H3.5 Speciale manieren van overerven

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 3

Basisstof 5: Speciale manieren van overerven

Wat gaan we doen?

• Leerdoelen doornemen
• Herhaling
• Uitleg basisstof 5: Speciale manieren van overerven
• Aan het werk met 'bloed' 
• opdrachten maken

Leerdoelen

3.5.1 Je kunt kruisingsschema’s maken voor onafhankelijke overerving van multipele allelen, letale factoren en gekoppelde genen.

3.5.2 Je kunt uit de kruisingsschema’s voor onafhankelijke overerving van multipele allelen, letale factoren en gekoppelde genen, of uit stambomen hiervan, de frequentie van bepaalde genotypen en fenotypen van nakomelingen afleiden.

Oja begrippen

Fenotype: Alle uiterlijke kenmerken van een organisme. Komt tot stand door combinatie van genotype en milieufactoren.

Genotype: Alle erfelijke eigenschappen van een organisme. Komt tot stand op het moment van bevruchting.

Dominant: Wordt aangegeven met een hoofdletter. Komt ook tot uiting in het fenotype bij één letter.

Recessief: Wordt aangegeven met kleine letter. Alleen bij homozygoot komt dit tot uiting in het fenotype.

Multipele allelen

• Gen: stukje DNA  bevat info over 1 of meer eigenschappen.
• Een van die eigenschappen is een allel 
• Voor veel erfelijke eigenschappen bestaan twee verschillende allelen (V-vormige haarlijn, rechte haarlijn)
• Op populatieniveau kunnen voor sommige erfelijke eigenschappen drie of meer verschillende allelen bestaan: multipele allelen (zoals bijvoorbeeld bloedgroepen)

Bloedgroepen

• Bij mensen komen vier bloedgroepen voor:
• A (I^AI^A en I^Ai)
• B (I^BI^B en I^Bi)
• AB (I^AI^B)
• O (ii) 

Een man met bloedgroep O en een vrouw met bloedgroep AB krijgen samen een kind. Hoe groot is de kans dat het kind bloedgroep AB heeft?

1. 0%
2. 25%
3. 50%
4. 75%

Vul de allelen van ouders in.

Vul het schema in.

	i	i
I A
I B

aantal vakjes = 4

	i	i
I A	I A i	I A i
I B	I B i	I B i

aantal vakjes IAIB = ...

	i	i
I A	I A i	I A i
I B	I B i	I B i

Letale factoren

• Een letale factor is een factor waarbij een allel in homozygote toestand geen levensvatbare cellen of levensvatbaar individu oplevert 

--> Welk genotype is lethaal?

Gekoppelde overerving

• Soms liggen genen op hetzelfde chromosomenpaar en zijn deze gekoppeld. Hier spreek je dus ook van gekoppelde overerving.
• Als de genen op verschillende chromosomenparen liggen, dan spreek je van onafhankelijke overerving.

De A is gekoppeld aan B

De a is gekoppeld aan b

Hoe schrijf je dit?

Kruising:

AABB x aabb

geeft: 100% AaBb

ongekoppeld = de genen liggen op 

verschillende chromosomen

           

1. Verhouding fenotypen?               

•         9 : 3 : 3 : 1                                

gekoppeld = de genen liggen op 

hetzelfde chromosoom

1. Genotype P? 
   
   
   
2. Genotype F1 
   
   
   
3. Genotype F2? 

Overerving die anders verloopt

• Niet alleen de celkern bevat DNA, ook de mitochondriën (de energiefabriekjes van de cel) bevatten DNA. Dit is het mitochondriaal DNA.
•  Mitochondriaal DNA erft over via eicellen. 
• De mitochondriën van de zaadcel dringen meestal niet de eicel binnen.

hetklokhuis.nl

Aan het werk!

Opdracht 54, 57, 58 en 63