Vulkanen

• Aardrijkskunde
• Basisschool
• Groep 6-8

Vulkanen

Vulkanen 

Wat ga je leren?

• Hoe kan een vulkaan ontstaan?
• Wat hebben aardplaten en vulkanen met elkaar te maken?
• Lava en magma, wat is het verschil?
• Wat heeft IJsland met vulkanen te maken?
• Bekende vulkanen

Filmpje 'Wat is een vulkaan'

Klik hier (02:27)

Filmpje over de Romeinse god Vulcanus, of de Griekse god Hephaistos. (Hep-fai-stos) In ieder geval, de god van vuur. Klik hier.

Vulkanen zien er vaak uit als flinke bergen. 

Het woord vulkaan komt van Vulcano, een eilandje boven Sicilië. 

1

De oude Romeinen geloofden dat de god Vulcanus daar leefde en wapens maakte voor de goden. De Grieken noemden Vulcanus anders, namelijk Hephaistos.

Zij dachten dat de vulkaanuitbarstingen vonken waren van het vuur waarin hij zijn wapens smeedde. 

2

Je ziet hier duidelijk een kuil in de berg. 

Dat noem je een krater. 

De top van de berg is weggeblazen en ge-explodeerd 

door een vulkaanuitbarsting. 

BOEM! Dan 'regent' het stenen, rotsblokken en as.

Soms stroomt er lava uit een berg. Lava is vloeibare steen (vloeibaar gesteente). De steen is dus zo heet, dat deze smelt! 

Op de top van de berg is een gat, de krater, en daar komt lava uit bij een uitbarsting.

1

Bij de uitbarsting van een vulkaan komt lava naar buiten. De lava is eerst roodheet, en koelt daarna vrij snel af waarbij vulkanisch gesteente ontstaat.

2

Als lava nog in de berg zit noemen we het magma.

In de berg = magma

Uit de berg = lava

Afgekoelde lava = vulkanisch gesteente

3

Is lava koud en hard dan noem je het vulkanisch gesteente.

4

Hier zie je de lava afkoelen. 

Van roodheet naar grijze steen. 

5

Dit is zeer gevaarlijk! 

Lava/magma kan 

600 °C en 1250 °C heet zijn.

Magma

Onder de grond heeft het vloeibare gesteente magma.

Lava

Is het magma boven de grond dan noem je het lava.

Vulkanisch gesteente

Als lava afgekoeld is, dan noem je het vulkanisch gesteente.

Een vulkaanuitbarsting

Een vulkaanuitbarsting is natuurlijk erg gevaarlijk voor plant, mens en dier.  Toch is een uitbarsting ook positief. 

Lava is namelijk erg vruchtbaar! 

Je kunt erg goed boer zijn rondom een vulkaan. 

Zou jij naast of op een vulkaan durven wonen? 

Waarom aardplaten bewegen

De binnenkant van de aarde is vloeibaar. 

Vol met gloeiend heet gesmolten gesteente.

De grond waarop jij en ik staan is eigenlijk een dunne schil aarde. 

Zo'n dunne schil aarde noemen we een aardplaat. 

Waarom aardplaten bewegen (2)

De aarde heeft meerdere aardplaten. 

Die dobberen op de magma. 

Soms botsen de aardplaten tegen elkaar aan. 

Dan is er een aardbeving. 

Of komt er een diepe scheur in de aardplaat zodat er magma naar buiten kan komen. Dat noem je een vulkaan. 

Vulkanen staan op plekken waar aardplaten botsen. 

Uitleg (pas na lezen van de tekst)

Wat is een breuklijn?

Een breuklijn is de plaats waar 2 aardplaten botsen.

In de diepe oceaan is dat niet zo goed te zien, bovengronds wel.  

Breuklijn op IJsland. Een duidelijke scheur in de aarde. 

De aardplaten bewegen van elkaar vandaan. 

Breuklijn bij Los Angeles. 

Duidelijk botsende aardplaten.

