foutieve samentrekking extra

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Wat is een samentrekking?

Bij samentrekken mag je een woord dat of een woordgroep die twee keer in de zin voorkomt, een keer weglaten.

Bijvoorbeeld:

Piet laat zijn hond uit en * gooit de brief in de brievenbus.

Wanneer mag je dat doen?

Als je een samentrekking wilt maken, mag dat alleen als het weggelaten woord in beide zinnen:

• enkelvoud of meervoud is
• dezelfde functie heeft (ow, pv of lv)
• dezelfde betekenis heeft

Bijvoorbeeld:

Ik drink liever rode wijn dan witte (-).

Het woord WIJN is weggelaten. 

Dat mag, dat is een correcte samentrekking.

Bijvoorbeeld:

De meeste scholieren lezen liever Engelse boeken dan Franse (-).

Het woord BOEKEN is weggelaten.

Dat mag: dat is een correcte samentrekking.

De tentamens werden gisteren teruggegeven maar een tentamen nog achtergehouden.

fout: getal

FOUT

De tentamens werden gisteren teruggegeven maar een tentamen werd nog achtergehouden.

enkelvoud en meervoud

Kees slaat de voetbalwedstrijd gade en zijn vriend op zijn schouder op het moment dat de bal in het doel vliegt.

fout: getal

FOUT

Kees slaat de voetbalwedstrijd gade en slaat zijn vriend op zijn schouder op het moment dat de bal in het doel vliegt.

(andere betekenis)

Die mensen hebben hun kinderen altijd enorm verwend en zijn volledig afhankelijk van hen gebleven.

fout: getal

FOUT

Die mensen hebben hun kinderen altijd enorm verwend en hun kinderen zijn volledig afhankelijk van hen gebleven.

Eerste deel: LV, tweede deel: OW

Oefening

Maak de oefening op papier.

Zin 1

Ik liet de honden uit en mijn sleutels vallen.

• IK LIET = de samentrekking
• LIET = FOUT / IK = GOED
• verschil in betekenis: uitlaten / laten vallen

Zin 2

Op die nieuwe school werk je met goede boeken en de leerlingen met de laptop.

• WERK = de samentrekking
• FOUT
• verschil GETAL: EV / MV

Zin 3

In de winter ga ik naar Frankrijk om te skiën 

en naar Spanje om te zonnen.

• GA IK = de samentrekking
• GOED

Zin 4

De broodjes bak je in de oven en de taart 

in de combi-magnetron

• BAK JE = de samentrekking
• GOED

Zin 5

Jannes gaf over in de struiken en 

niks meer om drank.

• GAF = de samentrekking
  
• FOUT
• Betekenis: overgeven / geven om iets

Zin 6

Paul is ziek en naar huis gegaan.

• IS = de samentrekking
  
• FOUT
• FUNCTIE: eerste zin zww, tweede hww

Zin 7

Die dozen worden morgen opgehaald 

en naar de stort gebracht.

• WORDEN = de samentrekking
  
• GOED

Zin 8

Hij werd niet goed en werd naar huis gebracht.

• HIJ = de samentrekking
  
• GOED

Zin 9

Pim hield van haar en haar hand vast.

• HIELD = de samentrekking
  
• FOUT
• Andere betekenis: houden van / vasthouden

Zin 10

De koekjes waren knapperig en de taart zacht.

• WAREN = de samentrekking
  
• FOUT
• Eerste deel MV, tweede deel EV

Wat is er fout aan de volgende zin?

Hier wordt een nieuw sportveld aangelegd en enkele kleedkamers geplaatst.

In zin 1 moet worden worden toegevoegd, omdat enkele kleedkamers meervoud is.

Wat is er fout aan de volgende zin?

Max keek naar een leuk meisje en daardoor niet goed uit bij het oversteken.

In zin 2 moet keek worden toegevoegd, omdat keek de tweede keer een andere betekenis heeft.

Wat is er fout aan de volgende zin?

De maand augustus is vaak heet en brengen Italianen graag door aan de kust.

In zin 3 is achter en de woordgroep de maand augustus weggelaten, maar die is in het tweede deel van de zin (na en) het lijdend voorwerp en in het eerste deel (voor en) het onderwerp. Dat mag niet.

Nog even op een rijtje

Als in een samengestelde zin dezelfde woorden twee keer voorkomen, kun je die woorden meestal de tweede keer weglaten. Dat heet samentrekking.

Drie voorwaarden

Woorden weglaten mag alleen als aan drie voorwaarden wordt voldaan. 

De woorden hebben:

a. dezelfde functie (onderwerp, lijdend voorwerp, koppelww, etc.);

b. dezelfde betekenis;

c. hetzelfde getal (enkelvoud of meervoud).

Stappenplan: controleren samentrekking

1. Noteer de woorden die in het tweede deel van de zin zijn weggelaten.

2. Bepaal de functie, de betekenis en het getal van de overgebleven woorden in het eerste deel van de zin.

3. Bepaal de functie, de betekenis van de weggelaten woorden in het tweede deel van de zin.

4. Controleer of de functie, de betekenis en het getal in beide gevallen hetzelfde zijn.

5. Als er sprake is van een foutieve samentrekking, plaats je de weggelaten woorden alsnog in het tweede deel van de zin.

Foutieve samentrekking

Lesdoel

Aan het eind van de les kun je samentrekkingen op de juiste manier opschrijven. 

Schrijf korter op:
landsgrenzen en provinciegrenzen

Schrijf korter op:
nationale wedstrijden en internationale wedstrijden

Schrijf korter op:
bruidsjurken en bruidsboeketten

Schrijf korter op:
beroemde zwemmers en beroemde schaatsers

Startopdracht 

Wat is de overeenkomst tussen je ingevulde antwoorden? Denk eerst zelf na, overleg daarna met je buurman/buurvrouw 

lands- en provinciegrenzen

oude en nieuwe boeken

bruidsjurken en -boeketten

beroemde zwemmers en schaatsers

Samentrekkingen 

• Voorwaartse samentrekking (het stuk wat weggelaten wordt, staat achteraan): een goedkope armband en een dure. 
• Achterwaartse samentrekking (het stuk wat weggelaten wordt, staat vooraan): in voor- en tegenspoed

Aan de slag

De opdrachten staan klaar in de digitale omgeving van Nieuw Nederlands 

onder het kopje planning (bovenaan de bladzijde).

Huiswerk week 49 --> samentrekkingen

Opdracht 2

a Leest je zus uit 4 havo eigenlijk liever jeugd- of volwassenliteratuur? woordniveau; achterwaarts

b Janine ontwerpt (-) en Martin plaatst koelsystemen. zinsniveau; achterwaarts

c Gebruikt u altijd katoenen (-) of papieren zakdoekjes? woordgroepniveau; achterwaarts;   Gebruikt u altijd katoenen zakdoekjes of papieren (-)? woordgroepniveau; voorwaarts

d Mevrouw Mayer geeft in het buurtcentrum kooklessen en -cursussen. woordniveau; voorwaarts

e De overvaller mishandelde zijn slachtoffer en (-) beroofde hem. zinsniveau; voorwaarts

f Ik spaar al jaren cartoons (-) en strips uit het buitenland. woordgroepniveau; achterwaarts

Opdracht 3

a zinsniveau; voorwaarts 

b woordniveau; voorwaarts 

c
woordgroepniveau; achterwaarts 

d woordniveau; achterwaarts 

e woordgroepniveau; voorwaarts 

f
zinsniveau; achterwaarts 

Bedenk een zin met een samentrekking er in.