5H Herhaling evolutie les 1 4.1 Indeling van de levende natuur

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3,4

Programma

• Leerdoelen
• Video Hoe is het leven op Aarde ontstaan? --> 7 min. 
• Video Archea --> 4 minuten
• Uitleg basisstof 4.1 Indeling van de levende natuur
• Opdracht begrippen
• Opdracht celkenmerken
• Zelfstandig oefenen
• Afsluiting 

Thema 4 Evolutie

4.1 Indeling van de levende natuur

4.2 Bacteriën, virussen en schimmels

4.3 De evolutietheorie

4.4 Evolutie in populaties

4.5 Onderzoek naar evolutie

Leerdoelen 

• Je kunt het ordeningssysteem van organismen beschrijven en toepassen.

Ontwikkelingen van het leven op aarde

De aarde bestaat ongeveer 4,6 miljard jaar.

Sinds het ontstaan van de aarde zijn er allerlei soorten organismen ontstaan. Eerst ontstonden eencellige organismen. Hieruit hebben zich langzaam alle soorten ontwikkeld die wij nu kennen.

Ontwikkeling van leven op aarde

- 2,5 miljard jaar geleden: eencellige organismen in zeeën en oceanen: 

- 900 miljoen jaar geleden:  meercellige organismen

- 450 miljoen jaar geleden: eerste gewervelde dieren (vissen) en landplanten

- 400 mlj. jaar geleden: landdieren

Biodiversiteit

De ontwikkeling van levensvormen heeft geleid tot een enorme verscheidenheid aan organismen.

Biodiversiteit zijn alle verschillende organismen op aarde.

--> Goed ordeningssysteem nodig.

Ordening

Gebaseerd op:

• Moleculaire eigenschappen --> bouw van eiwitten, membranen en het erfelijk materiaal.
• Uiterlijke kenmerken --> celtype, aantal cellen, celwand, celorganellen enz.
• Voedingswijze

Thema 4 Evolutie

Oriëntatie

4.1 Indeling van de levende natuur

4.2 Bacteriën, virussen en schimmels

4.3 De evolutietheorie

4.4 Evolutie in populaties

4.5 Onderzoek naar evolutie

Manieren van voeden

Autotroof --> zelfvoedend (fotosynthese, dus chlorofyl)

• Gebruiken anorganische stoffen, zetten dit om in organische stoffen    --> CO₂ + H₂0 (en zonlicht) --> C₆H₁₂O₆

Heterotroof --> anders voedend (hebben dus andere organismen nodig om zicht te voeden)

• Gebruiken organische stoffen

Heterotroof en autotroof 

Autotroof

Planten zijn foto-autotroof: zij maken zelf organische stoffen (autotroof) met behulp van zonlicht (foto).

Anorganisch --> organisch

Autotrofe bacterieën

Gebruiken licht of stoffen als energiebron bij assimilatie

• Foto-autotroof: licht als energiebron
• Chemo-autotroof: Stof als energiebron

Organismen nemen organische en anorganische stoffen op

Anorganische stoffen 

• klein en eenvoudig gebouwd
• bestaan maar uit een paar atoomsoorten
• bevatten weinig energie
• belangrijkste voorbeelden: O2, CO2, H2O, NO3-, N2 etc

Organische stoffen 

• ingewikkelder van bouw
• bestaan uit C en H atomen en meestal ook uit O atomen (vaak N en/of P en soms S)
• zijn door organismen geproduceerd 
• bevatten veel energie
• belangrijkste voorbeelden: glucose, zetmeel, aminozuren, eiwitten, DNA/RNA, chlorofyl

Organismen nemen organische en anorganische stoffen op

Organische stoffen --> afkomstig van organismen of producten daarvan. C- en H- atomen. Grotere moleculen, energie. 

Anorganische stoffen --> kleine moleculen, weinig energie. Bevatten niet de elementen koolstof (C) en waterstof (H).  

Organische stoffen zijn afkomstig van organismen of van producten van organismen. In het molecuul moet minimaal een H-atoom en een C-atoom zitten om de stof organisch te noemen. Veel organische stoffen bevatten ook een O-atoom. Elke stof die geen C of H bevat is zeker een anorganische stof te noemen.

