1.4 Nederland als parlementaire democratie

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo
• Leerjaar 4

§1.4 Nederland als parlementaire democratie

H1 Staatsinrichting van Nederland

§1.4

Nederland als parlementaire democratie 

A

Het vormen van een bestuur

Leerdoel:

Je kunt beschrijven hoe na verkiezingen in Nederland een regering wordt gevormd.

Begrippen:

coalitie

oppositie

referendum

B

Rechten en taken van het parlement

Leerdoel:

Je kunt uitleggen welke rechten en taken de Tweede Kamer en de Eerste Kamer hebben.

Begrippen:

recht van amendement

recht van budget

recht van enquête

C

Rechten in een democratie

Leerdoel:

Je kunt drie manieren noemen waarop de Nederlandse burger wordt beschermd tegen machtsmisbruik door de overheid.

Begrippen:

klassieke grondrechten

sociale grondrechten

rechtsstaat

rechterlijke macht

uitvoerende macht

wetgevende macht

recht van initiatief

recht van interpellatie

Aan het einde van de 19e eeuw werden er sociale wetten ingevoerd:
Kinderwetje van Van Houten, Ongevallenwet, Woningwet.

Het caoutchouc-artikel zorgde ervoor dat steeds meer mannen kiesrecht kregen.

Feministen strijden voor gelijke rechten en kansen.
Tijdens de Eerste Feministische Golf streden Wilhelmina Drucker en Aletta Jacobs voor o.a. vrouwenkiesrecht.

De pacificatie van 1917 zorgde voor een aantal veranderingen van de grondwet: 

• De financiële gelijkstelling van openbaar en bijzonder onderwijs
• Algemeen mannenkiesrecht
• Evenredige vertegenwoordiging
• Sinds 1815 is Nederland een constitutionele monarchie en sinds 1919 ook een parlementaire democratie. Hoe werkt het bestuur van Nederland tegenwoordig?

Herhaling

• Directe verkiezingen
  - Gemeenteraad
  - Provinciale Staten
  - Tweede Kamer
• Indirecte verkiezingen
  - Eerste Kamer
• Referendum
  - stemmen over een wet of maatregel
  - uitslag is een advies voor de minister
• ???

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

A

DeBoze burgers

Het vormen van een bestuur

Het vormen van een bestuur begint bij verkiezingen -> Op deze manier hebben we invloed op het bestuur->

De Tweede Kamer:

• 150 zetels. De verkiezingen bepalen hoeveel zetels (stoelen) een partij krijgt
• Om beslissingen te nemen moet er een meerderheid voor een wetsvoorstel stemmen (de helft + 1)
• Daarom moeten partijen samenwerken: de coalitiepartijen
• Zij leveren ministers voor de regering.
• De partijen die niet in de regering zitten zijn oppositiepartijen

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

A

DeBoze burgers

Het vormen van een bestuur

Regering:

• De ministers en de koning 

De ministers zijn het dagelijks bestuur: zij moeten problemen oplossen die tijdens hun bestuur ontstaan.

Kabinet:

• Ministers en staatssecretarissen 

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

A

DeBoze burgers

Het vormen van een bestuur

Wie is ons staatshoofd?

Coalitie en oppositie?

Aan de slag

• §1.4 A: opdracht 1 t/m 5

§1.4 Nederland als parlementaire democratie

B: Rechten en taken van het parlement

Wat doen leden van de Tweede Kamer en Eerste Kamer als ze eenmaal zijn gekozen?

Om dingen te veranderen in Nederland moet het parlement wetten wijzigen of nieuwe wetten aannemen.

Hoe komt een wet tot stand?

1. Een minister of Tweede Kamerlid komt met een wetsvoorstel (recht van initiatief) ->
2. De Tweede Kamer stemt over het voorstel en/of kan veranderingen aanbrengen (recht van amendement) ->
3. De Eerste Kamer stemt over het voorstel ->
4. De minister en het Staatshoofd ondertekenen het voorstel ->
5. Na publicatie in het Staatsblad is het een wet.

Rechten van het parlement:

• Het recht van initiatief: wetsvoorstellen indienen
• Het recht van amendement: wetsvoorstellen wijzigen
   
• Het recht van budget: Het recht om de begroting te controleren en deze als wet goed- of af te keuren
   
• Het recht van interpellatie: Het recht een minister te ondervragen over een besluit of uitspraak
• Het recht van enquête: Het recht om een zaak tot op de bodem uit te zoeken (een onderzoek instellen)

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

B

DeBoze burgers

Rechten en taken van het parlement

Alleen de
Tweede Kamer

Eerste - en
Tweede Kamer 

De rechten van de ministers (regering) en de Eerste en Tweede Kamer 

Rood = wetgevende bevoegdheden

Blauw = controlerende bevoegdheden (= ze controleren de regering)

Paars = een controlerende als een wetgevende bevoegdheid

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

B

DeBoze burgers

 Rechten en taken van het parlement

Rechten van het parlement:

Wetgeving:

• Het recht van initiatief: wetsvoorstellen indienen
• Het recht van amendement: wetsvoorstellen wijzigen

Beide: 

• Het recht van budget: Het recht om de begroting te controleren en deze als wet goed- of af te keuren

Controlerende: 

• Het recht van interpellatie: Het recht een minister te ondervragen over een besluit of uitspraak
• Het recht van enquête: Het recht om een zaak tot op de bodem uit te zoeken (een onderzoek instellen)

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

B

DeBoze burgers

 Rechten en taken van het parlement

Aan de slag

• §1.4 B: opdracht 6 t/m 8

§1.4 Nederland als parlementaire democratie

C: Rechten in de democratie 

In een democratie is het belangrijk dat één groep nooit te veel macht in handen kan krijgen. 

Dat wordt op (3) verschillende manieren voorkomen.

1 : klassieke en sociale grondrechten

Klassieke grondrechten 
 grondwet van 1848.

-> NL democratisch en vrij:
 

Vrijheid van... 

• godsdienst
• onderwijs
• meningsuiting
• drukpers: je mag je mening laten horen via internet, kranten of andere media
• vereniging en vergadering (bijv. eigen partij oprichten)

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

C

DeBoze burgers

Rechten in de democratie

De sociale grondrechten.
In 1983 aan grondwet toegevoegd.  Beschermen burgers tegen slechte leefomstandigheden:

Recht op...

• bestaanszekerheid
• onderwijs
• woongelegenheid
• werk
• medische zorg
• bewoonbaarheid van het land
• rechtsbijstand

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

C

DeBoze burgers

Rechten in de democratie

2: Nederland is ook een rechtsstaat.

• Niet alleen burgers, maar ook de overheid moet zich aan de wet houden.
• Om daar voor te zorgen zijn rechters onafhankelijk

§1.4

Nederland als parlementaire democratie

C

DeBoze burgers

Rechten in de democratie

De Eerste en de Tweede Kamer

 De ministers

Aan de slag

• §1.4 C: opdrachten 11 t/m 15 
• Volgende les oefenboek mee!