1.4 De aarde brandt en beeft havo 4

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-6

1.4 De aarde brandt en beeft

Lesdoel(en)

Aan het einde van de les kan je:

 uitleggen hoe vulkanen, aardbevingen, tsunami's en gebergten ontstaan;

Korte herhaling §1.3

• 3 drijfkrachten achter platentektoniek:
  convectiestromen
  ridge push
  slab-pull
  
  
• 3 plaatbewegingen met elke beweging andere gevolgen 
  (zoals aardbevingen, bergvorming en vulkanen)

Aarbevingen op 600km diepte

De oceanische lithosfeer is vast/stijf, waardoor er breuken in kunnen ontstaan. Bij verschuivingen ontstaan aardbevingen.

De oceanische lithosfeer blijft tot diep in de asthenosfeer bestaan en kan dus tot wel 600km diep aardbevingen veroorzaken.

Ligging van vulkanen

Het grote plaatje

Stuk uitleg over:

• Vulkanisme
• Aardbevingen
• Tsunami's 
• Gebergten 

Vulkanisme

• Vulkanisme meestal bij randen van platen
• Uitzondering: hotspot vulkanisme  

80% bij convergente plaatgrenzen

15%   bij divergerende plaatgrenzen

5%    bij hotspots

Soorten vulkanen

Onderscheid in verschillende soorten vulkanen op basis van vloeibaarheid magma en omstandigheden van uitbarsting:

1) Schildvulkaan

2) Spleetvulkaan

3) Stratovulkaan

4) Caldeira

Schildvulkaan

Kenmerken:

- Lava zeer vloeibaar, waardoor het ver weg stroomt (basalt)

- Effusieve uitbarsting

- Vulkaan heeft brede basis en
    flauwe hellingen

- Bij hotspots en divergerende
    plaatgrenzen

Spleetvulkaan

Kenmerken:

- Lava zeer vloeibaar, waardoor het ver weg stroomt (basalt)

- Effusieve uitbarsting

- Lava komt uit kilometerslange scheuren naar buiten

Stratovulkaan

Kenmerken:

- Lava is taai-vloeibaar door combi basalt, graniet en water
- Taaie lava verstopt in de kraterpijp

- Explosieve uitbarstingen, vulkanische bommen, pyroclastische stroom 

- Vulkaan is kegel met kleine doorsnede en steile wanden, opgebouwd uit laagjes as en lava

- Bij subductiezones

Pyroclastische stroom?

- temperatuur tot 850 graden C

- snelheid tot 725 km/u

- gassen/lava/as/steen

- bekendste voorbeeld: Pompei

Caldeira

Kenmerken:

- Dak van magmakamer stort in door grote explosie

- Kratermeer in diepte die ontstaat

Caldera

- Eruptie (uitbarsting)

-lege magmakamer

-instorten krater

- er kan een kratermeer ontstaan 

- Er kan een nieuwe vulkaan op de caldera ontstaan (bijv. Vesuvius)

Uitzondering: Hotspots

Hotspot niet aan rand van plaat (bijv. Hawaii hotspot). 

Kenmerken:

- Uit onderste deel mantel komen hete mantelpluimen basaltisch

   materiaal boven (top pluim = hotspot)

- Materiaal brandt dwars door lithosfeer heen

- Mantelpluimen liggen vast in mantel en platen bewegen over hotspots     heen

Uitzondering: Hotspots

Hotspot niet aan rand van plaat (bijv. Hawaii hotspot). 

Kenmerken:

- Uit onderste deel mantel komen hete mantelpluimen basaltisch

   materiaal boven (top pluim = hotspot)

- Materiaal brandt dwars door lithosfeer heen

- Mantelpluimen liggen vast in mantel en platen bewegen over hotspots  heen

Sleep de juiste vulkanen naar de juiste termen.

Strato vulkaan

Schildvulkaan

Caldeira

Hotspot Vulkaan

Spleetvulkaan

Hoe kan een caldera ontstaan?

1. Als er onder een vulkaan een aardbeving plaatsvind.
2. Als er sneeuw op een vulkaan ligt kan dit instorten.
3. Taai magma kan uitzetten en hierdoor kan er een krater ontstaan.
4. Een stratovulkaan heeft een enorme uitbarsting en stort in.

Een schildvulkaan komt voor bij

1. divergente breukzones en bij hotspots
2. convergente en divergente breukzones
3. convergente breukzones en hotspots
4. bij transforme breukzones en hotspots

Stratovulkanen ontstaan door...

1. Subductie
2. Transform
3. Divergentie
4. Plooiingsgebergte

Wat is een hotspot?

1. Een locatie met extreem hoge temperatuur op aarde.
2. De plaats aan het aardoppervlak waar een mantelpluim door de aardkorst is gebroken.
3. Een punt op de aardbol waar het aardmagnetisch veld het sterkst is.
4. Een gebied waar aardbevingen zelden voorkomen.

Hoe ontstaat een spleetvulkaan?

1. Door bewegingen van elkaar af
2. Door bewegingen naar elkaar toe
3. Door bewegingen langs elkaar heen
4. Door bewegingen onder elkaar door

Stratovulkanen bouwen zich op in lagen. Wat is kenmerkend aan de lava van stratovulkanen?

1. Dun / vloeibaar en gasrijk
2. Dun / vloeibaar en weinig gas
3. Dik / stroperig en weinig gas
4. Dik / stroperig en gasrijk

Wat is een goed combinatie?

1. Explosief - Schildvulkaan - Taaie lava
2. Explosief - Schildvulkaan - Tamelijk vloeibare lava
3. Effusief - Schildvulkaan - Tamelijk vloeibare lava
4. Effusief - Schildvulkaan - Taaie lava

Locatie van aardbevingen

www.nu.nl

Aardbevingen

Spanning en wrijving tussen platen

Hypocentrum = plaats waar aardbeving ontstaat

Epicentrum = plaats van aardbeving aan aardoppervlak loodrecht boven hypocentrum

Rampzaligheid beving hangt ook af van?

1. type bebouwing
2. bevolkingsdichtheid
3. diepte aardbeving
4. training/scholing
5. medische voorzieningen 
6. etc.....

diep / ondiep

Aardbeving

Waarom kan een aardbeving van magnitude 6 op schaal van Richter, meer schade veroorzaken in Marokko dan in Japan? 

 MOMENTMAGNITUDESCHAAL

Logaritmisch: elke stap is 31,6x (afgerond 32 )zwaarder

De magnitude is een maat voor de hoeveelheid energie die er bij een aardbeving vrijkomt

4.4 Tsunami's

  Tsunami's

Tsunami's

Tsunami’s zijn hoge
golven aan de kust 

die ontstaan door 

aardbevingen

in oceanen.

Tsunami's

Een tsunami kan alleen ontstaan bij een langzaam oplopende kustlijn.

In welke van de drie afbeeldingen hiernaast kan een tsunami ontstaan?

Sleep het woord 'tsunami' naar de juiste afbeelding.

TSUNAMI

stratovulkaan

stratovulkaan

schildvulkaan

subductie Nazcaplaat & Noord-Andesplaat

subductie Sunda-plaat & Australische plaat

divergentie Noord-Amerikaanse & Euraziatische plaat

divergentie Sunda-plaat & Australische plaat

caldera

subductieAfrikaanse & Euraziatische plaat

Rampenbestrijding

Rampenbestrijding

Rampenbestrijding