2.1 Verlichte denkbeelden (1650-1789)

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

2 De verlichting in theorie en praktijk (1650-1900)

2.1 Verlichte denkbeelden

(1650-1789)

Leidende vraag

Welke ideeën ontstonden tijdens de verlichting over een meer rechtvaardige samenleving?

KA

Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen

Het vermogen om geluk te delen: Formule van Hutcheson (1725)

BA = M + SA = M + I, and therefore B = (M + I)/A

B = benevolence
A = ability
S = self-love
I = interest
M = moment of good

Hoe past de formule van Hutcheson bij de verlichting?

Het schild van Minerva

Kennis leidt tot verdraagzaamheid en gelijkheid

Man en vrouw zitten te lezen.
Geloofspersonen zijn met elkaar in gesprek.

Boeken en kranten liggen klaar voor verzending.

Het schild van Minerva

0

Hobbes

• Volgens Thomas Hobbes (1588-1679 ) is de mens van nature slecht
• Homo homini lupus ("De cive, 1651) De mens is een wolf voor zijn medemens
• Er is een sterke leider nodig om de mens tegen zichzelf te beschermen 
• De vorst neemt de beslissingen anders ontstaat er chaos

John Locke en het absolutisme 

Absolutisme -> de koning heeft alle macht, alles wordt door hem bepaald (Lodewijk XIV)

John Locke - een verlichte denker -> tegen absolutisme   

Ieder mens heeft bij de geboorte gelijke rechten -> Natuurrechten 

Welke vorst staat lijnrecht tegenover Locke zijn ideeen? Leg ook uit waarom

MONTESQUIEU

Charles Louis de Secondat, baron de La Brède et de Montesquieu

Montesquieu: Trias Politica

Wanneer ontstond de verlichting?

1. 1520
2. 1740
3. 1650
4. 1600

Voltaire was een?

1. Atheïst, dit is iemand die gelooft dat god de wereld geschapen heeft, maar zich er daarna niet meer mee bemoeit.
2. Deïst, dit is iemand die niet gelooft dat er een god is.
3. Atheïst, dit is iemand die niet gelooft dat er een god is.
4. Deïst, dit is iemand die gelooft dat god de wereld geschapen heeft, maar zich er daarna niet meer mee bemoeit.

Wie bedacht de trias politica?

1. Spinoza
2. John Locke
3. Montesquieu
4. Rousseau

Voorbereiding:
Je maakt drie opdrachten

Maken 2.1:

- Als je een extra basis wilt leggen: 1 3 4 7

- Als je het al goed snapt: 2 8 9 16 19

- Verdieping: 17  20 21

Samenvatten (maar oefen wel met
vragen; 8 9 17 19  21!)

Radicale en gematigde Verlichting

Gematigde Verlichting: kleine veranderingen nastreven

- balans zoeken tussen oude en nieuwe ideeën

Radicale Verlichting: grote veranderingen nastreven

- democratie, vrijheid en gelijkheid vormen de basis van de samenleving

Gaston van Orleans (1608-1660); broer van koning Lodewijk XIII; wilde meer macht en streed tegen koning en adviseurs

Lodewijk XIII (1601-1643); 

kardinaal Richelieu (1585-1642): adviseur van Lodewijk XIII en Lodewijk XIV

kardinaal Mazarin (1602-1661): adviseur van Lodewijk XIV

Sociaal contract

Uitgangssituatie:

vorst heeft absolute macht door droit divin

Locke

contract tussen burgers en vorst:

• burgers leveren iets van hun vrijheid in

en dragen taken over aan vorst

• vorst beschermt burgers door wetgeving

• als een vorst dit niet goed doet, mag hij afgezet worden

John Locke (1632-1704)

Rousseau over democratie

Rousseau:

• De wil van het volk moet leidend zijn in het bestuur van een land (Is dat op het moment zo?)
• Een koning volgt alleen zijn eigen wil en nooit die van de mensen.
• Het absolutisme moet daarom plaatsmaken voor democratie.

Rousseau (1712 - 1778)

• Voorbeeld: 'edele wilde'
• De mens is van nature goed
  
• Beschaving heeft gezorgd voor ongelijkheid
• Tegen de gecultiveerde samenleving

Jean-Jacques Rousseau 

(1712 - 1778)

• Volkssoevereiniteit
• Regering moet de "algemene wil" uitvoeren
• Volksvergadering!

