H2 en H3 cultuur van de kerk Bouwkunst

• Kunst
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Kloosters en kerken

Bouwstijlen in de middeleeuwen

H2 en 3 Bouwkunst

Leerdoelen:

1. Je leert over de middeleeuwse kloosterordes en hun rol in de ontwikkeling van de middeleeuwse kunst en cultuur.

2. Je kan de romaanse en gotische bouwwerken (kerken) van elkaar onderscheiden naar aanleiding van hun architectonische kenmerken.

3. Je kent de architectonische begrippen van de romaanse en gotische bouwkunst en je kunt ze beschrijven.

4. Je kunt uitleggen hoe deze bouwstijlen de religieuze en maatschappelijke functies van de kerk weerspiegelen.

1. Waarom is de brand van de Notre Dame kathedraal in Parijs een internationaal nieuws geworden? 

2. Veel mensen in Frankrijk en er buiten hebben veel geld verzameld om deze kathedraal snel te herbouwen. De  Notre-Dame wordt in 2025 heropend. 

Leg uit waarom er zoveel behoefte is om juist dit bouwwerk snel  te herstellen?

Kloosters in de middeleeuwen

Belangrijkste kloosterordes in de middeleeuwen

Benedictijnen                      Cisterciënzers               Franciskanen

Kloosters

•  De naam 'klooster'afgeleid van cloustrum (Latijn, ''omsloten plaats'). Er bestaan vrouwelijk en mannelijke kloosters.
• Volledig zelfvoorzienend (ziekenzorg, onderwijs, productie van eten...)
  
•  Volledige toewijding v.d. monniken of nonnen aan het geloof
•  Bron van kennis en welvaart
•  Kunst en wetenschap tot bloei

        --> Maar altijd in dienst van de kerk 

                en het geloof

Kloosters en monniken

vVrspreiding geloof

                           kloosters en abdijen

                           monniken - vast ritme (bidden, werken)

Gebeden van geestelijken effectiever? 

Monniken laten zich betalen om te bidden en handelen in aflaten (aflaatbrieven): gelovigen doen er alles aan om God tevreden te stellen EN VERMINDERING VAN STRAF VOOR ZONDEN TE VERKRIJGEN. ZE schenken daarom veel geld aan kloosters EN DOEN PELGRIMSTOCHTEN.

De horigen die op het eigendom van kloosters werken moeten een  belasting betalen (een tiende) van hun inkomen.

Kloosterleven- bidden, werken en studeren

Dagindeling:

2.00 - opstaan

2.10 - 3.30 - nocturnes / metten (gebed / gezang)

3.30 - 5.00 - lezen en studeren (bijbel)

5.00 - 5.45 - lauden (gebed/gezang - moest voor het aanbreken van de dag eindigen)

5.45 - 8.15 - lezen en priem (gebed van het eerste uur) en een licht maal

8.15 - 9.00 - terts (gebed van het derde uur)

12.00 - 14.00 - sext (gebed van het zesde uur) en middagmaal

14.00 - 15 00 - noon ( gebed van het negende uur)

14..30 - 15 15 - avondmaal in het refter (eetzaal)

15 .15 - 16.15 - lezen en privegebed

16.15 - 16.45 - vespers (gebed en gezang - voor zonsondergang) dan pauze, en dan completen ( gebed en gezang; tegen 6 uur)

19.00 - nachtrust in een gezamelijk dormitorium

voor 7 uur gaan de monniken slapen.

Miniatuurkunst

• In  dienst van het geloof. 
• In kloosters  werden boeken gekopieerd door monniken.
• Boeken werden in SCRIPTORIA door monniken overgeschreven of gemaakt
• Latijn is een internationale taal van de geleerden
• Manuscripten voorzien van illustraties.
• Miniatuur = kleine illustratie in manuscript.
  
• Initiaal = beginletter, vaak versierd. 
• Kloosters hebben eigen bibliotheken

Books of kells

Wat bedoelen we met de term 'monnikenwerk'?

Benedictijnen

Benedictus van Nursia

Benedictus van Nursia (480-547)

Regels van Benedictijnen:

- nederigheid, kuisheid, soberheid en gehoorzaamheid

- 'ora et labora' (bid en werk)

Dagelijks leven middeleeuwse monnik:

bidden, werken, studeren ('ORA ET LABORA' )

Grootste en machtigste orde in Europa

Veel rijkdom in kloosters.

Rijk geworden door het verkoop van aflaten.