Water en koolstofdioxide zijn anorganische stoffen. Glucose en methaan zijn organische stoffen.

Anorganische stoffen

Anorganische stoffen

Afkomstig uit levenloze natuur

Bijvoorbeeld: water, zuurstof,

koolstofdioxide, ijzer en zouten

Organische stoffen

• Bevatten altijd C (koolstof), H (waterstof) en meestal O (zuurstof) atomen 
  
• Komen voor in organismen / zijn afkomstig van organismen 
• zijn meestal grote en ingewikkelde moleculen 

Organisch en anorganisch

Producenten

• Een producent is altijd een autotroof organisme
• Producenten (planten) maken van anorganische stof organische stof door fotosynthese

Zeeslak

• Neemt bladgroenkorrels van algen op
• Fotosynthese
• Blijven hele leven in zeeslak

Plant of dier?

Opdracht

Omschrijf de volgende begrippen in je schrift:

• Anorganisch 
• Organisch 
• Hetrotrofe organismen
• Autotrofe organismen

Organismen nemen organische en anorganische stoffen op

Anorganische stoffen 

• klein en eenvoudig gebouwd
• bestaan maar uit een paar atoomsoorten
• belangrijke voorbeelden: O2, CO2, H2O, NO3-, N2 etc

Organische stoffen 

• ingewikkelder van bouw
• bestaan uit C en H atomen en meestal ook uit O atomen (vaak N en/of P en soms S)
• zijn door organismen geproduceerd 
• belangrijkste voorbeelden: glucose, zetmeel, aminozuren, eiwitten, DNA/RNA, chlorofyl

Manieren van voeden

Heterotroof --> anders voedend (hebben dus andere organismen nodig om zicht te voeden)

• Gebruiken organische stoffen

Autotroof --> zelfvoedend (fotosynthese, dus chlorofyl)

• Gebruiken anorganische stoffen, zetten dit om in organische stoffen    --> CO₂ + H₂0 (en zonlicht) --> C₆H₁₂O₆

Ordening

Indeling van de levende natuur --> drie domeinen: bacteriën, archaea en eukaryoten

Bacteriën en archaea behoren tot de prokaryoten.

Schimmels, planten, dieren en protisten --> eukaryoten.

0

 Prokaryoot en eukaryoot

Prokaryoot

• Organismen zonder een echte celkern in de cellen (geen kernmembraan)
• Altijd eencellig
• Domeinen: bacteriën en archaea

Eukaryoot

• Organismen met celkernen in de cellen --> kernmembraan
• Vaak meercellig maar kunnen ook eencellig zijn
• Domein: eukyaroten (rijken: schimmels, planten en dieren)

Indelen in 4 rijken

Organismen kunnen worden verdeeld in 4 rijken (BiNaS tabel 78). Je ziet het verschil door te kijken naar de bouw van de cel.

Ieder organisme heeft:

cytoplasma

celmembraan

De cellen van planten, dieren, schimmels en bacteriën. 

Laat de leerlingen de afbeelding overnemen in hun schrift en invullen

Organismen kun je indelen in steeds kleineren groepen

• Een domein (bv eukaryoten ) wordt ingedeeld in rijken 
• Een rijk wordt ingedeeld in stammen 
• Een stam wordt ingedeeld in klassen 
• Een klasse wordt ingedeeld in ordes
  
• Een orde wordt ingedeeld in families 
• Een familie wordt ingedeeld in geslachten 
• Een geslacht wordt ingedeeld in soorten 

Organismen kun je indelen in steeds kleineren groepen

Binaire naamgeving

Soorten krijgen een wetenschappelijke naam: de binaire naamgeving.

• Geslachtsnaam en soortaanduiding
• Geslachtsnaam is voorop, met grote letter
• Soortaanduiding is achterop, met kleine letter. -------------------->

Binaire naamgeving

Geslachtsnaam + soortsaanduiding (+ ontdekker)

2 soorten madeliefjes:

Bellis perennis L.

Bellis azorica L.

uit hetzelfde geslacht

uit de familie van de composieten

Carolus Linnaeus

Herhalen en/of extra oefenen

Playlist uitlegvideo's

Oefenen

Effectief leren video's

Oefenvragen examenbundel 

--> 9. Ecosystemen; dynamiek en diversiteit