Vulkanen in Europa

Zowel IJsland als Italië hebben beide vulkanen. 

Op het kaartje zie je Nederland, en IJsland rechtsboven. 

Dunne bodem

Op IJsland heerst een poolklimaat, erg koud dus. 

De aardkorst is in IJsland erg dun. Er is dus weinig bescherming tegen de gloeiend hete magma onder de aardkorst. 

De grond kan er dus (gloeiend) warm zijn, maar het klimaat is berekoud. 

Warm en koud, dan kan niet goed gaan...

Drie bekende vulkanen

Kijk goed naar de afbeelding. Pas op, de taal is Italiaans. 

Kan jij de volgende vulkanen vinden?

• Vesuvius
  
• Stromboli
  
• Etna
  

Een eiland

Het eiland Vulcano is de reden dat we een vulkaan een vulkaan noemen. 

(Rode vulkanen op het plaatje zijn bovengronds, blauwe onder de zeespiegel)

Reykjavik

De hoofdstad van IJsland.

Filmpje over IJsland. Klik hier  (01:27)

Een geiser

Dit is een geiser op Ijsland. 

IJslanders noemen het 'Geysir' en dat is IJslands voor spuiten of spuwen. 

En moet je kijken! 

Deze waterbron spuit (heet) water en stoom de lucht in! 

Waarom, hoezo?

De bodem (aardkorst) in IJsland is dun. 

IJsland ligt op een breuklijn van twee aardplaten. 

De magma is dus dichtbij is magma is gloeiend heet. 

Het water in de bron borrelt daarom kokend omhoog, net als een waterkoker. En dat doet ijs smelten. 

Dat stroomt weer terug de grond in, gaat weer koken en zo opniwue en opnieuw...

Voor...

Links zie je een foto van een vulkaan op IJsland. 

Niets aan de hand, gewoon een berg met eeuwige sneeuw. 

Maar onder de grond is er een spanning. 

De vulkaan kan zich niet meer inhouden...het moet eruit!

En na...

Rechts zie je de vulkaan die uitgebarsten is. Als je goed kijkt zie je wel drie kraters. Je ziet grote rookwolken en overal een dikke laag as. 

Zou je er rondlopen dan zou je maar moeilijk kunnen ademen! 

Wist je dat?

IJsland ontdekt is door een Viking? Hij noemde het Snœland (Sneeuwland)

Wist je dat?

De IJslanders hebben geen achternamen. Als je voornaam Ólaf is, en je vader heet Karl, dan heet je Ólaf Karlsson; Olaf Karelszoon dus. Een meisje heet daar Ólafsdóttir; in het Nederlands dus Olafsdochter. 

Wist je dat?

IJsland is bekend om:

• Gletsjers
  
• Geisers
  
• Vulkanen
  
• Warmwaterbronnen
  
• Prachtige natuur
  

In Italië

In Italie hebben ze ook vulkanen. 

Je ziet hier de Vesuvius. De grote stad Napels is dichtbij.  

Wat zou er gebeuren als de vulkaan zou uitbarsten?

Monte Somna

De Vesuvius is eigenlijk een veel grotere vulkaan geweest. Die noemde men de Monte Somna. Op het plaatje zie je hoe groot deze was. Waar is deze vulkaan gebleven, denk je?

Over een kind wat woont naast de Vesuvius...

Klik hier. (03:37)

Etna

Een andere bekende Italiaanse vulkaan is de Etna. 

De Etna is een vulkaan in Sicilië, Italië. 

De Etna is 3.329 meter hoog en is de hoogste vulkaan van Italië. 

Zeg, zal ik je op de foto zetten? 

De vloer is lava...hahaha!

De Etna is een heel actieve vulkaan, één van de actiefste ter wereld. 

De laatste uitbarsting van de Etna vond plaats op 16 maart 2017. Bij de uitbarsting vielen minstens 10 gewonden. 

Waar komt het woord vulkaan vandaan?

