BERGH: TH12 BS5 De organen voor vertering

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

Voedingsmiddelen en voedingsstoffen

Th12: Voeding en vertering

Lesverloop

1. Leerdoelen BS5 
2. Leer met je Boek en deze LessonUp
3. Kennis testen
4. Aan de slag: maak alle opdrachten in het boek.

B5: De organen voor vertering

Th12: Voeding en vertering

• Mondholte, keelholte en slokdarm
• Maag
• Lever, galblaas, alvleesklier en twaalfvingerige darm
• Dunne darm
• Blindedarm, dikke darm, endeldarm

12.5.1 Je kunt de delen van het verteringsstelsel noemen met hun functies en kenmerken.

12.5.2 Je kunt de verteringssappen noemen met hun functies.

Onder andere:

• darmsap, emulgeren, gal, maagportier, maagsap, maagsapklieren, maagzuur, speekselklieren, verteringsenzymen

Leerdoelen

Waar gaat deze basisstof over?

Begrippen

verteringsstelsel

Mondholte

Mondholte met tanden en kiezen

• Fijnmaken van voedsel >> doorslikken + oppervlaktevergroting + voedsel mengen met speeksel
  

Speekselklieren produceren speeksel:

• Enzym (amylase) verteert zetmeel tot glucose (deels)
• doden sommige bacteriën
• slijm: voedsel glijbaar maken

Oppervlaktevergroting

Kauwen >> voedsel verdelen in kleine stukken:

•  Oppervlakte van voedsel wordt vergroot
  
•  Enzymen kunnen voedingsstoffen beter bereiken
  

Werking van verteringsenzymen

Slikken

Tong duwt voedsel (met speeksel) naar keelholte:

• Slikreflex
  
• Huig sluit neusholte af
  
• Strotklepje sluit luchtpijp af
  
• Voedsel komt in slokdarm
  

 Slokdarm brengt voedsel naar maag (darmperistaltiek)

Slokdarm

Functie: Vervoer voedsel van mond naar maag

• Verteringssap: geen

Maag

Maagwand 

• kneed & mengt voedsel met maagsap
  

Maagsapklieren produceren maagsap:

• water
  
• maagzuur: zorgt voor zuur omgeving (laag pH)
• enzym (pepsine): verteert eiwitten (deels)

Waarom is er in de maag een heel zure omgeving?

Maagportier

Aan het eind van je maag zit een kringspier, de maagportier. 

• de maagportier kan de uitgang van je maag afsluiten. 
• de maagportier laat steeds kleine hoeveelheden voedsel door naar je twaalfvingerige darm. 
  

Je maag is dus ook een tijdelijke opslagplaats voor voedsel.

Wat zijn de voordelen dat het voedsel door de maagportier langer in de maag kan blijven?

Ligging van maag, lever, galblaas, alvleesklier en twaalfvingerige darm.

12-vingerige darm  

Functie: 

• Vervoer voedselbrij van maag naar dunne darm. 
• Maak zelf geen verteringssappen.
  

12-vingerige darm leeg? 

• Maagportier gaat open.
• Voedselbrij komt in de 12-vingerige darm.
• Door de afvoerbuis (zie afbeelding) komt in de 12-vingerige darm gal en alvleessap.

In de twaalfvingerige darm worden gal en alvleessap met de voedselbrij vermengd. 

• Vertering van eiwitten, koolhydraten & vetten

Lever

Lever heeft veel belangrijke functies. 

• Een van deze is het produceren van gal

• Gal wordt opgeslagen in galblaas
  
• Via galbuis naar afvoerbuis
  

Gal emulgeert vet, verteert het niet!  

Emulgeren van vetten = vet in kleine druppels verdelen >> oppervlakte vergroting.

+ GAL

Emulgeren (schematisch)

Alvleesklier

Functie: o.a. produceren van verteringssap, alvleessap:

• bevat water & meerdere enzymen
• functie: Verteren van eiwitten, koolhydraten, vetten
• via de afvoerbuis komt alvleessap in de twaalfvingerige darm terecht 

Ligging van dunne darm, blindedarm met wormvormig aanhangsel, dikke darm en endeldarm met anus (schematisch).

Dunne darm

Ong. 6m lang (bij volwassenen).

Darmsapklieren in wand produceren darmsap.

• Laatste vertering van eiwitten en koolhydraten
• Opnemen van verteringsproducten in het bloed (denk aan enorme oppervlakte darm).

De darmplooien hebben weer uitstulpingen: de darmvlokken. 

Door de lengte van de dunne darm, de darmplooien en de darmvlokken is de oppervlakte van de dunne darm erg groot.

• Wand is sterk geplooid
  
• Darmplooien met darmvlokken (samen met lengte >> enorm oppervlakte).
• Darmvlokken sterk doorbloed & wand is erg dun>> verteringsproducten snel in het bloed opgenomen. 
  

Dunne darm

In de darmvlokken liggen bloedvaten. Het bloed stroomt door de darmvlokken via de poortader naar de lever en vervolgens door je hele lichaam. 

In de dunne darm wordt het grootste deel van het water met de voedingsstoffen en verteringsproducten in het bloed opgenomen.

