2.2 & 2.3 Onrust in de Nederlanden

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

2. 2 onrust in de Nederlanden

Tijdvak 5: tijd van de ontdekkers en hervormers

Tijdvak 6 : Tijd van de regenten en vorsten

Lesdoel:

- Waardoor ontstond er in de 16e eeuw grote onrust in de Nederlanden?

De Nederlandse Opstand

De Spaanse koning Karel V (1500-1558) was de heer van de Nederlanden. Onder zijn leiding waren er een aantal problemen ontstaan:

De Nederlanden onder Karel V

1519-1555

• De Nederlanden waren 17 losse gewesten met Karel V als landsheer.
  
• Verkregen door: huwelijkspolitiek, voorouders en oorlogen.
• De zuidelijke gewesten waren de rijkste met grote handelssteden zoals Brugge, Antwerpen en Brussel met veel nijverheid en handel.
• De Nederlanden: geen eenheid, maar losse gewesten die elk eigen regels, privileges, rechtspraak en bestuur hadden .

Het bestuur van de Nederlanden

- Ieder Gewest: eigen regels en gewoonten.

Aan geld komen (voor voeren oorlog) landheren met ieder gewest onderhandelen voor belasting. 

Gewestelijke staten: - voornaamste edelen, geestelijken en afgevaardigden van de steden.

Pas als de landheer hun oude privileges wilde bevestigen, waren de staten bereid belasting te betalen.

Centralisatie van het bestuur

• Voor een koning was het niet handig dat elke stad zijn eigen wetten en regels had. 
• Waarbij steeds vanuit één plaats (Brussel) wordt geregeerd noemen we centralisatie. 
• Hoe zorgde Karel V voor centralisatie?

1. Staten-Generaal werden bijeengeroepen op één plek. Bleven machtig.
2. Hoogste rechtbank in Mechelen voor hele Nederlanden. Ver weg. 
3. Rechters en ambtenaren werden aangesteld op basis van opleiding (dus niet afkomst)

Vele edelen verzetten zich tegen centralisatie van Karel V. 

Het streven naar zelfbestuur en behoud van privileges noemen we particularisme. 

Karel V: ook keizer van Heilig Roomse/ Duitse Rijk en koning van Spanje.

Verbleef in het buitenland.

Vertegenwoordiging door landvoogd(es)

Binnen ieder gewest benoemde Karel een Stadhouder als plaatsvervanger.

Godsdienstige wetten tegen de protestanten= plakkaten

• Karel V was katholiek en wilde ook dat iedereen dat was in zijn rijk.
  
• Invoering plakkaten: tegen ketters.  1550: Bloedplakkaat, altijd doodstraf protestanten.
  
• Gewesten en stadsbesturen moesten de plakkaten uitvoeren, volgens hen zijn deze in strijd met hun privileges en dus werden ze vaak niet uitgevoerd=> In strijd met het particularisme.
  

Filips II werd landsheer over de Nederlanden en koning van Spanje in 1555 na aftreden vader Karel V

• Halfzus Margaretha van Parma landvoogdes na vertrek Filips II naar Spanje. 1559
• Filips  II ging bestuur nog meer centraliseren: verbood Staten-Generaal.
• Streng katholiek en wilde dat Bloedplakkaat werd uitgevoerd. De inquisitie ging hierop toezien.
• Godsdienstvervolgingen zorgden voor steeds meer onrust, ook onder de gematigde katholieken.

De situatie in 1566

Edelen

Door de centralisatie bepaalde de landvoogdes Margaretha van Parma zonder overleg. De edelen verloren hierdoor hun macht

Rijke burgers

Door de centralisatie hadden de rijke burgers ook minder invloed op het bestuur van de gewesten.

€

Armoede/honger

Veel arbeiders en ambachtsleiden verdienden maar weinig geld. Ook mislukten de oogsten waardoor er weinig voedsel was.

Protestantisme

Veel mensen waren katholiek, maar er waren aardig veel protestanten. De katholieken vonden dat protestanten veel te hard werden aangepakt (onterecht).

✞

Aanbieden van het smeekschrift 1566

Landvoogdes Margaretha van Parma bestuurt in naam van Filips II.  

Ketters werden vervolgd.

De lage edelen zijn het zat. 

Op 5 april 1566 bieden zij het smeekschrift aan Margaretha aan.  Ze willen dat de plakkaten tegen ketters worden afgeschaft.

De 'Geuzen' zijn geboren

Margaretha van Parma is onder de indruk van het verzoek van de edelen. Maar haar adviseur Granvelle ziet ze als bedelaars (geux in het frans).  

De Beeldenstorm  1566

• De onrust wordt tijdelijk minder, maar in augustus 1566 gaat het mis
• Calvinistische predikanten houden hagenpreken in de buitenlucht en roepen op om beelden uit kerken te verwijderen.  
• Honderden kerken worden vernield en geplunderd.
• Deze Beeldenstorm werd overigens niet alleen gedaan door fanatieke protestanten, maar ook door arme en hongerige katholieken en relschoppers.

Huiswerk

Voor vrijdag maken opdrachten 2.2