1. Het eiland Valcona in Ierland
2. Het eiland Valcuno in Nederland
3. Het eiland Vulcano in Italië (bij het eiland Sicilië)
4. Het eiland Vulcinu in Frankrijk

Sleep naar de juiste plek

FOUT

GOED

Sleep de woorden naar de juiste plaats in de tekst

Trage

Aardplaten

Vulkanen

Aardbevingen

Gebergten

3 bekende vulkanen

Op de kaart zie je drie bekende (Italiaanse) vulkanen:

• Stromboli
  
• Etna
  
• Vesuvius
  

Lees goed en sleep 

de symbolen 

naar de goede plek

Dit is een aswolk. Bij een uitbarsting kan een aswolk kilometers hoog zijn. 

Soms is het zelfs vanuit de ruimte te zien en kunnen vliegtuigen er niet doorheen vliegen omdat piloten dan niks zien. 

Ook kan de aswolk giftige gassen hebben. 

Dit is een aardplaat. De aarde is bedenkt met meerdere aardplaten. Ze drijven op de vloeibare kern van de aarde. Ze bewegen heel erg langzaam, maar een paar milimeter per jaar. Soms botsen en schuren ze tegen een andere plaat. Daar ontstaat een aardbeving of een vulkaan.

Hier zie je een lavastroom. 

Dit kan uit de krater stromen, of uit een zijtak. 

Het is gloeiend heet en koelt langzaam af. 

Niet op blote voeten lopen! 

Dit is de magmakamer. Door een spleet tussen de aardplaten perst zich magma omhoog. Het wil eruit! 

Als de magmakamer volgeperst is en erg geen magma bij kan, zoekt het een andere uitweg. Omhoog, naar buiten! 

Als de druk groot genoeg is, perst het zich via de kraterpijp omhoog.

BOEM! Eenmaal buiten de berg noemen we magma geen magma maar lava. 

Magma heet boven de grond lava (H1)

V

Lava heet onder de grond magma (A8)

N

Lava is erg vruchtbaar (E4)

K

De Romeinen dachten dat hun god Vulcanus onder de vulkaan leefde (C6)

N

Het woord vulkaan komt van Vulcano, een eilandje boven Sicilië. (F3)

L

Door het verschuiven van aardplaten ontstaat er een vulkaan. (G2)

U

Een krater is een gat in een berg. (B7)

E

Er bestaan ook vulkanen op de zeebodem (D5)

A

Een vulkaanuitbarsting is erg gevaarlijk (B4)

F

De plek waar alle lava uitkomt noem je kraterpijp (G7)

E

Een aardplaat beweegt maar een paar millimeter. (E7)

C

Bij een vulkaanuitbarsting komt lava, gas en veel as vrij.(A1)

G

Lava en magma is tussen de 600 en 1250 graden heet (E3)

I

Afgekoelde lava noem je vulkanisch gesteente.(E1)

G

FOUT

GOED

Je hebt in deze les geleerd:

1. Het verschil tussen lava en magma
   
2. Waarom aardplaten bewegen
   
3. Waarom een vulkaan kan uitbarsten
   
4. Dat een vulkaanuitbarsting ook goed kan zijn voor het land
   
5. Je kent de begrippen: kraterpijp, lava, magma, krater, magmakamer, lavastroom, aswolk, aardplaat
   
6. Je kan IJsland aanwijzen op de kaart en kunt er iets over vertellen
   

Je hebt in deze lessen geleerd:

1. Het verschil tussen lava en magma
   
2. Waarom aardplaten bewegen
   
3. Waarom een vulkaan kan uitbarsten
   
4. Dat een vulkaanuitbarsting ook goed kan zijn voor het land
   
5. Je kent de begrippen: kraterpijp, lava, magma, krater, magmakamer, lavastroom, aswolk, aardplaat, geiser


6. Dat onze continenten op aardplaten vastzitten
7. Je kunt IJsland aanwijzen op de kaart en kunt er iets over vertellen
   
8. Je kent 2 (of meer) Italiaanse vulkanen: Etna, Vesuvius, Stromboli