorbaar is.

Wat hoor je in de muziek dat je tóch weet dat de haai gaat aanvallen?

Bekijk de scène nu een keertje zonder geluid.  En beantwoord daarna de vraag op slide 7: 

• Is de scène zonder geluid nog steeds spannend? Waarom wel/ niet?

Beschrijf dit met woorden als Toonhoogte (hoog/laag), Tempo (snel/langzaam) en Dynamiek (sterk/zacht). 

Hoe weten we dat de haai gaat aanvallen?

De muziek wordt steeds sterker en we horen een bepaald aantal tonen die telkens terugkomen. In de muziek wordt het motief van de haai steeds herhaald, dit zorgt ervoor dat de spanning opbouwt. Het motief van de haai bestaat uit slechts 2 noten (paaa-da). Je hoort dat het motief door steeds meer instrumenten gespeeld wordt en dus ook automatisch sterker wordt.

Bekijk de scène nu een keertje zonder geluid, stel de leerlingen de volgende vragen (slide 9 en 10):

• Heeft dit hetzelfde effect? Waarom wel/niet?
• Welk fragment heeft hun voorkeur?

Is de scène zonder geluid nog steeds spannend? 

Waarom wel/niet?

Heeft dit hetzelfde effect? 

Waarom wel/niet?

Kijk je het fragment liever met geluid of juist zonder? 

Waarom wel/niet?

Heeft dit hetzelfde effect? 

Waarom wel/niet?

De haai zelf is in Jaws eigenlijk bijna niet te zien. Maar zijn aanwezigheid is de hele film duidelijk voelbaar. Deze wordt aangekondigd door een speciaal muziekstuk. Het muziekthema van de haai, zo'n muziekthema noem je ook wel leidmotief.

Luister naar het leidmotief van de haai.  Beantwoord de vraag: 

• Hoe hoor je dat de muziek de spanning opbouwt?

Luister naar  Toonhoogte (hoog/laag), Tempo (snel/langzaam) en Dynamiek (sterk/zacht). 

Leidmotief Haai

De haai zelf is in Jaws eigenlijk bijna niet te zien. Maar zijn aanwezigheid is de hele film duidelijk voelbaar. Deze wordt aangekondigd door een speciaal muziekstuk. Luister ongeveer 1 minuut en stel leerlingen 

Bekijk de volgende scene uit Star Wars Episode VI. Hier horen we het leidmotief van Darth Vader.  Beantwoord daarna de volgende vraag:

• Wat voor gevoel roept de muziek uit het Star Wars fragment bij je op?

 Een leidmotief is een specifiek stukje muziek dat wordt gekoppeld aan een personage (zoals de haai uit Jaws), voorwerp of gevoel. Zo krijgt de kijker extra informatie en wordt het makkelijker om het verhaal te volgen. Maar door het leidmotief op een bepaalde manier te spelen kan je als kijker ook informatie krijgen over hoe het personage zich voelt of over het karakter van het personage. 

Een klassiek voorbeeld van een leidmotief in films zie je terug in de Star Wars films en series. John Williams componeert een zeer duidelijk terugkerende melodie voor Darth Vader, de slechterik, die de “The Imperial March”wordt genoemd.

Een leidmotief is een specifiek stukje muziek dat wordt gekoppeld aan een personage (zoals de haai uit Jaws), voorwerp of gevoel. Zo krijgt de kijker extra informatie en wordt het makkelijker om het verhaal te volgen. Maar door het leidmotief op een bepaalde manier te spelen kan je als kijker ook informatie krijgen over hoe het personage zich voelt of over het karakter van het personage. 

Een klassiek voorbeeld van een leidmotief in films zie je terug in de Star Wars films en series. John Williams componeert een zeer duidelijk terugkerende melodie voor Darth Vader, de slechterik, die de “The Imperial March” wordt genoemd.

Bekijk met leerlingen het filmfragment op slide 15 en bespreek de vragen op slide 16 - 18.

Wat voor gevoel roept de
muziek uit het Star Wars fragment
bij je op?

Wat voor gevoel roept de muziek bij je op? 

Welke instrumenten hoor je in het Star Wars fragment?

Welke instrumenten hoor je? 

Je hoort een symfonieorkest spelen. Het typische leidmotief wordt gespeeld door de koperblazers (o.a. trompet en trombone). Op de achtergrond hoor je een snel motief gespeeld door de strijkers en het slagwerk. Accenten zitten vooral in het hoge hout (fluit, klarinet, hobo).

Wat vertelt de muziek over het karakter van Darth Vader?

Leidmotieven komen oospronkelijk uit de klassieke muziek en werden vooral veel gebruikt in de opera. Richard Wagner (1813 - 1883) was de eerste die leidmotieven gebruikte in zijn opera's en muziek. In de opera Tristan & Isolde komen bv. 45 verschillende leidmotieven voor zodat je het verhaal goed kan volgen. De leidmotieven zijn gekoppeld aan personages, voorwerpen, natuurverschijnselen of emoties. 

Wie is Wagner?