Ligging van maag, lever, galblaas, alvleesklier en twaalfvingerige darm.

Ligging van dunne darm, blindedarm met wormvormig aanhangsel, dikke darm en endeldarm met anus (schematisch).

Blinde darm

Nét onder overgang van dunne darm naar dikke darm.

• Geen functie
  


• Bij een ‘blindedarmontsteking’ is het wormvormig aanhangsel ontstoken en moet dan operatief worden verwijderd. De blindedarm zelf blijft zitten.

Dikke darm

Ong. 1,5m lang (bij volwassenen). Functies:

• Water uit voedsel onttrekken (anders  zou je te veel vocht verliezen en uitdrogen).
• Nuttige bacteriën helpen onverteerbare delen afbreken, zoals cellulose (in de celwanden van planten). Je lichaam maakt geen enzym aan dat cellulose kan verteren. Deze bacteriën leven van een deel van de energierijke verteringsproducten. De rest wordt opgenomen in het bloed. 
• Andere bacteriën in de dikke darm produceren andere nuttige stoffen, bijvoorbeeld vitamine K. Via de darmwand komen deze stoffen in je bloed.

Endeldarm 

Laatste deel v/h verteringskanaal. Functie:

• Tijdelijke opslag van ingedikte, onverteerde voedselresten. Deze dikke voedselbrij in de endeldarm noem je ontlasting.

Anus: de kringspier die de endeldarm afsluit.

Als de endeldarm is gevuld met ontlasting, krijg je aandrang om te poepen. Op het toilet ontspan je de kringspier en pers je de endeldarm leeg.

Verteringssappen en wat ze verteren

• Speeksel: zetmeel
• Maagsap: eiwitten
• Gal: vetten emulgeren
• Alvleessap: Eiwitten, koolhydraten en vetten
• Darmsap: Eiwitten, koolhydraten

Op een aantal plaatsen kan een deel van het verteringskanaal tijdelijk worden afgesloten om de voedselbrij tegen te houden. Zo wordt de bovenkant van de maag afgesloten door een kringspier, de cardia, en de onderkant door een andere kringspier, de pylorus. Op de plek waar de dunne darm overgaat in de dikke darm bevindt zich de klep van Bauhin. Eén van de verteringssappen bevat een zuur. Soms komt wat van dit zuur in de slokdarm terecht en veroorzaakt daar een branderig gevoel.

Hoe heet volgens de informatie hierboven de kringspier die dit zuur doorlaat naar de slokdarm?

Darmbacteriën maken enzymen om stoffen in onverteerde voedselresten af te breken. Verteringssappen die door verteringsklieren van de mens gemaakt worden, bevatten ook enzymen voor de afbraak van voedingsstoffen.

Noem twee verteringssappen die verteringsenzymen bevatten.

Botulisme is een ernstige voedselvergiftiging die ontstaat doordat bepaalde bacteriën in voedsel een giftige stof maken. Nadat iemand dit bedorven voedsel heeft gegeten, wordt de giftige stof in het bloed opgenomen. Deze stof verstoort de impulsgeleiding van de bewegingszenuwcellen. De overlevingskans van de bacteriën in voedsel is afhankelijk van de temperatuur en de aanwezigheid van zuurstof. Verhitting van het voedsel boven 80 °C doodt de bacteriën en maakt de giftige stof onwerkzaam.

De giftige stof wordt in de dunne darm in het bloed opgenomen. In welk orgaan komt deze stof daarna het eerst terecht?

1. in het hart
2. in de lever
3. in een long
4. in de maag

Iemand met de ziekte coeliakie is allergisch voor bepaalde eiwitten die ook wel gluten genoemd worden. Zulke eiwitten komen onder andere voor in graanproducten. In het lichaam van een coeliakie-patiënt treedt een afweerreactie op tegen gluten in het voedsel. Als gevolg van deze afweerreactie sterven cellen in het slijmvlies van de dunne darm af en verdwijnen de darmvlokken (afb).
Hierdoor krijgt de patiënt onder andere gebrek aan vitaminen en mineralen.
Leg uit waardoor het verdwijnen van darmvlokken tot gevolg heeft dat een patiënt een
tekort aan vitaminen en mineralen krijgt.

ko

Overzicht Thema 12 

Biologie met Joost 

Vul voor jezelf aan

Substraat: is wat wordt omgezet/verwerkt in een enzym

Active centrum: waar substraat bind met enzym

reactieproduct: wat uit de reactie komt

Aan de slag! (leerwijzer)

1. Lees de BS in je boek. 
2. Bekijk beschikbare videos in Malmberg + Biologie met Joost
3. Maak aantekeningen van wat je geleerd hebt. 
4. Plaatjes tekenen (als het nodig is). Zo leer je goed.
   


5. Maak alle opdrachten in je boek; extra opdrachten ook! 
6. KIJK NA!
   
7. Leg uit: leg aan iemand uit wat je hebt geleerd.
8. Doe de Test Jezelf online.
   
9. Ga naar Biologiepagina.nl om te oefenen.
   
10. Noteer je vragen. Komt naar mij toe voor uitleg.