FIN DE SIÈCLE EN INTERBELLUM

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

FIN DE SIÈCLE

CA. 1875 - 1914

industriële revolutie

De industriële revolutie zorgde voor ingrijpende veranderingen in de maatschappij. De uitvinding van de stoomlocomotief maakte het reizen gemakkelijker. Zo kwamen steeds meer mensen in aanraking met andere culturen.

industriële revolutie

De arbeidsomstandigheden in de fabrieken waren uitzonderlijk slecht. Alleen een kleine bovenlaag van de bevolking profiteerde van de economische vooruitgang die de industrie met zich meebracht. Uiteraard leidde dat tot protesten. Zowel het socialisme als het feminisme streefden naar een gelijkwaardigere samenleving.

optimisme

Ze hadden succes: de werktijden werden verkort, kinderarbeid werd teruggedrongen en de lonen stegen geleidelijk. Vandaar volop optimisme aan het eind van de negentiende eeuw. De internationale handel en het toerisme groeiden door de toegenomen rijkdom en vervoersmogelijkheden. De koopkracht van burgers steeg en er ontstonden allerlei nieuwe kunststromingen. Daarom spreken we ook wel van "la belle époque" = het mooie tijdperk. Dan breekt in 1914 de Eerste Wereldoorlog uit.

cultureel-literaire stromingen

Het impressionisme is in heel Europa sterk in de beeldende kunst en muziek aanwezig. Met name Franse impressionistische schilders zijn bekend geworden en zij worden nog altijd zeer gewaardeerd. De impressionisten wilden de beleving van een moment uitdrukken, meestal met "gewone mensen" als onderwerp.

neologismen en beeldspraak

Deze impressionistische kunst staat zo ongeveer haaks op de stijl van het claccicisme en de romantiek. In de literatuur gebruiken schrijvers veel neologismen (nieuwe woorden) en beeldspraak. Een goed voorbeeld is de roman Een liefde van Lodewijk van Deyssel.

naturalisme

Het naturalisme is nauw verbonden aan het impressionisme maar ook aan het realisme. Ook hier is het onderwerp "de gewone mens", maar schrijvers hebben het vooral over de zware kant van het leven in de vorm van sociale romans en psychologische romans.

het lot

Binnen het naturalisme gaat men ervan uit dat ons leven van tevoren is vastgelegd en dat de keuzes die we in het leven maken niets aan ons noodlot veranderen. Dat noodlot wordt bepaald door ras, sociale klasse en het tijdperk waarin je leeft. De hoofdpersonen zijn vaak psychisch labiel. Een goed voorbeeld is Eline Vere van Louis Couperus.

Beweging van Tachtig

In de Nederlandse literatuur komen impressionistische en naturalistische poëzie samen bij de Tachtigers. Deze groep was wars van de moraliserende, traditionele literatuur en zorgde voor grondige vernieuwing in de poëzie. De vorm was belangrijker dan de inhoud en net als de impressionisten was hun taal doorspekt met neologismen en beeldspraak.

Beweging van Tachtig

De Tachtigers streven ernaar de expressie van individuele emoties in bekoorlijke taal neer te zetten. Schoonheid in haar puurste vorm; dat was het devies. In dat opzicht sluit hun kunst aan op het estheticisme en had het veel gemeen met l'art pour l'art in Frankrijk of art for art's sake in Engeland. In Nederland waren vooral Willem Kloos, Frederik van Eeden en Herman Gorter belangrijk.

art nouveau

Eveneens verbonden met l'art pour l'art was het symbolisme. Vooral in de beeldende kunst kwam dit symbolisme naar voren. In Nederland is het in de literatuur niet echt belangrijk geworden. Symbolistische dichters waren Ida Gerhardt en A. Roland Holst. Ook Herman Gorter bezigde soms symbolistische poëzie. Symbolistische literatuur is niet erg toegankelijk.

INTERBELLUM

historische achtergrond

het interbellum

Toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak, was het gedaan met het optimisme van het fin de siècle. Na de oorlog stond alles in het teken van de wederopbouw. Duitsland kampte met hoge herstelbetalingen, maar in de rest van Europa herstelde de economie snel. De roaring twenties begonnen. Dat betekent dure kleding, dikke feesten en veel drank.

de grote depressie

Dat duurde jammer genoeg niet lang. In de jaren dertig leefde ons land in een diepe economische crisis. Dit was overigens wereldwijd aan de gang. In verschillende landen groeide een aanhang voor dictatoriale regimes. Lenin en Stalin in Rusland, Hitler in Duitsland en Mussolini in Italië. De spanningen liepen hoog op.

modernisme

Geef kunstenaars een hoop ellende en om een of andere reden leven ze helemaal op. De grote depressie bleek een goede inspiratiebron te zijn voor allerlei verschillende stromingen, die we gemakshalve het modernisme noemen. In de literatuurwetenschap wordt ook wel gesproken van de historische avant-garde.

cultureel-literaire stromingen

• neoromantiek (heropleving van de 
   romantiek
• expressionisme en abstracte kunst
• futurisme
• constructivisme
• dadaïsme
• De Stijl
• nieuwe zakelijkheid

vorm of vent

Het tijdschrift Forum heeft maar kort bestaan. De Forum-schrijvers zetten zich af tegen het estheticisme. Zij vonden de schrijver zelf - de vent - het belangrijkst en dan vooral de boodschap die hij te vertellen had. Simon Vestdijk en Willem Elsschot zijn bekend geworden.