Gedrag deel 2 leergedrag en soorten gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo g, t, mavo
• Leerjaar 3,4

Soorten gedrag

Leerdoelen

Aan het eind van de les:

• Kun je sociaal gedrag herkennen
• Kan je verschillende soorten sociaal gedrag benoemen

Leergedrag

imiteren

gewenning

trial and error

inprenting

conditionering

(inzicht)

Sociaal gedrag

Paringsgedrag / Voortplantingsgedrag

Territoriumgedrag (dreiggedrag en Imponeergedrag)

verzorgingsgedrag

broedzorg

voedingsgedrag

Groepsgedrag

Rangorde

Rolpatronen

Sociaal gedrag

Dieren geven signalen naar elkaar af om te kunnen communiceren

Gedrag van soortgenoten onder elkaar = sociaal gedrag

Functie: overleven van de soort

Vormen van sociaal gedrag

• Voortplantingsgedrag
• Territoriumgedrag (Imponeer- en dreiggedrag)
• broedzorg (verzorgingsgedrag en voedingsgedrag)

Wat voor gedrag zie je?

Bij ... bedenkt een dier nieuw gedrag, door eerder opgedane ervaringen te combineren.

1. Overspronggedrag
2. Imiteren
3. Aangeboren
4. Inzicht

Leven in groepen

Groepsdieren werken samen.

Samenwerken gaat volgens een taakverdeling:
"wie doet wat".  

Voortplantingsgedrag

Gedrag: om voort te planten

* Wordt veroorzaakt door hormonen

Balts      =>  voortplantingsgedrag bij vogels en vissen

Bronst  =>   voortplantingsgedrag bij herten

Voortplantingsgedrag

Vaak probeert het mannetje indruk te maken op het vrouwtje

Territoriumsgedrag

Het territorium is het gebied waarin het dier leeft. 

Het territorium wordt verdedigd 

tegen soortgenoten

Klik op de oogjes!

laten weten dat het je territorium is door middel van geluid

territorium verdedigen met geweld

territorium verdedigen met geweld

Territorium afbakenen door middel van geur.

Het jachtluipaard plast tegen voorwerpen.

De geur wordt herkent door andere jachtluipaarden

Het territorium afbakenen met geuren.

De kat heeft een geurklier achter de oren

Door ergens tegenaan te wrijven, komt de geur daaraan te zitten.

Andere katten herkennen de geur

Overspronggedrag

Niet logisch gedrag dat een dier laat zien als hij twee soorten gedrag tegelijk wil laten zien.

Voorbeeld: een hond weet niet of hij moet vechten of vluchten. 

Daarom gaat hij gapen. 

Gapen is in dit geval overspronggedrag

Een kat die wordt aangevallen,
zet zijn haren overeind.

Wat voor gedrag vertoont de kat?

1. Baltsgedrag.
2. Imponeergedrag.
3. Onderdanigheidsgedrag.
4. Overspronggedrag.

Rangorde

Rangorde komt voor bij sociale organismen.

Dominant dier = de baas van die groep

Onderdanig dier = niet de baas in die groep

Er is een verdeling over alle dieren, waarbij er 1 het allerdominanst is, en 1 het aller onderdanigst.

De baas in de groep

Het dominante dier is de baas over de onderdanige dieren in de groep.

Rangorde: een groep met dominante en onderdanige dieren, waar iedereen zijn plek kent.

Een rangorde brengt rust in de groep, de regels zijn duidelijk. 

Bij hennen heet de rangorde: pikorde.

Dominant

Dominant

Onderdanig gedrag

In een dierentuin leven vijf witte neushoorns samen in een groep, één mannetje en vier vrouwtjes. Een onderzoeker noteert regelmatig hoe vaak de dieren dreiggedrag vertonen tegen elkaar, zoals brullen, duwen en stoten met de hoorn. Uit de resultaten trekt hij conclusies over een rangorde binnen de groep. In een schema geeft hij die rangorde weer (zie de afbeelding).
Geef de naam van de neushoorn die het laagst in de rangorde staat

1. Rita
2. Klara
3. Dora
4. Arnold

Ruzie zonder vechten = imponeergedrag

Dreigen is het gedrag dat dieren vertonen als ze agressief en bang tegelijk zijn.

Bij dreigen bepaal je wie de sterkste is, zonder te vechten.

Dreigen kan leiden tot overspronggedrag.

Een dier vertoont dan gedrag dat op dat moment niet past.

Dit is een voorbeeld van

1. dreiggedrag
2. overspronggedrag
3. baltsgedrag
4. sociaal gedrag

Mannetjeshonden plassen veel vaker
dan vrouwtjeshonden.
Bij welk type gedrag hoort dit gedrag
van de hond?

