Les 6: Kunst en religie in de 16e en 17e eeuw

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Kunst en religie in de 16e en 17e eeuw

De overgang van de middeleeuwse mens naar de renaissance mens. 

Renaissance

Wedergeboorte van de klassieke oudheid. Dit begon met name in het noorden van Italië. Het zorgde voor veranderingen in de  kunst, literatuur, geneeskunde en de astronomie

Middeleeuwen

Kunstenaar was een ambachtsman, die anoniem werkte in naam van God. Eigen identiteit was niet belangrijk. 

Kunst was enkel om god te eren. 

Renaissance

Kunstenaar was een individu, dat zijn eigen stijl kon ontwikkelen. De mensen die hij schilderde waren levensechter, hadden een identiteit, en waren anatomisch correct weergegeven. 

De kerk

Op het eind van de middeleeuwen neemt de kritiek op de katholieke kerk toe. Waarom is dat?  

Aflatenhandel, corruptie

Luther en zijn protesten tegen de katholieke kerk: 

de reformatie

Welke hervormingen wilden Luther en Calvijn? 

- De paus is niet langer het hoofd van de kerk

- De bijbel moet voor iedereen toegankelijk zijn (dus in de volkstaal vertaald) 

- Alle eer komt God toe. Heiligen verering is dus afgoderij. 

- Beelden moeten uit de kerken verdwijnen. Gelovigen moeten zelf het woord van God horen. 

- Aflatenhandel moet stoppen

Protestantse kerk

De opstand van Luther leidde tot een afsplitsing van de Katholieke kerk: de protestantse kerk. 

 

Er waren in de protestantse kerk veel nieuwe regels. Zo werd bijvoorbeeld de overmatige decoratie en beelden weggehaald uit de kerk. Het geloof ging om het woord van God, niet om rijkdom en vertoon. De bijbel werd niet in Latijn, maar in de volkstaal vertaald en voorgelezen. Kleding van protestanten is ook goed te herkennen aan soberheid: meestal zwarte kleding, met witte kragen en zwarte hoeden. 

De reactie van de katholieke kerk: het concilie van Trente.

De katholieke kerk merkte natuurlijk veel van de opstand en er was een leegloop gaande. Ze wisten dat de corruptie aangepakt moest worden maar ook dat de kerk zich zou moeten vernieuwen om kerkgangers aan te trekken. 
Daarom ging de kerk in een groot overleg: dit heette het Concilie van Trente (Zie afb.) 

De besluiten van het concilie waren er duidelijk op gericht de positie van de Rooms-Katholieke Kerk te bepalen ten opzichte van de protestanten. Zodoende kan men dit concilie beschouwen als het hart van de zogenaamde contrareformatie. De besluiten van dit concilie hebben tot op de dag van vandaag geldingskracht in de Rooms-Katholieke Kerk.

Contrareformatie

Tijdens het concilie van Trente maakte de katholieke kerk een reeks besluiten. Om bijvoorbeeld corruptie tegen te gaan, moest een bisschop vanaf nu theologie hebben gestudeerd.  Deze bepaling maakte het voor de adel lastiger om hun jongere zonen aan lucratieve kerkelijke baantjes (en macht) te helpen. Het gebrek aan ontwikkeling van geestelijken ging men tegen door betere richtlijnen te geven voor de opleiding tot priester.  

De bijbel zou wel in het Latijn blijven en ook bleef er aflatenhandel. Omdat het volk het latijn niet verstond besloot de katholieke kerk om met beeldende kunst de verhalen te vertellen. De schilderijen, fresco's, beelden hadden dus naast een esthetische ook een educatieve functie.

Barok als nieuwe kunststroming

De barok ontstond aan het eind van de 16e eeuw in Italië, met name in Rome, als onderdeel van de contrareformatie. Bij het Concilie van Trente was besloten dat kunst een middel was om Bijbelverhalen aan het volk over te brengen. In tegenstelling tot de renaissance en het maniërisme, wordt minder een ideaalbeeld gegeven. De barok is juist een stijl met meer realisme en dramatische effecten, om de kunst dichter bij de mensen te brengen.

De katholieke kerk bleef dus kunstenaars opdrachten geven omdat ze via beeldende kunst de mensen wilden onderwijzen. Na de contrareformatie was de stijl barok: met veel decoratie en emoties.

De protestante kerk zette het woord van God centraal en koos ervoor om beelden, decoraties en ander rijk vertoon juist te verbieden. Hiermee viel voor veel kunstenaars een belangrijke opdrachtgever weg. 

Humanisme

Naast het kerkelijke geloof is het humanisme in opkomst. Daarin staat de mens centraal. De mens is het hoogste wezen uit Gods schepping. Hij kan zelf invloed hebben op zijn leven. De humanisten wilden het onderwijs hervormen. De mens moest zichzelf ontwikkelen, meer kennis vergaren. Ze vonden dat mensen al hun talenten moesten benutten. Dat vonden filosofen uit de Griekse oudheid ook, dus daar lazen ze geschriften van. 

Voor iedereen? 

Het humanisme was alleen bereikbaar voor de rijke geestelijkheid, de rijke adel aan de hoven, en de rijke kooplieden. Ook waren alleen mannen humanisten. Vrouwen waren ondergeschikt aan mannen. Alleen in rijke, adelijke of  families kregen sommige vrouwen de kans om te studeren.