Koning Valentijn les 5: vertelperspectieven

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 1

Pak je boek en stap even in een andere wereld

Nederlands

Fictie: Koning Valentijn

Les 5: vertelperspectieven

VWO1

2024-2025

Vorige les heb je geleerd over...

• ... wat de hoofdpersonen en de bijpersonen in een verhaal zijn.
• ... hoe je het uiterlijk, de karaktereigenschappen en de kenmerken van een personage beschrijft. 
• ... hoe je de relaties tussen personages in een verhaal beschrijft.
• welke genres er zijn.
• ...identiteit, empathie en saamhorigheid.
• ...chronologie, tijd en ruimte.

Wat past bij jou?

Empathie en identificatie

• Je bent empatisch als je je goed in gevoelens en gedachten van andere mensen kunt inleven. 

Wat betekent ‘zich identificeren’ eigenlijk?

• Je hebt een 'identiteitsbewijs' om te bewijzen wie je bent. 

In verhalen betekent het:

1. Een lezer moet zich kunnen identificeren met een personage. De lezer moet zich in het personage kunnen herkennen.
2. Een schrijver moet het personage zo beschrijven dat de lezer de echte wereld vergeet en opgaat in de verhaalwereld.
3. Mensen verschillen (uniek) en toch lijken we op elkaar.

Empathie en identificatie

Deze les ga je leren...

• ...over de verschillende vertelperspectieven:

1. in boeken en verhalen,
2. in een korte film

verschillende vertelperspectieven:

• ...de ik-verteller.
• ...de zij/hij-verteller.
  
• ...de alwetende verteller.
• ...een meervoudig perspectief.
  

• Wat is het perspectief in Koning Valentijn?
  

Vertelperspectief

Vertelperspectief

• Het standpunt van waaruit een verhaal wordt verteld.

1. Ik-verteller

• Het verhaal wordt verteld in de ik-vorm.

2.  Zij- of hij-verteller 

• Het verhaal wordt in de zij- of hij-vorm verteld. 

Vertelperspectief

3. Auctoriaal vertelperspectief of 'alwetende verteller'

• Dit is verteller die alwetend is maar zelf geen rol speelt in het verhaal. Denk aan een sprookje.

4. Wisselend perspectief 

• Als een schrijver kiest voor een ik-verteller of een hij/zij-verteller dan kunnen verschillende personages elkaar afwisselen als hoofdpersoon en/of verteller.

1. Ik-verteller

• Je ziet alles door de ogen van de verteller.
• Geschreven in de ik-vorm.
• Je leert de ik-persoon heel goed kennen (je leest ook de gedachten van deze persoon)
• Je komt niet te weten wat andere personages voelen of denken. 

1. Ik-perspectief

Een ijskoude rilling was langs mijn ruggengraat omhoog gekropen. Op de gastenlijst komen voor het Feest is moeilijker dan geblinddoekt je rijexamen halen. Het verhaal gaat dat ze je van tevoren screenen, al heeft niemand een idee wie die ‘ze’ zijn en hoe dat screenen in zijn werk gaat. Hadden ze me de afgelopen weken in de gaten gehouden? Was ik al die tijd zonder dat ik het doorhad bekeken en afgeluisterd?
                                                (Uit: Zes seconden – Daniëlle Bakhuis)

2. Zij-/hij-verteller

• Je ziet alles door de ogen van één persoon.
• Geschreven in de hij- of zij-vorm.
• Je leert de hoofdpersoon goed kennen.

2. Hij/zij-verteller

Gieles probeerde zich een schuddende aarde voor te stellen. Een schuddend dak was hem niet vreemd. Als ‘s nachts zware vrachtkisten opstegen, bonkte het dak als een oude centrifuge. Gieles zapte weg van de aardbeving naar Animal Planet. Een vlooiende bonobo en haar jong zaten onder een boom. Zijn vriend Toon vertoonde overeenkomsten met apen.
                                           (Uit: Glijvlucht – Anne-Gine Goemans)

3. Alwetende verteller

• De verteller is iemand die alles weet van alle personages.
• Geschreven in de hij- en zij-vorm.
• Je komt te weten wat alle personages zien, horen, voelen en denken.

• De verteller weet wat er is gebeurd en wat er nog gaat gebeuren.

Een alwetende verteller weet al hoe het hele verhaal verloopt

Een alwetende verteller weet wat personages denken, wat ze gaan doen en waarom ze ze iets doen.

De alwetende verteller weet al

3. Alwetend perspectief

Die nacht slaapt Oliver aan één stuk door, hoewel hij zich 's ochtends meent te herinneren dat hij Bendik weg heeft zien gaan en terug heeft horen komen. Oliver zal hem er straks naar vragen, maar het gaat weer net als de dag ervoor: Bendik staat pas op aan het begin van de middag, als Oliver alle klussen al heeft gedaan, en ook zijn lijstje met thuistrainingsoefeningen heeft afgewerkt.                        (Uit: Oliver – Edward van de Vendel)

4. Meervoudig perspectief

• Je ziet de gebeurtenissen door de ogen van verschillende personages.
• Er kan gebruik worden gemaakt van de ik-vertelsituatie (dan zijn er meerdere ik-figuren) of van de personale vertelsituatie (meerdere hij- of zij-figuren)

4. Meervoudig perspectief

Hoofdstuk 1: Freke. Op de dag dat mijn zus verhuisde, trok ik in haar kamer.

