13.4 Veiligheid en milieu

• Scheikunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

13.4 Veiligheid en milieu

Giftige stoffen 

“Poison is in everything, and no thing is without poison. The dosage makes it either a poison or a remedy.”

Uitspraak Paracelsus, Zweedse arts (1493-1541)

GHS-systeem

• Wereldwijd systeem om gevaren en risico's van stoffen weer te geven.
• Zie Binas tabellen 97B en 97E. 

Grenswaarde

• Massa% (of Volume%) geeft aan het hoeveel g (mL) stof in 100 g (mL) van een mengsel zit.
  
  
  
• Massa-ppm (of volume-ppm) geeft aan het hoeveel mg (mL) stof in 1 kg (1000 L / 1 m3) van een mengsel zit.
  
  
  
• Massa-ppb (of volume-ppb) geeft aan het hoeveel µg (µL) stof in 1 kg (1000 L / 1 m3) van een mengsel zit.
  

LD-50 

• LD-50 is maat voor acute giftigheid (LD = Lethal Dose)
• Dit is de dosis waarbij de helft van de proefdieren overlijdt, uitgedrukt in mg per kg lichaamsgewicht.


• Binas 95 voetnoot 2

Voorbeeld: botulinetoxine

• Meest potente gif dat bekend is.
• Neurotoxisch: eiwit legt zenuwcellen tijdelijk stil.
• LD-50 = 0,2 µg per kg
• Wordt in zeer lage doseringen toch gebruikt als cosmetisch hulpmiddel.
  (botox)

Voorbeeld: atropine

• Wordt verkregen uit de dodelijkste bessen van de wolfskers (Atropa belladonna).




• ± 10 bessen zijn dodelijk voor een mens.
• Werd gebruik om pupillen te verwijden, wat vroeger als schoonheid (belladonna) werd gezien.
• In moderne geneeskunde o.a. gebruikt bij hartritmestoornissen.

ADI-waarde

• Aanvaardbare Dagelijkse Inname (acceptable daily intake)
• Binas 95
• Aantal mg per dag per kg lichaamsgewicht dat een persoon binnen mag krijgen zonder gezondheidseffecten.
• Voor medicijnen en additieven in voedingsmiddelen.

Grenswaarde / TGG-waarde

• TGG = Tijd Gewogen Gemiddelde
• Binas 97A


• Maximale concentratie van een stof waar een volwassen persoon gedurende 8 uur (soms 15 min) per dag, gedurende een heel arbeidsleven, aan mag worden blootgesteld zonder gezondheidsproblemen
• Uitgedrukt in ppm of mg / m³

Rekenvoorbeeld Grenswaarde / TGG

• TGG ammonia (8 uur) = 14 mg / m³
• (massa)ppm = (massa stof X / massa totaal) * 10⁶
  
• massa stof X = 14 mg = 0,014 g
• volume totaal (lucht) = 1 m³ = 1,293 kg (dichtheid lucht) = 1293 g
• Invullen in formule geeft 10,82 massa ppm = 11 massa ppm

Milieu

Brandstoffen:

• (versterkt) broeikaseffect
  
• zure depositie (zure regen / grond)
  
• smog (NO_x en SO₂)

Kunstmest:

• Uitspoeling en eutrofiëring

Bij een niet heel giftige stof, is de LD-50 dan (relatief) hoog of juist laag?

1. Hoog
2. Laag
3. Geen idee

Hoeveel mg tin mag een man van 85 kg binnenkrijgen?

Hint: Gebruik BINAS 95

1. 17
2. 85
3. 170
4. 850

Uitleg

BINAS 95:

ADI-waarde tin = 2 mg / kg lichaamsgewicht

Deze man mag dus 85 x 2 = 170 mg nitraat binnenkrijgen

Een vrouw weegt 60 kg en krijgt 300 mg nitraat binnen. Is de ADI-waarde overschreden?

1. nee
2. ja

Uitleg

BINAS 95:

ADI-waarde nitraat = 3,7 mg / kg lichaamsgewicht

Deze vrouw mag 60 x 3,7 = 222 mg nitraat binnenkrijgen

300 mg > 222 mg, dus de ADI-waarde is overschreden

Aan de slag!

Maak 13.4 opdr. 38 t/m 49 (p. 178-180)


SE H12 + H13 op vrijdag 17 maart
Herkansing op vrijdag 24 maart