• Beschaving heeft gezorgd voor ongelijkheid

Verlichting

Ancien Regime

rationalisme

traditie

maakbare samenleving

verheffing van volksklasse

gelijkwaardigheid

vastleggen rechten en plichten 

volkssoevereiniteit

onderzoek en experiment

standenmaatschappij

oligarchie

absolutisme

stadhouder en regentenkliek

pruik

Welke uitleg hoort bij welk begrip?

natuurlijke rechten

rationeel optimisme

ancien régime

sociaal contract

verlicht absolutisme

Rechten die een mens vanaf zijn geboorte bezit en losstaan van de wetten die de overheid heeft ingesteld. Ze gelden voor iedereen en overal.

Een regeerwijze waarbij de vorst op absolute wijze regeert en streeft naar het bevorderen van het welzijn van het volk.

De bestuurlijke en sociale verhoudingen in de tijd van voor de Franse Revolutie, die werden gekenmerkt door een standensamenleving en absolutisme.

Denkbeeldig verdrag tussen de mensen onderling om een politieke samenleving of staat te vormen.

Het vertrouwen dat de samenleving beter en eerlijker kan worden door het gebruik van de ratio.

Rousseau (1712-1778)

Sociaal contract van individuen om natuurlijke vrijheid (die wordt bedreigd door het recht van de sterkste) te ruilen voor politieke vrijheid (veiligheid) --> Volkssoevereiniteit!

•  werkt met de Volonté General (de staat zorgt ervoor dat het algemeen belang gediend wordt).
  = anders dan Hobbes omdat..?

     = anders dan Locke omdat..?

Verlicht absolutisme

• Absolute vorsten baseren macht op Droit Divin
• Verlicht Absolute vorsten leggen nadruk op sociaal contract: dienaars van de staat
• Daarnaast steun aan verlicht filosofen, bouwen van bibliotheken, enzovoorts
• Voorbeelden: Catharina de Grote, Frederik de Grote, Jozef II
  
• Alles voor het volk, niets door het volk
  

Adam Smith

• Mensen streven altijd eigen voordeel na
• Vrije economie
• Tegen mercantilisme
  
• Wet van vraag en aanbod zorgt als onzichtbare hand voor zo groot mogelijke voorspoed

Wat is de beste opsomming van 'De verlichting'?

1. Sophie zag eindelijk het licht en zei: "Fiat lux!"
2. Humanisme, rationalisme en optimisme
3. Wetenschap, rationalisme en optimisme
4. Wetenschap, democratie en rationalisme

Aan wie / wat had de koning volgens Rousseau zijn positie te danken?

1. Aan god
2. Aan de Kerk
3. Aan de derde stand
4. Aan het volk

Lees de bron:

Welke bewering over de bron is niet juist?

1. Spinoza vond dat iedereen mocht zeggen wat hij wil.
2. Spinoza was een immigrant.
3. Spinoza was voor gewetensvrijheid.
4. Spinoza´s vrijheid werd eerst beperkt door de regels van de een Joodse geloofsgroep.

Welke van onderstaande personen heeft als eerste kritiek op de kerk?

1. Spinoza
2. Erasmus
3. Locke
4. Voltaire

Welke filosoof legde ongewild de theoretische basis voor de terreur namens het volk in 1793?

1. Rousseau
2. Montesquieu
3. Spinoza
4. Voltaire

Code Napoleon (1804)

Belgische Opstand (1830)

Verdrag van Verona (1822)

Spinoza over de invloed van God op het dagelijks leven

rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat wordt toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen

Voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme)

De opkomst van politiek-maatschappelijke stromingen: liberalisme, nationalisme, socialisme, confessionalisme en feminisme

De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap

De wetenschappelijke revolutie

KORTOM:
Het nieuwe denken ging eerst alleen over de natuur en de wereld. Totdat wetenschappers dit nieuwe denken gingen toepassen op de mens en maatschappij: 

• Hoezo is een koning aangewezen door God en mag hij als een God regeren?
• Wie mag het land besturen en hoe moet dat eerlijk gebeuren?
• Hoezo mag een koning zo maar meer belasting gaan vragen? 

Op weg naar de Franse revolutie!

Verwerking 2.1

https://geschiedenisendidactiek.wp.hum.uu.nl/lessen/leidende-vragen-verlichting/