3.6 Speciale manieren van overerven

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

T3 Genetica

3.6 Speciale manieren

van overerven

• Leerboek op tafel
• Telefoon weg
• Jas uit en over je stoel
• Tas op de grond

Tot nu toe gehad...

• Monohybride: Aa x Aa
• Dihybride: AaBb x AaBb
• X-chromosomaal: X^AX^a  x  X^AY

Even herhalen...

De ziekte van Duchenne (spierdystrofie; een ernstige spierziekte) wordt bepaald door een recessief gen op het X-chromosoom. Een man en vrouw zonder de ziekte krijgen een zoon met de ziekte. Hoe groot is de kans dat hun tweede kind, een dochter, draagster is van het allel voor de ziekte? 

Nu nog erbij...

Speciale manieren van overerven: 

- Multipele allelen (méér dan 2 allelen voor een eigenschap)

- Bloedgroepen (intermediaire overerving)

- Gekoppelde genen (dihybride, niet onafhankelijk: genen liggen op hetzelfde chromosoom)

- Lethale allelen

- MtDNA (mitochondriaal DNA)

Leerdoelen

• Je kunt kruisingsschema's maken voor onafhankelijke overerving van multiple allelen, letale factoren en gekoppelde genen
• Je kunt daaruit stambomen en frequentie van genotypen en fenotypen bepalen
• Je kunt mitochondriale overerving verklaren 

Multipele allelen

Tot nu hebben we gekeken naar eigenschappen met 2 allelen.

Sommige eigenschappen kunnen uit 3 of meer allelen bestaan: multipele allelen

Bloedgroepen - 1

Bij mensen wordt de bloedgroep bepaald door 3 allelen.

Twee co-dominante allelen: 

I^A en I^B

En een recessief allel:

ⁱ

Bloedgroepen - 2

Genotypen bloedgroepen

Bloedgroep A.  : I^AI^A of I^Ai

Bloedgroep B   : I^BI^B of I^Bi

Bloedgroep AB: I^AI^B

Bloedgroep O   : ii

% in Nederland  

Lethale allelen

Wanneer er bij overerving een allel is betrokken dat in homozygote toestand geen levensvatbaar individu oplevert, noem je dat allel de lethale factor. 

Onafhankelijke en gekoppelde overerving

Bij onafhankelijke overerving kunnen de genen onafhankelijk in geslachtscellen terecht komen.

Bij gekoppelde overerving liggen de genen op hetzelfde chromosoom en hebben daardoor een grote kans om in dezelfde geslachtscel terecht te komen.

Kruisen met gekoppelde genen

Allelen A en B zijn gekoppeld.

Allelen a en b zijn gekoppeld.

Ze liggen op hetzelfde chromosoom.

Dit geeft bij een kruising minder mogelijkheden van nakomelingen.

Mitochondriale overerving

Eukaryoten (schimmels, planten, dieren) hebben naast DNA in de celkern, ook mitochondriaal DNA (mtDNA) in de cel aanwezig in de mitochondriën.

Bij mensen wordt mitochondriaal DNA in principe alleen via moeder overgeërfd. Dit komt omdat de staart van een zaadcel, met daarin de mitochondriën, eraf valt  bij de bevruchting.

Leerdoelen

• Je kunt kruisingsschema's maken voor onafhankelijke overerving van multiple allelen, letale factoren en gekoppelde genen
• Je kunt daaruit stambomen en frequentie van genotypen en fenotypen bepalen
• Je kunt mitochondriale overerving verklaren 

Aan de slag

Maken:

VWO: 66 t/m 73