De componist van deze les is Richard Wagner. Maar wie was deze componist eigenlijk? Doe in tweetallen een mini bronnenonderzoek om je in de componist te verdiepen (je hebt 10 min. de tijd). 

Bedenk vervolgens hoe een leidmotief voor/over Wagner zou klinken.  

Vul je antwoord in bij de poll op slide 16. 

(15 min Onderdeel B) Leidmotief puzzel

Leidmotieven komen oorspronkelijk uit de klassieke muziek en werden vooral veel gebruikt in de opera. Richard Wagner (1813 -- 1883) is een wereldberoemde componist van klassieke muziek. Net als John Williams is hij bekend geworden door zijn gebruik van leidmotieven. Wagner was namelijk de eerste die leidmotieven ging gebruiken in zijn opera’s. Zijn bekendste werk is de enorme operacyclus Der Ring Des Nibelungen (vier opera’s van samen bijna 17 uur). In deze opera’s komen meer dan vierhonderd leidmotieven voor en dat was ook echte noodzaak, omdat het verhaal zo lang was dat je anders de draad kwijtraakte. De leidmotieven waren gekoppeld aan personages, voorwerpen, natuurverschijnselen of een bepaalde emotie.

Laat leerlingen het volgende voorbeeld van het begin de wereld/natuur horen uit Der Ring des Nibelungen zodat ze een beeld krijgen van een leidmotief in klassieke muziek (0.09 min.)

https://schooltv.nl/video-item/de-duitse-componist-richard-wagner-grote-naam-in-de-geschiedenis-van-de-opera

Als jij een leidmotief zou moeten maken over Wagner, hoe zou deze dan klinken? Kies uit:

Snelle sterke hoge tonen

Snelle sterke lage tonen

Snelle zachte hoge tonen

Snelle zachte lage tonen

Langzame sterke hoge tonen

langzame sterke lage tonen

langzame zachte hoge tonen

Langzame zachte lage tonen

Heb je een ander idee?

De leidmotieven kunnen dus gekoppeld zijn aan personages, voorwerpen, natuurverschijnselen of emoties.  

Maak de leidmotieven puzzel op slide  18 met leidmotieven uit de opera Tristan und Isolde. Welk muziekfragment hoort bij welke gebeurtenis, voorwerp of emotie? 

Lees eerst voordat je begint de korte omschrijving (synopsis) van de opera.

Synopsis Tristan und Isolde

In een gevecht raakt Tristan gewond en hij komt bij Isolde Goudhaar die hem geneest. Koning Marke wil trouwen en zijn neef Tristan gaat Isolde voor hem halen. Haar moeder maakt een liefdesdrank die bedoeld is voor Isolde en de koning, maar deze wordt per ongeluk door Tristan en Isolde gedronken waardoor zij verliefd op elkaar raken…

De Liefdesdrank

Door een vergissing drinken Tristan en Isolde een liefdesdrank waardoor ze verliefd worden op elkaar. Deze liefdesdrank heeft zijn eigen leidmotief. 

Tristan als Held

Tristan is in het begin van het verhaal de grote held. Hij heeft verschillende gevechten gewonnen en is een goede ridder. Een edelman met een hoge status. 

Marke’s verdriet

Wanneer Tristan wordt betrapt door Koning Marke en zijn mannen, zingt de koning over de pijn die hij voelt omdat zijn neef twee gezichten blijkt te hebben. De koning uit zijn verdriet en pijn. 

Verlangen

Tristan en Isolde verlangen er naar om bij elkaar te zijn maar hun liefde is gedoemd. Isolde is voorbestemd om te trouwen met Koning Marke, de neef van Tristan. 

Leidmotieven Puzzel

De Liefdesdrank

Tristan als held

Marke’s verdriet 

Verlangen

Luister naar de vier verschillende leidmotieven uit de opera Tristan en Isolde en lees de korte omschrijving (onder de foto's als hotspot). Welk leidmotief hoort bij welke omschrijving?

Verlangen

Tristan en Isolde verlangen er naar om bij elkaar te zijn maar hun liefde is gedoemd. Isolde is voorbestemd om te trouwen met Koning Marke, de neef van Tristan.

Marke’s verdriet

Wanneer Tristan wordt betrapt door Koning Marke en zijn mannen, zingt de koning over de pijn die hij voelt omdat zijn neef twee gezichten blijkt te hebben. De koning uit zijn verdriet en pijn.

De Liefdesdrank

Door een vergissing drinken Tristan en Isolde een liefdesdrank waardoor ze verliefd worden op elkaar. Deze liefdesdrank heeft zijn eigen leidmotief.

Tristan als Held

Tristan is in het begin van de opera de grote held. Hij heeft verschillende gevechten gewonnen en is een goede ridder. Een edelman met een hoge status.

Bekijk de trailer van Seattle Opera en van de film. Beide zijn versies van het Tristan en Isolde verhaal. Beantwoord daarna de volgende vraag op slide 22: 

• Waarom zijn de fragmenten zo verschillend? 

