Les 5

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

T5_3 Literaire analyse

Les 5

Programma

Uitleg

Zelfstandig werken

Afronding

Lesdoelen:

- aan het einde van de les weet je dat taal op een bepaalde manier op de voorgrond kan komen;

- en ken je een aantal nieuwe stijlfiguren;

- en beeldspraak;

- zodat je betekenis leert toekennen aan teksten.

Leerdoelen:

Deze week leer je:

• Over fictie en literatuur;
• Over de lezer en tekst.

Literair taalgebruik en betekenistoekenning?

2.1 Nadruk op taalgebruik

Taal > normaal bedoeld voor informatieoverdracht

Literaire tekst > juist aandacht voor de literaire verwoording

Er is veel aandacht voor het taalgebruik zelf > foregrounding

Het op de voorgrond brengen van een taaluiting (= foregrounding), omdat hij opvalt

Dat kan door stijlfiguren, beeldspraak, rijm of ritme

2.2 Stijlfiguren

Tegenstelling (antithese):

Herhaling (repetitio):

Paradox (schijnbare tegenstelling):

Opsomming (enumeratio):

Litotes:

Ironie:

Eufemisme:

Chiasme (kruistelling):

Parallellisme:

Pleonasme:

Tautologie:

Hyperbool:

Retorische vraag:

2.2 Stijlfiguren

Tegenstelling (antithese): leven - dood

Herhaling (repetitio): 'Je hebt mensen, en je hebt mensen' > semantiek

Paradox (schijnbare tegenstelling): De film was aangenaam griezelig. / Doe eens rustig aan, en rap een beetje!

Opsomming (enumeratio): Zij kocht bier, wijn, vodka en cola.

Litotes: 'Dat is niet slecht!' (terwijl je bedoelt dat iets mooi is)

Ironie: mild, niet kwetsend > verbale ironie: tegenovergestelde zeg je 'Studenten, dat zijn echt keurige mensen.'

Eufemisme: 'Mijn cavia is heengegaan.'

Chiasme (kruistelling): 'Op de fiets dacht hij aan zijn gedichten, terwijl hij in een gedicht zijn fiets bezong.

Parallellisme: herhaling van vergelijkbare grammaticale constructie > syntaxis

Pleonasme: witte sneeuw, groen gras, etc.

Tautologie: 'Hij lachte blij en verheugd.' / maar ... echter

Hyperbool: 'Jullie hebben me een eeuw laten wachten!'

Retorische vraag: 'Zijn we niet allemaal mensen van vlees en bloed?'

2.3 Beeldspraak en symboliek

Beeldspraak is een vorm van foregrounding > waarom?

Bij beeldspraak > heb je te maken met figuurlijk taalgebruik; het betekent iets anders dan wat er letterlijk staat

'Jouw kamer is een zwijnenstal.'

Bij beeldspraak is er altijd sprake van een object (iets letterlijks in de zin) en een beeld (daar waar naar verwezen wordt).

Wat is het object en beeld in 'Jouw kamer is een zwijnenstal.'?

Bij beeldspraak > heb je te maken met figuurlijk taalgebruik; het betekent iets anders dan wat er letterlijk staat

'Jouw kamer is een zwijnenstal.'

Bij beeldspraak is er altijd sprake van een object (iets letterlijks in de zin) en een beeld (daar waar naar verwezen wordt).

Wat is het object en beeld in 'Jouw kamer is een zwijnenstal.'?

Object = jouw kamer; letterlijk in de zin, wordt vergeleken met

Beeld = een zwijnenstal, niet letterlijk, is een beeld dat opgeroepen wordt

2.3 Beeldspraak en symboliek

Er zijn verschillende vormen van beeldspraak: metaforen, metonymia, personificatie, synesthesie en symboliek

1. Metafoor > sprake van een overeenkomst tussen beeld en object

- Vergelijking met als > object en beeld worden beide genoemd: Zo rood als wijn. Wijn = het object, rood = het beeld

- Vergelijking zonder als (asyndetische vergelijking) > Dit papier, mijn huid. Dit papier = het beeld, mijn huid = het object

- Metafoor in engere zin > alleen het beeld is aanwezig: 'Een trouwe wachter stond op het hoge duin.'  wie concreet?

2. Metonymia

- Maker voor product: 'Dat is een mooie Rembrandt.'

- Materiaal voor product: 'Mevrouw Derksen heeft goud gewonnen tijdens het nationale spellingdictee.'

- Verpakking voor inhoud: 'Doe mij nog maar een blikje.'

- Deel voor geheel (pars pro toto): 'De mannenstemmen fluisterden.' > mannenstem i.p.v. man zelf

- Geheel voor deel (totum pro parte) > 'Nederlands heeft met 3-1 gewonnen van Duitsland.' 

2.3 Beeldspraak en symboliek

Er zijn verschillende vormen van beeldspraak: metaforen, metonymia, personificatie, synesthesie en symboliek

3. Personificatie > levenloze voorwerpen krijgen menselijke eigenschappen: 'Schreeuwende kleuren'

4. Synesthesie > waarnemingen uit verschillende zintuigen worden gecombineerd: 'warme kleuren' / 'bruine geur' 

5. Symboliek > letterlijke woorden krijgen een diepere betekenis, denk aan het getal drie, een duif of een roos

2.4 Betekenistoekenning

Hoe stel je de betekenis van een tekst vast?

- Thematiek 

- Lezersactiviteit > betekenistoekennen

- Betekenisstructuren - woorden, woordgroepen, gebeurtenissen, situaties, passages en scènes

- Betekenistoekenning (= interpretatie) van de tekst

Zelfstandig werken

Maak 2, 7 en 17 van Module 2

Klaar? Maak 2 en 5 van Module 3

Afronding

Huiswerk: maak 2 en 5 van Module 3

De lesdoelen waren:

- aan het einde van de les weet je dat taal op een bepaalde manier op de voorgrond kan komen;

- en ken je een aantal nieuwe stijlfiguren;

- en beeldspraak;

- zodat je betekenis leert toekennen aan teksten.

Lesdoelen behaald?

1. Ja
2. Nee