Benedictijnse kloosters- groot, zelfvoorzienend en rijk

plattegrond kloostercomplex van Sankt Gallen, Zwietserland

Abdij in Cluny, het grootse kloostercomplex in Europa, Frankrijk

Cisterciënzers  en franciscanen

Orde van de cisterciënzers scheiden zich af van de Benedictijnen, gesticht door Bernardus van Clairvaux (1090-1153)

Alleen vroomheid en soberheid brengt de monniken dichterbij God, klooster zijn sober, zonder versieringen, zorgde voor de groeiende Mariacultus

Orde franciscanen, gesticht door Franciscus van Assisi vestigde zich in steden, leefde van giften (bedelorde), hadden geen bezittingen,  vroom, bidden en helpen medemensen

Cisterciënzers, abdij in Fontenay 12 eeuw 

Franciscus van Assisi, 13 eeuw

Vraag 1 (3p)

Kloosters in de middeluwen waren beschouwd als de religieuze,  economische en culturele centra van Europa. Leg uit. Bij elke elke bewering geeft een voorbeeld.

Vraag 2 (4p)

In de film "De naam van de roos" (1986) zie je de hoofdpersonage William van Baskerville (een franciscaanse monnik) die samen met zijn leerling een benedictijns klooster bezoekt om een moordzaak op te lossen. In het gesprek tussen monniken volg je een botsing tussen twee visies op de wetenschap en het christendom. 

Leg uit welke visie vertegenwoordigd de franciscaan en welke de benedictijn. Betrek hierbij je kennis van het hoofdstuk 1.

MIDDELEEUWSE ARCHITECTUUR

ROMAANSE EN GOTISCHE BOUWKUNST

Romaans

Gotiek

Welke verschillen zie jij?

Romaanse architectuur kenmerken (tot 3:02 min)

Romaans 1000-1250

Gotiek 1250-1500

Romaanse architectuur kenmerken (tot 3:02 min)

Noteer nu in je KA schrijft alle kenmerken van de romaanse architectuur die na het kijken van dit filmpje onthouden hebt.

Op het leerboek hfd 2, p. 18 t/m 21. Noteer andere info over de rommanse bouwkunst. Zoek antwoorden voor deze begrippen en noteer ze in je schrift.

Begrippen romaanse bouwkunst

muren/ ramen/ gewelf soorten/boog/opbouw van de kerk /absis/georienteerde ligging /middenschip/zijschip/zijbeuk/transept/lisenen/basilicavorm/plattegrond kerk-bouwplan/decoratie/crypte/ timpaan/ kooromgang/  pelgrimkerk

Gotische architectuur: tijdens het kijken naar het filmpje noteer de kenmerken

 

Romaans

1000-1250

lage, massieve constructies met dikke muren, kleine ramen, en rondbogen

weinig decoratie

Gotisch

1250-1500

hogere en lichtere kerken door de ontwikkeling van de spitsboog en skeletbouw met luchtbogen en steunberen

veel beeldhouwwerk, glas-in-lood

00:00

Gotische  architectuur kenmerken (vanaf  3:18 min)

Noteer nu in je KA schrijft alle kenmerken van de romaanse architectuur die na het kijken van dit filmpje onthouden hebt. Beanatwoord ook de vraag  die aan het einde gesteld wordt. Onderbouw je antwoord.

In duo's lees hfd.3 over de gotische architectuur. Noteer samen de belangrijkste begrippen en hun betekenis.

Begrippen gotische bouwkunst

skeletbouw hoe werkt het/verticalisme, bogen/luchtbogen/ welke gewelven/muren functie/steunberen/rol van ramen en raamdecoratie/symboliek/maaswerk/ spitstoren/ straalkapellen/voorportaal opbouw/plattegrond van kerken/bouwloge/kathedraal/verschil tussen hoog en laat gotiek/triforium

 

Opdracht

De twee grote stromingen in de bouwkunst in de Middeleeuwen zijn Romaans Hst 2 en Gotiek Hst 3.

Zoek uit wat de kenmerken zijn van Romaanse bouwkunst en wat de kenmerken zijn van Gotiek. Gebruik in je antwoord oa woorden als:  skeletbouw, spitsboog, schip, luchtboog, steunbeer, glas-in-lood, zijbeuk, centraalbouw, tonggewelf, travee en goddelijk licht. 

Kerken

basisvorm = kruisvorm

afgeleid van oude Romeinse basilica

middenschip

zijbeuken

dwarsschip (transept)

apsis, altaar en koor

(straal) kapellen

Gewelven

Platte, houten plafonds

Rondboog

Tongewelf

Koepelgewelf

Kruisgewelf

Oorsprong Romaans

• Romeinse basilica wordt aangepast.  Toevoeging dwarsschip: kruisvorm

• ‘Romaans’ komt van ‘Romeins’. Doet Romeins aan vanwege de rondbogen en dikke muren.

• Veel toegepast op kloosterkerken. Kloosterleven is in afzondering -> gesloten karakter van kloosterkerken.
  

Saint-Sernin, Toulouse, Frankrijk, ca. 1080-1120​

Basilica van Constantijn, Trier, Duitsland, 310

Romaans 

• Constructiebouw: gewicht van het dak wordt door dikke, massieve muren gedragen. 