Kijk naar Kader (Close-up/ Medium/ Totaal), Handeling (wat gebeurd er) en Geluid (hard/zacht, snel/langzaam, instrumentaal/gezongen). 

Soms gebruiken filmmakers en componisten een verhaal als inspiratie. Zo is Tristan en Isolde een verhaal uit de Arthur cyclus en de eerste versie is waarschijnlijk geschreven in de zevende of achtste eeuw. In 1865 gebruikt Richard Wagner deze legende als inspiratie voor zijn opera. En in 2006 heeft Kevin Reynolds hetzelfde verhaal als basis gebruikt voor de film Tristan & Isolde.

(50 min Onderdeel C)Tristan und Isolde

Liever een les van 60 minuten? Laat leerlingen dan alleen de trailers bekijken en de vragen bespreken en geef het maken van de trailer eventueel op als huiswerk.

Soms gebruiken filmmakers en componisten een verhaal als inspiratie. Zo is Tristan en Isolde een verhaal uit de Arthur cyclus en de eerste versie is waarschijnlijk geschreven in de zevende of achtste eeuw. In 1865 gebruikt Richard Wagner deze legende als inspiratie voor zijn opera. En in 2006 heeft Kevin Reynolds hetzelfde verhaal als basis gebruikt voor de film Tristan & Isolde. Laat leerlingen nu de volgende twee trailers bekijken (slide 23 en 24):

1. Seattle Opera, 2022

2. Tristan en Isolde, 2006

Bespreek daarna samen de vragen op slide 25 - 27. 

Waarom zijn de fragmenten

zo verschillend? 

Beschrijf dit met woorden als Kader (Close-up/ Medium/ Totaal), Handeling (wat gebeurd er) en Geluid (hard/zacht, snel/langzaam, instrumentaal/gezongen)

Waarom zijn de fragmenten zo verschillend? 

Welk fragment spreekt je
het meeste aan en waarom?

Welk fragment spreekt je het meeste aan en waarom?

Discussievraag

De eerste versie van Tristan en Isolde komt al uit de Middeleeuwen. 

Wat vind jij; Mag een maker de vrijheid nemen om een verhaal van iemand anders naar zijn/haar hand te zetten?  

(5 min onderdeel C) Discussievraag dimensie Feit en Fictie

Mocht je minder tijd hebben, sla dit onderdeel dan over.

Iedere les krijgen leerlingen 5 minuten de tijd om met elkaar in gesprek te gaan over een stelling die aansluit bij de les en een ckv-dimensie. Je kan dit onderdeel volledig klassikaal bespreken of leerlingen in groepjes van 2- 4 met elkaar laten discussiëren. Gebruik de timer om leerlingen 3 minuten onderling te laten praten en gebruik vervolgens de overige 2 minuten om klassikaal te bespreken hoe ze over de stelling denken.

Discussievraag Feit en Fictie

De eerste versie van Tristan en Isolde komt al uit de Middeleeuwen.

• Wat vind jij; Mag een maker de vrijheid nemen om een verhaal van iemand anders naar zijn/haar hand te zetten?

Stap voor stap

1. Maak in drietallen een eigen trailer voor het verhaal van Tristan en Isolde.  De trailer mag max. 1 min. duren. 
2. Bedenk eerst samen wat jullie willen laten zien door een storyboard te maken. 
3. Let goed op de muziek die je gebruikt. Deze moet passen bij de sfeer en spanning van de trailer. 

Aan de slag!

Je hebt twee verschillende versie van Tristan en Isolde bekeken. Maar hoe ziet jouw versie er uit? Maak in drietallen een trailer van max. 1 min. waarin je verbeeld hoe jullie Tristan en Isolde zouden verfilmen. 

wat is een storyboard?

Een storyboard is een verzameling uitgetekende shots van scènes uit een filmscript zoals de regisseur wil dat ze eruitzien. Ze zijn bedoeld om de acteurs en de crew te helpen een beeld te krijgen van hoe de scène eruit moet komen te zien.

Wat vertelt jouw trailer?

Laat leerlingen vervolgens in groepjes van drie met de gratis app Cap Cut een korte trailer van 30 seconden opnemen waarin ze hun eigen interpretatie van het Tristan en Isolde verhaal verwerken. Ze kunnen voor extra inspiratie de korte samenvatting van de film of opera doorlezen. Geef hen mee om rekening te houden met de muziek die ze kiezen. Deze moet passen bij de sfeer en spanningsopbouw van wat we zien.

Tip: Leerlingen kunnen de site https://www.pexels.com/nl-nl/ gebruiken om gratis rechtenvrij beeldmateriaal te zoeken wat ze voor hun trailer kunnen gebruiken. Zo hoeven ze niet zelf beeldmateriaal te filmen. 

Wat heb je deze
les geleerd?

Afsluiting (5 min)

Bekijk samen een aantal trailers of bespreek de volgende vragen: 

• Wat heb je deze les geleerd?
• Denk je dat je nu een leidmotief kan herkennen?

Denk je dat je nu een leidmotief kan herkennen?

😒🙁😐🙂😃