1. Imponeergedrag
2. Baltsgedrag
3. Overspronggedrag
4. Territoriumgedrag

Groepsgedrag

Groepsgedrag

Gedrag dat typisch is voor binnen de groep

Zij vinden dit normaal

Niet alle andere groepen vinden dit normaal

Door groepsgedrag kan groepsdruk ontstaan:

De druk om iets te doen wat je eigenlijk niet wilt

(zoals bijvoorbeeld gaan roken of stelen)

Rolpatronen

Gedrag wat van je wordt verwacht in een bepaalde rol. Deze kunnen in elke cultuur anders zijn.

Man-vrouw

Leider van de kudde (bij dieren)

minister

Deze veranderen vaak per tijd.

Ze zijn ook anders in andere culturen.

Rolpatronen en media

Media maken gebruik van bestaande beeldvorming, ook wel rolpatronen genoemd.              = het gedrag laten zien dat van je wordt verwacht.

Jongens zijn stoer, meisjes zijn lief.

mannen zorgen voor geld, vrouwen zorgen voor het huishouden.

Deze rolpatronen zijn natuurlijk een beetje 'oud', zo werkt het niet meer tegenwoordig. Toch houdt de media deze rolpatronen vaak in stand. 

Normen en waarden

Normen =>  Regels over hoe iets moet. 

Bijvoorbeeld: je moet stoppen voor een stoplicht (anders kan je een boete krijgen)

Waarden => Hoe jij en je omgeving vinden dat iets moet.

Bijvoorbeeld: je staat op in de bus voor een persoon die slecht ter been is.

Sleep naar het bijbehorende vakje

groeps druk

Normen

waarden

over

sprong

gedrag

Rol patroon

Bij ... is sprake van het gedrag dat van soortgenoten wordt gekopieerd.

1. Inzicht
2. Overspronggedrag
3. Imiteren
4. Aangeboren

Overspronggedrag is:

1. over iemand springen
2. ineens ander gedrag vertonen
3. sprongetje maken
4. aanvallen

Dit is een voorbeeld van

1. dreiggedrag
2. overspronggedrag
3. baltsgedrag
4. sociaal gedrag

Een kat die wordt aangevallen,
zet zijn haren overeind.

Wat voor gedrag vertoont de kat?

1. Baltsgedrag.
2. Imponeergedrag.
3. Onderdanigheidsgedrag.
4. Overspronggedrag.

Bij ... bedenkt een dier nieuw gedrag, door eerder opgedane ervaringen te combineren.

1. Overspronggedrag
2. Imiteren
3. Aangeboren
4. Inzicht

Twee katers die hevig naar elkaar dreigen, gaan plotseling beide hun vacht schoonlikken.

Hoe heet het gedrag dat de katten dan vertonen?

1. imponeergedrag
2. overspronggedrag
3. verzoeningsgedrag
4. sociaal gedrag

Een pad die een vijand ziet, maakt zich dik en gaat omhoog op de poten staan.

Hoe noemen we dit gedrag?

1. baltsgedrag
2. imponeergedrag
3. overspronggedrag
4. territoriumgedrag

Schrijf de juiste rangorde op in de volgorde van meest dominant naar minst dominant.
Lukt het je niet zelf, klik dan op het vraagteken voor tips

Kijk goed naar welk dier alle keren wint => die is het meest dominant

Kijk dan wie 1 keer verliest => die zit daar net onder

En zo verder

Het dier dat altijd verliest, is het meest onderdanig en komt dus achteraan

Om ruzie en verwondingen te voorkomen is er binnen groepen vaak sprake van een ... .

1. Rangorde
2. Pikorde
3. Intimideren
4. Inzicht

Twee soorten gedrag zijn: baltsgedrag en territoriumgedrag.
Tot welk soort gedrag behoort het kwaken van de kikkers zoals in de tekst beschreven wordt?

1. alleen tot baltsgedrag
2. alleen tot territoriumgedrag
3. zowel tot baltsgedrag als tot imponeergedrag

Hoe heet zo'n lijst met afkortingen zoals je hiernaast ziet?

1. ethogram
2. protocol

In een dierentuin leven vijf witte neushoorns samen in een groep, één mannetje en vier vrouwtjes. Een onderzoeker noteert regelmatig hoe vaak de dieren dreiggedrag vertonen tegen elkaar, zoals brullen, duwen en stoten met de hoorn. Uit de resultaten trekt hij conclusies over een rangorde binnen de groep. In een schema geeft hij die rangorde weer (zie de afbeelding).
Geef de naam van de neushoorn die het laagst in de rangorde staat

1. Rita
2. Klara
3. Dora
4. Arnold