Kenmerken:

• Dikke muren: massief en gesloten
• Kleine ramen: donker
• Rondbogen
• Tongewelf  >>>

• Horizontaal karakter

1000 - 1200 na Chr.

Pelgrimskerk

Pelgrims

Relikwie

Kooromgang (zodat de dienst niet verstoord werd)

Pelgrimsroute naar Santiago de Compostela

Gotische bouwkunst

Middeleeuwse stad:

ommuurd, slotgracht met loopbrug

zonsondergang; poorten worden gesloten

veel hout, rijken wonen in stenen huizen

'steenrijk'

aan het marktplein waar ook de grote kerk of kathedraal ligt.

Gezicht op Utrecht

Domkerk met toren

Kathedralen

Skeletbouw

Kruisribgewelf

Spitsboog

Roosvenster

Glas-in-lood

Oorsprong Gotiek

• Door de welvaart en stabiliteit in de hoge middeleeuwen groeit de bevolking. Door erediensten geloof toegankelijker maken.

• Ook door pelgrimstochten zijn grotere (pelgrims)kerken nodig.

• Kerk is 'stukje hemel op aarde': torens reiken naar de hemel, het 'Goddelijk Licht' valt door glas-in-loodramen naar binnen.

Ontstaat in Noord-Frankrijk. 

Abt Suger: ‘We zochten naar architectuur van het licht die de beschouwer van het materiële naar het goddelijke moest verheffen’.

God = licht. Licht is de essentie van schoonheid. 

Gotiek

• Skeletbouwconstructie: skelet draagt het gewicht (niet de muren), gewicht wordt afgeleid door kruisribgewelf, pilaren, luchtbogen en steunberen (en pinakels).

Kenmerken:

• Dunnere muren: open en sierlijk
• Grote glas-in-loodramen, roosvensters
• Spitsbogen
• Kruisribgewelf>>>

• Verticaal karakter

1150 - 1500 na Chr.

ROMAANS

GOTIEK

DUNNERE MUREN

DIKKE MUREN

SPITSBOGEN

RONDBOGEN

GROTE VENSTERS

KLEINE VENSTERS

KRUISRIBGEWELF

SKELETBOUW

TONGEWELF

HORIZONTAAL GEBOUWD

VERTICAAL GEBOUWD

STEUNBEREN

PINAKEL

LUCHTBOGEN

GESLOTEN, DONKER, MASSIEF

OPEN EN SIERLIJK

Kies uit: 1. Narthex; 2. Schip; 3. Zijbeuk; 4. Toren; 5. Transept; 

6. Viering; 7. Absis; 8. Straalkapel; 9. Priesterkoor; 10. Kooromgang

Teken dit plaatje in je schrift. Noteer de juiste namen bij de verschillende onderdelen van de kerk.

Tongewelf                   Kruisgewelf             Kruisribgewelf

        (Rom.)                                                             (Got.)             

 Soorten gewelven

Gotiek in Frankrijk

Na Romaanse bouwkunst ontstond de Gotiek in Frankrijk, in een gebied dat Ile de France wordt genoemd en Parijs als middelpunt heeft.

De naam Gotisch (barbaars) was oorspronkelijk een scheldnaam, genoemd door een italiaanse schrijver/architect (1550 na Chr.) voor de bouwkunst van de middeleeuwen.

Gotiek in Frankrijk

Kathedraal van Amiens                                    St. Denis

Gotiek in Duitsland

Domkerk van Keulen

Grootste nog bestaande in Noord Europa

Bouw begonnen in de middeleeuwen

pas in 1880 afgemaakt, wel volgens de 

originele plannen en bouwtekeningen

Gotiek in Nederland

De belangrijke eigenschappen zijn:

De drang naar verticaliteit en naar licht.

Dat licht werd binnengehaald door 

hoge vensters en grote roosvensters. 

Gebouwen werden dan ook steeds 

hoger en daardoor ogenschijnlijk smaller.

Gotiek in Groot Brittannië

In Engeland krijgt gotiek een eigen gezicht, 

de kerkgevels zijn breder en daardoor maken 

ze een horizontale indruk, 

de kruisribgewelven worden getransformeerd

tot ingewikkelde patronen die aan palmbomen/

 visnetten doen denken. 

Er zijn ook kleine spitsboogvensters.                                Kathedraal van Wells

Gotiek in Italië

Duomo Santa Maria Nascente

Er zijn heel veel steunberen, 

spitsbogen en hoge ramen.

Het gebouw is zeer hoog. 

Daardoor moesten er ook veel steunberen zijn.

Die waren ook nodig voor de zware gewelven.

Gotiek in Spanje

Noord Spanje mooie gotische kerken

Vanuit het noorden overgebracht door pelgrims, 

op weg naar Santiago de Compostela

                                 Zuid Spanje; gotische stijl met elementen uit de muderjarstijl

                                 Beinvloed door islamitische kunst en Moorse invloeden