Hoofdstuk 2: Milan. "Milan, wat hoor ik?!' Mijn moeder gilde beneden aan de trap. 'Geen ballen in huis!'

Hoofdstuk 3: Freke. Ik sprong van mijn bed af en sloot het raam. Ik kon nooit lang naar dat joch kijken. Geschift was hij - altijd op dat veldje!

Hoofdstuk 4: Het was zes uur, te vroeg om op te staan. Van het tafeltje naast mij bed pak ik de nieuwe Voetbalweek. Ik zocht het geschreven portret. Wat zou ik antwoorden als ze mij over een paar jaar vroegen voor de rubriek?    (Uit: Schaduwspits, Corien Botman).

Vertelperspectief (in film)

Wat valt je op aan het perspectief van de volgende korte film?

Opdracht vertelperspectief

Log in bij Lessonup Koning Valentijn les 5: vertelperspectieven

Op de volgende slides volgt een aantal vragen over het vertelperspectief. 

Lees de fragmenten en beantwoord de vragen.

Opdracht vertelperspectief

De toren van Babel - Annie M.G. Schmidt

In mijn onschuld dacht ik, dat het bouwen van een huis een vrij simpele affaire zou zijn. Ze doen het al zo lang... dacht ik. Mensen bouwen al zo lang huizen. Zeker al tienduizend jaar of langer. Het is net zoiets als brood bakken, dat doen ze ook al zo lang. En bouwen... zo'n achtduizend jaar geleden maakten ze al heel ingewikkelde pyramides, dacht ik. En de toren van Babel ook... nou ja goed, het ding is nooit afgekomen, maar nu zijn ze toch al weer zoveel verder en bovendien: mijn huis behoeft geen toren van Babel te worden, liever zelfs niet. Zo maar een huisje. Op de tekening, die de architect voor ons gemaakt had, was het zo eenvoudig. Enkel maar een paar kamers, rechte kamers, naast elkaar en een plat dak. En geen kwestie van spitsbogen of beeldhouwwerken, of van torentjes of van kantelen of van koepels of erkers of koekoeksramen, zo maar rechttoe, recht an een huis. Dat kon niet zoveel hoofdbrekens kosten, dacht ik.

Opdracht vertelperspectief
Wat is het perspectief in 'De toren van Babel?

1. Ik-verteller
2. Hij/zij-verteller
3. Alwetende/auctoriale verteller

Opdracht vertelperspectief
Wat is het perspectief in 'De avonden'?

1. Ik-verteller
2. Hij/zij-verteller
3. Alwetende/auctoriale verteller

Karakter - Bordewijk

Tot zijn een en twintigste was hij in een boekhandel werkzaam als magazijnknecht, niet in de winkel. Dit was het eerste baantje dat hem enige bevrediging gaf, want te hooi en te gras kon hij nu zijn kennis vergroten. Maar hij schoot er niet op, hij verdiende nog steeds niet genoeg om op zichzelf te staan, hij bleef bij haar wonen.
Op een stroeve manier gingen zij met elkaar om. Hij was voor haar toch geen kwade zoon. ’s Zondagsmiddags gingen zij altijd wandelen. Ze wou naar de rivier, nooit ergens anders heen, zo gingen ze naar het Park of naar de Oude Plantage. Ze keken over het water, ze zeiden weinig, hun stilzwijgen was soms op de grens van vijandschap.

Opdracht vertelperspectief
Wat is het perspectief in 'Karakter'?

1. Ik-verteller
2. Hij/zij-verteller
3. Alwetende/auctoriale verteller

Opdracht vertelperspectief
Wat is het perspectief in 'Een onbekende trekvogel'?

1. Ik-verteller
2. Hij/zij-verteller
3. Alwetende/auctoriale verteller

Opdracht vertelperspectief

De zin: 'Later zou hij nog vaak aan deze dag terugdenken', kom je tegen bij . . .

1. ik-verteller
2. alwetende verteller
3. Hij/zij-verteller
4. elk vertelperspectief

Opdracht vertelperspectief

Als je graag meeleeft met de hoofdpersoon, lees je het liefst boeken met een . . .

1. alwetende verteller
2. personaal perspectief
3. ik-perspectief
4. -

Vertelperspectief in Koning Valentijn

Op de volgende slides volgt een aantal vragen over het vertelperspectief in Koning Valentijn.

Denk goed na over de antwoorden, want je kunt ze goed gebruiken voor de toets! 

Werk eventueel samen met je buur, zodat je kunt overleggen.

Conclusie:
1. Van welk perspectief is er sprake in Koning Valentijn? Leg je antwoord uit.

Conclusie:
2. Waarom zou een schrijver voor een meervoudig perspectief kiezen?

Lesdoelen:
Ik weet welke vier verschillende perspectieven er zijn.

1. Ja
2. Nee

Lesdoelen:
Ik kan het vertelperspectief in een verhaal herkennen.

1. Ja
2. Nee