Par. 8.2 Een nieuwe samenleving

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

8.2 Een nieuwe samenleving

Kenmerkende aspecten:

32. Discuccies over de 'sociale kwestie'

34. De opkomst van emancipatiebewegingen

36. De opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme

citaat J.J.Cremer over het leven van de fabriekskinderen (lesboek)

 ‘Het is winter in Leiden. Donker en licht strijden met elkaar. De wind probeert de gasvlammen van de lantaarns te doven. In een armoedige woning slapen een man, een vrouw en vijf kinderen. Als de klok zes uur slaat, wordt de vrouw wakker en loopt naar de bedstee waar de drie oudste kinderen slapen. Ze worden ruw gewekt door hun moeder, krijgen een koude aardappel en moeten naar de fabriek. Saartje is ziek. Haar hoofd bonkt en ze heeft koorts, maar ze mag niet thuisblijven. Het jongste kind, Sander, tien jaar oud, slaapt nog half als hij de koude nacht ingaat. Zijn oudere broer Evert wil hem voorttrekken, maar Sander bijt hem. Daarop laat Evert hem los en Sander legt zijn hoofd op de stoep, om verder te slapen. Bij de fabriek stromen de kinderen van alle kanten toe.’

Dagindeling arbeider gedurende industriële revolutie

5 uur:                                Opstaan en eten
5.15:                                   Op weg naar de fabriek

5.20:                                  Aankomst in de fabriek

5.30-12.30:                     Werken

12.30:                                Pauze

12.40:                                Einde pauze, terug aan het werk

18.30:                                Einde werkdag

18.35:                                Terug naar huis 

18.40:                                 Eten

19.00:                                 Slapen

• Mannen na 19.00 veelal naar de kroeg 
• Vrouwen na 19.00 veelal huishoudelijke taken
• Kinderen: ook hele dag aan het werk. 

Werkomstandigheden

• Onhygiënisch en (levens)gevaarlijke werkplaatsen
• Uitbuiting
  Kinder- en vrouwenarbeid
• Lage lonen
• Lange werktijden
• Geen sociale zekerheid
  Invaliden afhankelijk familie/armenzorg 
• Fabrieksbazen en opzichters hebben alle macht
  Mishandeling en verkrachting dagelijkse kost 
• Filmfragment Daens  (1992) over vrouwen- en kinderarbeid in de industrie 

sociale kwestie

langzamerhand worden de zorgen over de slechte leef- en werkomstandigheden van de arbeiders steeds groter.

"dokters en kraamvrouwen, waarschuwden voor de gevolgen van de slechte hygiëne voor de volksgezondheid."

Maar hoe moet dit opgelost worden en wie moet dat doen??

 "De sociale kwestie" = bezorgdheid over:

• toenemende armoede: krotwoningen, slechte hygiëne, geregeld uitbraak ziekten
• negatief gedrag in de arbeiderswijken: paste niet bij de christelijke normen van de beschaving
  Alcoholisme, prostitutie, geweld, hoge kindersterfte (30-50% sterfte voor 5e levensjaar)
  
  
  

  "De sociale kwestie" moet opgelost worden:

De liberale overheid doet weinig om deze situatie te veranderen: economische vrijheid te belangrijk , arbeiders moeten zelf verantwoording nemen.

Maar er moet iets gebeuren: liefdadigheid, heropvoedingskampen, allerlei "humanitaire hulp"  helpen niet...

Arbeiders moeten samen gaan werken in 

1. Vakbonden (door overheid lange tijd  verboden)

2. Politieke stromingen (communisten en sociaal-democraten)

Wie was Karl Marx? 

• Geboren in Trier, Duitsland (1818)
• Getrouwd in 1843, 3 kinderen
• Econoom, filosoof, journalist, geschiedkundige, politicoloog, socioloog, socialistisch revolutionair

 

 Marxisme 

communisme

• Volgens Marx is er altijd een tegenstelling tussen bezitters en niet-bezitters geweest. 
• in de 19e eeuw zijn het de kapitalisten tegenover de arbeiders.
• kapitalisten = bourgeoisie: zij worden steeds rijker fabrieksarbeiders  = proletariaat:steeds armer
• situatie arbeiders wordt slechter en slechter  (= Verelendung)
• revolutie van de arbeiders  (= Kladderadatsch) -> arbeiders nemen productiemiddelen over, bourgeoisie verdwijnt
  
• De productiemiddelen worden gemeenschappelijk bezit .

• Doel bereikt = klasseloze samenleving (heilstaat): een samenleving zonder bezit en zonder machtsverhoudingen. 

 Sociaaldemocratie

• Sociaal-democraten hebben dezelfde doelen als de Marxisten/ communisten
• doelen:
  Opkomen voor de armen
  Kiesrecht voor arbeiders
  Bereiken klasseloze samenleving
• Verschil: Ideaal bereiken via de  parlementaire weg
  
• rond 1900 : ontstaan sociale wetten onder Invloed sociaaldemocraten en liberalen :
  Afschaffing kinderarbeid onder 12 jaar (Kinderwetje van liberale Van Houten) + leerplichtwet 1901 ; woningwet;
  Pensioenwet, werkloosheidswet, ziektewet
  8-urige werkdag (40-urige werkweek) 

Pyramide der tyrannie 

Leg uit of de stelling klopt: 'De piramide laat zien hoe Karl Marx en Friedrich Engels de arbeiderssituatie zagen, maar ook hoe dit probleem volgens hen kon worden opgelost.'

• Marx en Engels zagen de arbeiders als ruggengraat van de maatschappij: zij dragen alle lasten (=het probleem). Arbeiders moeten hier tegen in opstand komen (= oplossing)
  
  
• wanneer de arbeiders weigeren de lasten te dragen, verdwijnt de basis van de maatschappij en dondert de hele pyramide in elkaar.....

Reactie 1 op sociale kwestie: vakbonden

• Vakbonden: Samen staan we sterk!
• Verboden door overheid
  Belemmering vrije economie, 
• In Engeland: de chartisten
  Tegen alcoholisme/verloedering
  Voor algemeen kiesrecht voor mannen

Reactie 2 op sociale kwestie: politiek-maatschappelijke stromingen

• Socialisme, strijdt voor: 
  Betere woon- en werkomstandigheden
  Hogere lonen
  Gelijke rechten
  algemeen kiesrecht
• Rond 1914 (Eerste Wereldoorlog) splitsing binnen socialisme
  - Marxisme-communisme
  - Sociaaldemocratie