3.4 Geslachtschromosomen

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

3.4 Geslachtschromosomen

- Wat weet je nog?

- Uitleg over 3.4

- Aan de slag

Leerdoelen

3.4.1 Je kunt beschrijven hoe geslachtschromosomen het geslacht van een mens bepalen.

3.4.2 Je kunt een kruisingsschema maken voor X-chromosomale overerving en de frequentie van bepaalde genotypen en fenotypen van nakomelingen hieruit afleiden.

3.4.3 Je kunt de frequentie van bepaalde genotypen en fenotypen van nakomelingen afleiden uit een stamboom over X-chromosomale overerving.

Leg uit hoe het geslacht bepaald wordt bij de bevruchting.

Iemand bekijkt het karyogram van een gezonde kat. Dit karyogram heeft een oneven aantal chromosomen.
Is dit karyogram afkomstig van een geslachtscel of van een lichaamscel van de kat?

Is dit karyogram van een man of vrouw? Leg uit

Alle nakomelingen uit de F1 hebben genotype Rr.

Welke beschrijvingen horen bij deze nakomelingen?

Alle nakomelingen uit de F1 zijn                                       voor de eigenschap. 

Alle nakomelingen hebben dit fenotype:

Homozygoot

Heterozygoot

Geslachtschromosomen

Zaadcel beslist: X --> vrouw, Y --> man.

Eicel geeft altijd ...?

Geslachtschromosomen zitten in alle 

lichaamscellen! (want horen bij DNA)

Bij zoogdieren en fruitvliegjes hetzelfde als bij ons. Bij vogels en sommige vissen juist omgekeerd (XX = man en XY = vrouw).

X-chromosomaal

Genen liggen soms op geslachtschromosomen.

Y-chromosoom is korter dan X, dus 

bevat bepaalde genen niet.

Gen alleen op X = X-chromosomaal, Y

heeft dan dus geen allel voor die eigenschap.

Voorbeeld?

Notatie kruisingsschema

Voorbeeld: een kleurenziende moeder, die drager is van het allel voor kleurenblindheid krijgt een kind met een kleurenziende man. 

- Wat is de kans is dat er een kleurenblinde zoon wordt geboren? 

- Wat is de kans dat er een kleurenblinde dochter wordt geboren?

Fruitvliegjes

Bij fruitvliegjes liggen de allelen voor rode en witte oogkleur in het X-chromosoom. Het allel voor rode oogkleur (X^A) is dominant over het allel voor witte oogkleur (X^a). 

Een homozygoot vrouwtje met rode ogen wordt gekruist met een mannetje met witte ogen. De F₁-vliegjes worden onderling gekruist. Welke fenotypen komen voor in de F₂ en in welke verhouding?

Stappen:

1. Genotype ouders vaststellen.

2. Allelen invullen in kruisingsschema.

3. Kruisingsschema verder invullen.

4. Kruisingsschema aflezen --> antwoord.

X-chromosomaal

Hoe zie je of de aandoening dominant of recessief is? (als het niet gegeven is).

Dominant dan:

- Check 1: homozygoot gezonde moeder, alle zoons gezond.

- Check 2: ziekte vader, alle dochters ziek

Recessief dan:

- Check 1: zieke moeder krijgt alleen maar zieke zoons.

- Check 2: gezonde vader krijgt alleen maar gezonde dochters.

X-chromosomaal

In de afbeelding hiernaast is een stamboom van een familie, waarin rood-groen kleurenblindheid voorkomt. Het allel hiervoor ligt op een X-chromosoom en is recessief t.o.v. het allel voor het zien van normale kleuren. 

Van hoeveel % van de kinderen in de laatste generatie kan men verwachten dat ze deze vorm van kleurenblindheid vertonen?

In de afbeelding op de vorige slide is een stamboom van een familie, waarin rood-groen kleurenblindheid voorkomt. Het allel hiervoor ligt op een X-chromosoom en is recessief t.o.v. het allel voor het zien van normale kleuren. Van hoeveel % van de kinderen in de laatste generatie kan men verwachten dat ze deze vorm van kleurenblindheid vertonen?

1. 0
2. 25
3. 50
4. 100

Aan de slag

Maak 40 t/m 48 van 3.4 (af op dinsdag 7 januari).

Klaar? Nakijken. Let op: noteer je het goed?

Begrijp je alles? --> 'ja' op leerdoelenkaart invullen. 

Begrijp je dingen niet? --> stel vragen!

Daarna --> oefenen via biologiepagina.nl